خاطرات و فعالیت های محمد صنعتی با نظری به تحولات و رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی کرمان در هفت دهه اخیر/ تأثیر نطق مهندس رضوی برای کشور از صد هزار قشون بیشتر بود

بخش بیست ششم
از آنجایی که نخست در این مجموعه از دکتر مظفر بقایی کرمانی و مهندس سید احمد رضوی در جریانات مختلف کرمان همچون: درگیری‌های جناح‌های سیاسی، کودتای 28 امرداد، انتخابات دوره هیجدهم مجلس، کمیته مجازات و … به تفصیل سخن به میان آمده است، از طرف دیگر، با توجه به اذعان تمامی نویسندگان و پژوهشگران عرصه تاریخ و سیاست، این دو نفر (به ویژه دکتر بقایی) از مطرح‌ترین چهره‌های سیاسی ایران در چند دهه‌ی اخیر به شمار می‌آیند، و در نهایت با توجه به این که هر دوی آن‌ها کرمانی بودند و سال‌ها در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این استان، نقش تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند، دیدگاه تعدادی از نویسندگان و پژوهشگران را در مورد این دو شخصیت به اختصار می‌آوریم.

ب ـ مهندس سید احمد رضوی
مهندس رضوی (1) از جمله رجال سیاسی و شخصیت‌های مطرح کرمان است که در سطح ایران نیز کاملاً چهره‌ای شناخته شده و تأثیرگذار بوده است. وی که علاوه بر تدریس در دانشکده فنی، عهده‌دار سمت‌هایی چون: رییس اداره چای، ریاست کارخانجات وزارت دارایی، مدیرکل در وزارت کشاورزی و … نیز بود، در دوره پانزدهم (به همراه دکتر بقایی) از کرمان به مجلس راه یافت و سپس از اعضای فعال جبهه ملی شد و در همان دوره به نیابت ریاست رسید و چون آیت الله کاشانی رییس مجلس از حضور در جلسات خودداری می‌نمود، مهندس رضوی عملاً رییس مجلس بود.
از مهم‌ترین فرازهای فعالیت‌های سیاسی مهندس رضوی می‌توان به نطق مفصل و تاریخی وی در مجلس پانزدهم اشاره نمود که در طی شش روز بسیاری از ناگفته‌هایی که دیگران جرئت ابراز و پرداختن بدان‌ها را نداشتند را با نهایت شجاعت و شهامت بیان نمود. انعکاس این گفتار صریح به حدی بود که تمامی سیاسیون ایران را به تمجید واداشت. در این قسمت ضمن پرداختن به انعکاس و تأثیر این نطق در سطح جامعه، به گوشه‌هایی از نطق وی نیز پرداخته می‌شود.
تأثیر نطق مهندس رضوی برای کشور از صد هزار قشون بیشتر بود
در مقدمه‌ای که «حبیب یغمایی» (2) بر مجموعه‌ی متن نطق مهندس رضوی نگاشته است، در مورد وی این گونه اظهار نظر نموده است: «این مجموعه ـ که بی‌شائبه اغراق ـ سطری برجسته از تاریخ مشروطیت ایران است، نطق مفصل و موثری است که آقای سید احمد رضوی نماینده‌ی کرمان هنگام طرح برنامه‌ی دولت جناب آقای محمد ساعد مراغی در مجلس شورای ملی ایران ایراد کرده است. اغلب وکیلان دوره‌ی اولیه و همچنین معدودی از نمایندگان امروزه کسانی بوده و هستند که در حسن نیت آنان در نگاهبانی منافع ملت و مملکت مجال هیچ گونه شک و ریب نیست، ولی به گواهی تاریخ کم‌تر وکیلی بوده است که بی هیچ ملاحظه‌ای و رودر بایستی، با نهایت دلیری و از خود گذشتگی و از روی کمال نوع دوستی و تعصب، به اتکای پاک دلی و پاک دامانی و به نیروی علم و بیان، ستم ورزی و بیدادگری‌ها و دغل‌بازی‌های بیگانه و خودی را به نام و نشان باز گوید و با ارقام و اعداد بر شمارد.
شدت تأثیر گفته‌های مهندس رضوی را کسانی که در جلسات مجلس حضور داشته‌اند و طنین آهنگ موثر و مهیج وی را در محیط ساکت و مبهوت پارلمان شنیده‌اند به خوبی دریافته‌اند … نه تنها روزنامه‌ها و مجلات تهران و ولایات از هر دسته و هر طبقه به تفصیل یا اختصار عقیده و نظر مهندس رضوی را تأیید و تفسیر و تحسین فرمودند بلکه از اکناف و اصقاع کشور مستقیماً و یا به وسیله جراید، نامه‌ها و تلگراف‌ها و مقاله‌ها و منظومه‌هایی ارسال داشتند که هر یک از آن‌ها گواهی آشکار بر تشخیص دقیق ملت ایران است که خدمتگزاران دلسوز و نمایندگان حقیقی خود را به خوبی می‌توانند بشناسند و سخنی کز دل برآید لاجرم به دل‌ها می‌نشیند.
پاکی طینت هر کس ز صدایش پیداست/به صدا فهم شود چینی اگر مو دارد
جناب محمد ساعد نخست‌وزیر که به تصدیق همگان از رجال درست‌کار و پاک نهاد است نه تنها بدین مضمون کوتاه و پر معز «تأثیر نطق مهندس رضوی برای کشور از صد هزار قشون بیشتر بود»، همت و شجاعت این دانشمند دلیر را ستود، بلکه پس از آن که از مجلس رأی اعتماد گرفت بی‌تأمل رسیدگی به محاسبات و شیلات و نفت جنوب را دستور فرمود که جلو ضرر را از هر جا بگیرند منفعت است. همچنین آقای سپهبد امیراحمدی وزیر جنگ در طی جوابی که به رضوی در مجلس داد به صراحت تمام اعتراف کرد که: این جانب در علاقه‌مندی و میهن پرستی و شرافتمندی آقای مهندس رضوی تردیدی ندارم و با وجود این که تصور می‌کردم سازمان ارتش مرتب‌ترین سازمان کشور است ولی ارتش هم مانند هر سازمانی هیچ گاه صورت کمال مطلوب را نداشته و بایستی نواقص آن ضمن توجه و رسیدگی مرتفع شود … و امید است با پشتیبانی مجلس شورای ملی بتوان بهتر نظریات اصلاح‌طلبانه‌ی آقای مهندس رضوی و سایر نمایندگان محترم را تحت فرماندهی شاهانه به خوبی انجام داد …
اینک به ناگزیر برای خالی نبودن عریضه، قسمتی از نوشته‌های اهل ادب و عقیدت را از جرایدی که در دسترس بود نقل می‌کنم …
[روزنامه وظیفه ـ شماره 294 ـ یکشنبه 7 آذر 1327] هیئت تحریریه روزنامه‌ی وظیفه صمیمی‌ترین شادباش‌ها و احترامات و علایق قلبی خود را به آقای مهندس رضوی که ناله‌های جانسوز ملت ایران را در فضای پارلمان منعکس ساخته‌اند تقدیم می‌دارد … درود بر مردم پاک نهاد کرمان که با تحمل انواع بلایا و محن و محرومیت از تمام مواهب زندگی و آزادی، هنوز فرزندان رشیدی در آغوش خود می‌پروراند که مایه‌ی سر بلندی و افتخار ایران بوده و در تغییر مسیر تاریخ ایران چون گذشته نقش موثری خواهند داشت. ما مطمئن هستیم که ملت ایران و نسل‌‌های آینده ارزش فداکاری و همت مردم کرمان را در انتخاب چنین فرزندان لایق و شایسته‌ای فراموش نخواهند کرد و اطمینان می‌دهیم در تغییر شئون زندگی و نجات کشور از پرتگاه بدبختی تأثیری نیکو و شایسته خواهند بخشید …
مهندس رضوی با عقب‌زدن پرده‌های آهنینی از روی جنایات طبقه حاکمه ایران، یکی از بزرگ‌ترین فداکاری‌ها را در راه مشروطیت و نجات ملت ایران انجام داد … سخنان مهندس رضوی که مثل تازیانه‌ی عبرت به دوش طبقه‌ی حاکمه ایران فرود می‌آمد، در جلسه علنی مجلس دیروز، اثر صاعقه را داشت … دیروز مطالبی را که نماینده‌ی آزادی‌خواه و سوسیالیت منش کرمان در طی نطق خود گفت، به قدری در بیدار کردن وجدان خفته و ضعیف خود خواهان و کامروایان، در هر طبقه و تیپی که هستند موثر بود که بی اراده با چشم‌های دریده و گردن‌های کشیده به ناطق متوجه گشته و زبان گویای ملت ایران را که پشت تریبون مجلس به حرکت درآمده بود، معرض امواج نامرئی ساخته بود … مهندس رضوی که مثل «دموستن» معروف فصیح و بلیغ و نفوذ کننده سخن می‌گوید، اظهار داشت من فقط یک مسئولیت دارم که به مردم ایران بفهمانم مجلس شورای ملی و انتخابات مشروطیت بی خود نبوده و بی اثر نیست … مهندس رضوی با قیافه‌ی نجیب و شرافتمند خود، مطالبی را تعقیب می‌کرد و مثل «دیوژن» حکیم معروف یونان و رمز فلسفه‌ی بشری، حقایقی را که در پرده‌هایی از اوهام و اندیشه‌های نارساست عریان می‌ساخت و اظهار می‌داشت: «شاه در اتاق خصوصی خود به من گفت شما خوشبختید که می‌توانید مبارزه کنید» و با نعره‌ای تکان دهنده که در میان سکوت عمیق و بهت‌انگیز مجلس انعکاس می‌یافت، گفت: من از این جا جواب سلطان ایران را می‌دهم که ما مبارزه می‌کنیم و نشان می‌دهیم مشروطه‌ی ایران که حقوق سلطنت ایران را محترم شمرده برای حفظ مقام سلطنت ایران کافی است و ما با اجرای اصول مشروطیت می‌توانیم حقوق سلطنت ایران را کاملاًُ حمایت کنیم … ».
ایشان (مهندس رضوی) یکی از بهترترین و آزادی‌خواه‌ترین مردم ایران هستند
«نطق آقای مهندس رضوی بی‌اندازه خوب و جذاب و قسمت اعظم آن آه صاحب درد بود، و لازم بود در صحنه‌ی مجلس این حرف‌ها گفته شود تا شاید اولیای امور بیشتر متوجه معایب گردند و بیشتر به حال مردم بدبخت بی‌نوا رسیدگی کنند و اگر این اظهارات را در نطق قبل از دستور می‌کرد، صد در صد به جا و نافع واقع می‌شد ولی اصلاً و سر مویی مربوط به برنامه‌ دولت آقای ساعد نبود و کوچک‌ترین اشاره به هیچ یک از مواد برنامه نداشت. من به آقای مهندس رضوی ارادت بی‌اندازه دارم و معتقدم که ایشان یکی از بهترین و آزادی‌خواه‌ترین مردم ایرانند و آنچه را که می‌گویند کاملاًُ از روی ایمان و بی‌غرضی و ناشی از علاقه‌ی مفرط به اصلاح اوضاع و بهبودی حال اکثریت است …» (3).
هنوز کرمان از وجود جوانان دانشمندی چون او خالی نیست
«در این هنگام که یاس دامنه‌داری صحنه اذهان ملت رنج‌دیده‌ی ایران را فرا گرفت بود و همگان به علت خودکامی‌ها و کج‌روی‌های بعضی از نمایندگان چشم از کعبه آمال ملت ایران یعنی مجلس شورای ملی که مظهر مشروطیت و دمکراسی باید باشد پوشیده ‌بودند، نطق منطقی و تاریخی یکتا نماینده محبوب و بزرگوار کرمان آقای مهندس رضوی غبار یاس و نومیدی را از صفحه‌ی دل‌ها به کنار زده و شعله امیدواری و وطن‌خواهی را در قلوب فروزان نمود … و جای دارد که همه همشهریان عزیز و حق‌شناس از داشتن چنین نماینده‌ای که بدون مداهنه در عداد مرحوم مدرس و دکتر مصدق درآمد و توانست با نهایت شهامت و روشنی در محیط پر جنجال مجلس کوس وطن‌خواهی را به نوا در آورده و دردهای نگفتنی خلق ایران را اظهار دارد، تبریک گویند … و با این نطق درخشان که سیر دموکراسی ایران را در سراشیب ترقی و حقیقت‌جویی به جلو رانده و ثابت نمود که هنوز کرمان از وجود جوانان دانشمندی چون او خالی نیست و می‌توان امیدوار بود که هنوز شعله عشق به میهن در دل‌های وطن‌پرستان زبانه می‌کشد و وجود امثال مهندس رضوی است که باید به آینده ایران امیدوار بود …» (4).
مقدمه‌ی علینقی بهمنیار بر مجموعه نطق مهندس رضوی
«اگر چه مجلس دوره‌ی پانزدهم که به اقتضای تصادف با اوضاع بی‌سابقه‌ی عمومی دنیا و کیفیات آشفته و درهم و برهم داخلی ایران می‌بایستی نسبت به ادوار گذشته منشاء خدمات و آثار مهم و ذی‌قیمتی برای ملت ایران باشد، متاسفانه تا کنون قدم اساسی و عملی در راه بهبود حال ملت و وضع مملکت بر نداشته و اکثریت قریب باتفاق نمایندگان هم اذعان دارند که عمر مجلس را به نشست و برخاست و حرف و گفتگو گذرانده‌اند، مع هذا از آنجا که در هر حال رکن اساسی مشروطیت و مورد توجه عموم آزادی‌خواهان و روشنفکران است و وجود و اقدامات آن در کلیه شئون زندگانی سیاسی و اجتماعی و اخلاقی و مادی و معنوی ما چه در زمان حاضر و چه در ازمنه‌ی آینده تأثیر بسزایی دارد و هر چه به وسیله‌ی آن اظهار و یا عمل می‌شود، ورقی از تاریخ این ملت و مملکت را تشکیل می‌دهد، مطالب و گفتگوهای مطرح در آن را نمی‌توان نادیده و بی اثر انگاشت و اگر خواسته باشیم آن‌ها را از نظر اهمیت و تأثیری که در افکار و اذهان عمومی دارد و همچنین از نظر وضع آینده‌ی ملت و مملکت درجه‌بندی کنیم باید انصاف داد که نطق مشروح و تاریخی آقای مهندس رضوی نماینده شهرستان کرمان در رأس همه قرار گرفته و با آن که سکوت و آرامش بی‌نظیر و بی‌سابقه‌ی مجلس شورای ملی و مساعد بودن پنج جلسه ممتد و متوالی برای استماع بیانات این نماینده که حتی در مجالس ملی کشورهای دموکرات دیگر هم کم‌تر نظیر دارد ما را در اثبات این ادعا از هر دلیل و مدرک دیگر بی‌نیاز می‌دارد …
مهندس رضوی علاوه بر این که به اقتضای معلومات تخصصی خود در بیان مطالب و اظهارات و دعاوی خویش از اعداد و ارقام استمداد جسته و دلایل عددی ریاضی انکار‌ناپذیری به میان آورده که مجال تردید و سفسطه را برای همیشه در مورد سخنان خود از دیگران سلب نموده است، در ادای جملات و تشریح بعض مطالب نیز عباراتی به کار برده که انسان تصور می‌کند گوینده‌ی این نطق شاعر و ادیبی احساساتی بوده ولی ما معتقدیم که به حکم:
فسحت میدان ارادت بیار تا بزند مرد سخنگوی گوی …
جای که صحبت از شرکت نفت و اجحاف و تعدی آن نسبت به ایران در میان است برای توصیف ایران این عبارت را اختیار کرده: «در حدود 21 میلیون تن نفت و مواد نفتی در هر سال از شکم ایران، همان سرزمینی که در فراز آن میلیون‌ها مردم شام ندارند، خارج می‌شود». و جای که از دور نگه داشتن ایرانیان از کارهای حساس و اساسی شرکت صحبت می‌کند و می‌خواهد حق وطن‌پرستی هم‌وطنانش را هم که در شرکت (نفت) خدمت می‌کنند ادا کرده باشد با یک اشاره‌ی لطیف مراکز نفوذ شرکت و صحنه‌ی فعالیت‌های آن را به یک کشور اجنبی تشبیه کرده و می‌گوید «من خودم مشاهده کرده که اغلب آن‌ها احساساتی دارند شبیه به احساسات ایرانی‌هایی که در خارجه هستند. چون آن‌هایی که در خارج مملکت خودشان هستند و از کشور خودشان دور هستند همیشه متوجه وطن می‌باشند» …
مهندس رضوی برای توصیف مجالس شب‌نشینی اغنیا اظهار داشته: «آنجایی که مخارج یک ساله‌ی یک خانواده ایرانی بلکه بیشتر را یک شب خرج می‌کنند» و همچنین برای تشریح میزان فقر و بیچارگی، نان و لباس را برای توده‌های بزرگ ملت ایران را جزو گران‌بهاترین گوهر شب چراغ قلمداد کرده است و در عین حال برای این که بیگانگان تصور نکنند که فریاد احقاق حق ما از فشار فقر و پریشانی بلند شده اظهار می‌دارد: «آنچه گفته می‌شود نه از آن جهت است که ما ملت فقیری هستیم بلکه حقی است که می‌خواهیم و اگر در هر خانواده‌ی ایرانی همیشه بساط عیشی بر پا باشد و همه ایرانیان صاحب کفش طلا باشند باید ثروتی که از شکم خاک ما بیرون می‌آید به ما داده شود»
مهندس رضوی چون از روی کمال بی طرفی و به نام یک نفر از نماینده‌ی ملت ایران صحبت کرده، هر جا که دولت و اشخاص و متصدیان امور در انجام وظیفه کوتاهی و خیانت کرده‌اند به آن‌ها سخت حمله کرده و هر جا که وظیفه‌ی خود را انجام داده‌اند آن‌ها را ستوده است …
از خصوصیات نطق مهندس رضوی نسبت به سایر نطق‌های انتقادی و اصلاحی این است که همه جا بعد از ذکر معایب و نقایص و مشکلات هر چیز و هر کار، راه حل و رفع و مبارزه‌ی با آن‌ها را نیز ارایه داده و به صرف انتقاد و عیب‌جویی قناعت نورزیده است؛ از اصلاحات داخلی یعنی اداره‌ی کارخانجات دولتی، وضع انحصارها، وضع نان و جمع‌آوری غله، کشت تریاک و مبارزه با آن، چگونگی اداره شرکت فرش و امثال این‌ها گرفته تا بهبود اوضاع سیاسی همه جا و همه چیز، راهنمایی و در موارد روابط اقتصادی ما با بیگانگان توصیه و تأکید کرده‌اند که از فرصت بین‌المللی بعد از جنگ باید به نفع ملت و مملکت استفاده کنیم …
مهندس رضوی بعد از آن که تابلو زنده و جاندار و تأثیرآوری از تعدیات شرکت نفت نسبت به ما ترسیم می‌نماید خطاب به هیئت حاکمه می‌گوید: «بروید در پاریس بگویید و اگر راه ندادند در هاید پارک لندن کرسی بگذارید، در جراید بنویسید، به وسیله سفرای خودتان اعلامیه صادر کنید … شما اختیارات قانونی خودتان را برای از بین بردن بنیان زندگانی، بنیان معاش و از بین بردن پایه‌ی ملت ایران به کار برده‌اید …» (5).