نگاهی به تلویزیون و جایگاه این رسانه در جامعه‌ی ما
فراغتی که بر باد شد

در یکی از سوپر مارکت های کرمان مردم آرام آرام مشغول انتخاب اجناس هستند و صاحب مغازه که تلویزیون بزرگی را به دیوار مغازه چسبانده است چشم از صفحه‌ی جعبه‌ی جادویی برنمی‌دارد و مشتری‌ها هم هر از چندی نگاهی به تلویزیون می‌اندازند و التماس‌گونه به وی می‌گویند آقا قیمت‌این‌ها چقدر شد؟ و صاحب مغازه‌ هم مثل زامبی‌ها به تلویزیون خیره‌شده است و تنها امیدش دوربین‌های مداربسته‌است که از سرقت پیشگیری کنند.
ساعت حدود ۱۰ شب است و مردم در فست فوودی حاشیه‌ی بلوار جمهوری منتظر آماده شدن غذا و یا مشغول نوش جان کردن آن هستند، صفحه‌ی نازک و بزرگی به اندازه‌ی نیمی از دیوار فست‌فود با رنگ‌ها و طرح‌های هیپنوتیزم کننده توجه همه را به خودش جلب کرده و تقریبا همه به آن تلویزیون بسیار بزرگ خیره‌شده‌اند، والدین هر از چندی به بچه‌ها گوشزد می‌کنند که اینقدر محو آن جعبه نشو لقمه‌ات را بخور و گاهی هم مادر خانواده به پدر اعتراض می‌کند که: “یک شب با هم آمده‌ایم بیرون اگر امکان دارد دو دقیقه به ما توجه کن” و با غیظ پتزا را به درون ظرفش می‌اندازد و مرد انگار از خواب پریده باشد تکانی می‌خورد و نگاهش را از تلویزیون می‌دزدد.
بچه‌ی خردسال یکی از دوستانم به زیبایی و شیرین زبانی شهره‌است و آنقدر خواستنی حرف می‌زند و می‌خندد که ناخودآگاه آدم را به فکر بچه‌دار شدن می‌اندازد، خم می‌شوم تا بغلش کنم و می‌گویم: بیا اینجا ببینم عشق آسمانی من کیه؟ با همان لحن کودکانه می‌گوید: “ولم کن پدرسوخته” و لبخند پیروزمندانه‌ای می‌زند و مادرش با عجله او را از دستم می‌گیرد و می‌گوید: “ببخشید تو رو خدا از تلویزیون یاد گرفته”
دیدن یا ندیدن مساله این است
در بین رسانه‌های جمعی تلویزیون تنها وسیله‌ای است که از حواس بینائی و شنوائی در آن واحد استفاده می‌کند و دارای پوشش وسیع و سرعت انتقال پیام است.
یک برنامه‌ی تلویزیونی برای رسیدن به مخاطب خود نیازی به واسطه ندارد و به علت ارتباط مستقیم و فوری با بیننده و عینیت دادن به رویدادها رسانه‌ای پرقدرت است.
تلویزیون می‌تواند خدمتی عمومی باشد در امر تسهیل و بهینه سازی فرآیند‌های سیاسی ،اقتصادی و اجتماعی در تکامل فرهنگ و ارتقای آموزش و پرورش و سرگرمی و تفریح مردم.
تلویزیون جهان دومی است که خود از جهان حقیقی مایه و سرچشمه می‌گیرد که با زیستن درآن می‌توان تجارت و اطلاعاتی به دست آورد که برای زندگی حقیقی ایشان ارزشمند باشد.
نقاط قوت و ضعف تلویزیون به طور کلی
الف)نقاط قوت: 1- تلویزیون اطلاعات زیادی را اگر چه سطحی برای مردم فراهم کرده ودسترسی به دنیایی که مردم درآن زندگی نمی‌کنند را امکان پذیر ساخته است. 2- تلویزیون افراد را قادر می‌سازد که در حیطه‌ی زندگی خود و یا خارج از فرهنگشان اطلاعات و تجارب جدیدی کسب کنند. 3- تلویزیون نقش بسیار مهمی درایجاد زمینه مشترک بین مردم جهان بوجود آورده است.
ب)نقاط ضعف: 1- تماشای تلویزیون یک فعالیت کمتر اداری است. 2- تلویزیون به ندرت تحلیل،تفکرو تعمیق مخاطب را بر می‌انگیزد. 3- برنامه‌ریزی تبلیغات تلویزیون روی پایین ترین طبقه عامه هدف‌گیری می‌شود. 4- موضوعات و مشکلات به اندازه‌ی کافی تحلیل نمی‌شوند. 5- تلویزیون برای جذب و نگهداری توجه مخاطبانش به مسایلی نظیر خشونت موضوعات سخیف و سبک و … می‌پردازد. 6- در تلویزیون می‌توان مرز بین واقعیت و تحریف را از طریق تدوین موقعیت‌های دوربین و …. از بین برد. 7- تلویزیون بیننده را از لحاظ اجتماعی منزوی می‌کند.8- تلویزیون نحوه‌ی تفکر ساده لوحانه و قالبی بودن را خواسته یا ناخواسته تشویق می‌کند. اگر پیگیر مطالب وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ باشید با مطالعه‌ای مواجه می‌شوید که به وضعیت تلویزیون و مخاطبان آن می‌پردازد و البته تمرکز این تحقیق بیشتر بر روی اوقات فراغت بوده وی در فرازی از این مطالعه نگاشته است:
تلویزیون در ایران
چند سال است که با افزایش جمعیت جوان و نیاز آن‌ها به برنامه‌های مناسب تلویزیونی و نیز با گسترش شبکه‌های ماهواره‌ای که با هر ترفندی سعی در جذب و تاثیر‌گذاری برجوانان دارند. صداو سیمای ایران نیز سخت‌گیری‌های گذشته‌ی خود را کنارگذاشته و سعی در جذب مخاطب و تامین خواسته‌های آن‌ها تا حد امکان کرده است.
(هر چند در دو روز گذشته تقریبا از هرکدام از همکاران و دوستان که درباره‌ی تماشای تلویزیون سوال کردم جواب شنیدم که ابدانگاه نمی‌کنند و یا صرفا برای دیدن مسابقات فوتبال ملی کشورمان از این رسانه استفاده می‌کنند و فقط یک نفر گفت که روزانه بیشتر از ۲ ساعت تلویزیون نگاه می‌کند و آن هم مسول صفحه‌ی ورزش بود و بالاجبار برنامه‌های ورزشی را نگاه می‌کرد که البته این افرادی که اطراف من هستند جامعه‌ی آماری مناسبی نیستند چرا که جملگی از طبقه و جایگاه اجتماعی و فرهنگی خاصی می‌آیند اما خوب این هم برای خودش مشتی است، نمونه‌ی خروار هرچند شاید این خروار اندکی کوچک‌تر از خروارهای معمولی باشد)
تلویزیون با برنامه‌های مناسبتی (در ایام نوروز،ماه رمضان،دهه فجر،دهه عاشورا،اعیاد و سوگواری‌ها)،برنامه های کمدی‌،سریال‌های که هر روز از تلویزیون پخش می‌شود (به‌ویژه فصل تابستان)،انواع مسابقه‌ها ، دعوت از خوانندگان پاپ و سنتی و هنرمندان محبوب ، پخش زنده‌ی مسابقات فوتبال و سایر ورزشها و ….. توانسته مخاطبان زیادی را جذب کند تا جایی که بسیاری افراد با داشتن ماهواره و امکان دسترسی به صدها شبکه درمواقع بسیاری تلویزیون ایران را انتخاب می‌کنند تاجایی که گاه شاهدیم با پخش یک برنامه (به دلیل طرفداران زیاد آن)به یکباره از حجم ترافیک کاسته می شود و به نظر می‌رسد افراد خود را به تلویزیون رسانده اند تا برنامه‌ی مورد علاقه‌شان را تماشا کنند و نمونه‌هایی از جمله سریال امام علی (ع)، نرگس،ترانه مادری،یا پخش زنده مسابقات فوتبال تیم ملی ایران یااستقلال و پیروزی و… از آن جمله اند.
گویا مسئولین نیز ترجیح می دهند ،مردم به خصوص اوقات فراغت خود را با تلویزیون پر کنند.این موضوع را می توان با نگاهی به پروژه های میلیونی وگاه حتی میلیاردی ( مثل سریال یوسف پیامبر ) آن هم زمانی که همه کمبود بودجه را به عنوان دلیل اصلی ناتوانی در ایجاد موسسات وخدمات تفریحی ( مثل ورزشگاه ، پارک ،سینما، تئاتر و …) می دانند .
روز به روز موقعیت بدتر و بدتر می‌شود و در حالی که هر روز شاهد این هستیم که تعداد بیشتری از مخاطبان تلویزیون در حال ریزش هستند اما کماکان این رسانه با قدرت (بخوانید پر هزینه) به کار خود ادامه می‌دهد و از این گذشته در چند روز گذشته هم شاهد استعفاهای دومینوی مسولین این رسانه بوده‌ایم که باید اندکی صبر کرد و دید این تغییرات منجر به چه بازدهی خواهند شد هر چند به واسطه‌ی ضرر و زیان حاصل از تماشای تلویزیون امیدوارم که حداقل والدین در مدت زمانی که اجازه‌ی تماشای تلویزیون به فرزندانشان می‌دهند بازنگری کنند تا شاید اندکی سرانه‌ی مطالعه‌ی کشور عزیزمان بالاتر برود.

منابع:
– سازمان ملی جوانان (1381) ، گزارش ملی جوانان بررسی وضعیت اوقات فراغت جوانان ، انتشارات : موسسه فرهنگی اهل قلم .
– قلی زاده ، شهناز ( 1381) بررسی تاثیر وسایل ارتباط جمعی ( تلویزیون) بر اوقات فراغت نوجوانان و جوان تهران، استاد راهنما : دکتر سید وحید عقیلی، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده روانشناسی و علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی.
– ویلبر شرام ، جک لایل، ادوین بی پارکر (1377) ، تلویزیون در زندگی کودکان ما، ترجمه: محمود حقیقت کاشانی ، انتشارات سروش، چاپ اول