گشین محمدی – دانشجوی علوم ارتباطات

شهرستان سروآباد یکی از شهرستان‌های استان کردستان در غرب ایران است که از سمت غرب با کشور عراق هم مرز است. این شهرستان از شمال به شهرستان مریوان از شرق به شهرستان سنندج و از جنوب شرقی به شهرستان کامیاران و از جنوب به شهرستان پاوه در استان کرمانشاه محدود می‌شود. مرکز این شهرستان شهر سروآباد است که تقریبا در ۸۰ کیلومتری غرب سنندج قرار دارد. در حال حاضر این شهرستان از دو شهر و هشت دهستان تشکیل شده است و جمعیتی بالغ بر ۶۶۷۰۹ نفر را در خود جای داده است.

به عنوان یک دانشجو که بیشتر دوران زندگی اش را در شهر مرزی سروآباد گذرانده است چالش‌های مختلفی را در زندگی مردم مرزنشین مشاهده کرده‌ام که برخی از آنها به شدت مرا تحت تأثیر قرار داده‌اند. به حدی که برای من تبدیل به یک دغدغه پژوهشی مهم شده‌اند. شرایط اقتصادی ضعیف و نبود فرصت‌های شغلی در سروآباد منجر به کاهش درآمد و بیکاری تعداد زیادی از افراد شده و همین باعث شده است که آنها مهاجرت شغلی به آن سوی مرز را گزینه مناسبی برای تأمین درآمد بدانند. اما آیا تجربه این مهاجرت به آن راحتی و سادگی که در ابتدا تصور می‌شده است؟ زندگی در کردستان عراق چه چالش‌ها و مشکلات پیش‌بینی نشده‌ای را سر راه این کارگران سروآباد قرار می‌دهد؟

جاذبه های مقصد در کنار دافعه های مبدأ

بعد از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و سرنگونی حکومت صدام در سال ۲۰۰۵ با برگزاری انتخابات دولت عراق شکل گرفت و رهبری بخش کردستان توسط حکومت عراق به کردستان عراق واگذار شد که این اقدام باعث خودمختاری کردستان عراق شد. وجود ذخایر قابل توجهی از نفت و گاز در اقلیم کردستان توجه سرمایه گذاران خارجی را به این منطقه جذب کرد. به دنبال افزایش سرمایه گذاریها نیاز به نیروی کار در این خطه افزایش یافت و همین مسئله باعث شد کارگران سروآبادی نیز به اشتغال در اقلیم کردستان به دید فرصت بنگرند. فرصت های شغلی متعدد در اقلیم کردستان در شرایطی برای کارگران سروآبادی ایجاد شده بودند که در زادگاه خودشان عدم رونق و پیشرفت اقتصادی و نبود فرصت‌های شغلی برای کسب درآمد زندگی را برای این افراد دشوار کرده بود بنابراین انگیزه برای مهاجرت شغلی در بین این افراد فزونی پیدا کرد. هر چند که در این مهاجرت شغلی هیچ الزامی وجود ندارد اما وقتی به آن به عنوان یک گزینه قابل دسترس برای تامین درآمد و بهبود شرایط زندگی نگریسته شود باعث میشود کارگران سروآبادی مهاجرت های موقت و یا فصلی به منظور اشتغال در اقلیم کردستان روی آورند. آنچه در ادامه ذکر می شود گزاره های اصلی به دست آمده از مصاحبه با کارگران سروآبادی در کشور عراق است که تجربه زیسته آنها را بیان می‌کنند و به چالشهایی که این مهاجرت برای آنها دارد اشاره می‌کند.

در سروآباد بیکاری بیداد می‌کند

با وجود پتانسیل‌های بسیار در شهرستان سروآباد وضعیت بیکاری به یک چالش مهم تبدیل شده است. نتایج بیکاری میتواند تاثیرات نامطلوبی بر روح و روان افراد داشته باشد باعث می‌شود افراد اعتماد به نفس خود را از دست بدهند. حتی ممکن است برخی از افراد به اشتغال به کارهای غیر قانونی برای تامین نیازهای خود بپردازند. منابع تخمین میزنند که بیش از ۲۰ درصد افراد در این شهر بیکار هستند که برای یک شهر کوچکی مانند سروآباد این اندازه از بیکاری نگران کننده است. علی ۵۱ ساله در این باره می‌گوید: «سروآباد توی وضعیت بیکاریه بالاییه و منم کسی بودم که اینجا کار نداشتم اون زمان یکی از دوستام توی رفت و آمد به کشور عراق بود و منم چون توی وضعیتی مالی و روحی بدی بودم مجبور به مهاجرت شدم چون توی اون زمان تنها گزینه پیش روی من بود که میتونست یه کم من رو از این وضعیت نجات بده»  مریم ۳۰ ساله هم در این باره می‌گوید: «به خاطر نیاز مالی مجبور به این کار شدم توی سروآباد خیلی دنبال کارگشتم ولی چون منم تحصیلات آنچنانی نداشتم کاری دستم رو نمی‌گرفت و این در حالی بود که ما خانواده پر جمعیتی بودیم و پدرم کارگر بود سختش می‌شد که خرج شش نفرو بده و اون موقه مهاجرت به عراق برای کار تنها راه قابل دسترس برای من بود .» شادمان هم می‌گوید: «به خاطر مشکلات مالی مجبور شدم مهاجرت کنم البته که قبل از اینکه مهاجرت کنم توی سروآبادکار داشتم ولی بازار کار خیلی بدی داشتم و پولش کفاف زندگیمونمی داد منم تصمیم گرفتم که برم».

تبعیض و بی عدالتی در مقصد

یکی از اصلی ترین چالشهایی که کارگران سروآبادی در کشور عراق با آن مواجه هستند تجربه تبعیضهای مختلفی است که زندگی روزمره این افراد را در اقلیم کردستان مختل کرده است و باعث شده است که این افراد آسیب‌های جسمی و روانی مختلفی را متحمل شوند. این تبعیض علیه کارگران سروآبادی به صورت های مختلفی نمایان است که شامل عدم پرداخت حقوق کامل بی توجهی به شرایط کاری و سلامت کارگران عدم رعایت استانداردهای بهداشتی و ایمنی در محل کار و خشونت و بدرفتاری کارفرماهاست بسیاری از کارگران که در بخشهای کشاورزی و ساختمان سازی مشغول به کار هستند با شرایط سخت مواجه می‌شوند. حقوق مناسبی دریافت نمی‌کنند و در بسیاری از موارد قوانین کاری برای آن‌ها رعایت نمی‌شود علاوه بر این بسیاری از کارگران سروآبادی به دلیل اینکه نیروی کار غیر رسمی به شمار میروند از بیمه و سایر مزایای کارگری محروم هستند و همین باعث میشود که در صورت رخ دادن حادثه ای برای آنها کارفرما هیچ مسئولیتی برای جبران صدمه های وارد شده نداشته باشد. این غیررسمی بودن کارگر سروآبادی و عدم نیاز به بیمه کردن آنها باعث شده است که تعداد زیادی از کارفرماها در کشور عراق به استخدام این کارگران و بهره برداری و استثمار آنها تمایل داشته باشند. بنابراین کارگر سروآبادی که با هزاران امید به منظور یافتن فرصت شغلی مناسب به اقلیم کردستان وارد شده است در شغل های بدون مزیت و با درآمد اندک مشغول به فعالیت میشود. محمد ۴۰ ساله در مورد تجربه اش از تبعیض در اقلیم کردستان گفت: «به نظر من آدم توی شهر و منطقه و کشور خودش حتی اگر به شغل های پایین از لحاظ جایگاه بپردازد احترام خاصی داره تا اینکه بره توی کشور غریبه و این همه نابرابری و تبعیض رو تجربه کنه هیچ ایرانی ای دوست نداره تو ایرانی که پر از معادن و مخازنه به کشور خارجی مهاجرت کنه علی در اینباره می‌گوید: «توی این تقریبا چهل سالی که من به عراق رفتم از نظر من فرهنگ عراق تغییر چندانی نکرده اکثر شهرهای عراق رو رفتم و به جرئت میتونم بگم که اکثرشون همین فرهنگ رو دارن تبعیض قومی اونجا به شدت وجود داره چیزی که از رفتارشون متوجه شدم این بود که با ایرانی ها احساس رقابت میکردن و اینکه ما اونجا برابری نداشتیم و این به شدت اذیتمون میکرد ما اونجا فقط برای کار رفته بودیم و اونا دستاوردهامون رو نمی دیدن و مشکلمون این بود که ما رو نه بر اساس استعدادمون بلکه بر اساس چیزهایی که هیچ دخالتی به کارمون نداشت ارزیابی میکردن».

وضعیت نامناسب بهداشتی برای کارگران سروآبادی

وضعیت بهداشتی در اقلیم برای کارگران سروآبادی نامناسب است. کارگران با مشکل نبود گاز مواجهه اند بدون تامین این منبع انرژی ضروری آنها با مشکلات گرمایش و پخت و پز و … رو به رو می‌شوند. عدم تامین آب آشامیدنی کارگران را مجبور به استفاده از آب ناسالم و آلوده می‌کند. عدم دسترسی به برق باعث شده است ساعت‌های طولانی تاریکی در شب و نبود سیستم خنک کننده مناسب را در گرمای شدید متحمل شوند. نبود خدمات پزشکی مناسب و تجهیزات باعث می‌شود در مواقع بیماری با مشکلات جدی روبه رو شوند. بسیاری از آنها به دلیل نبود سکونت مناسب مجبور می‌شوند در کانکس زندگی کنند که فضای کافی و امکانات بهداشتی به میزان کافی برای آنها وجود ندارد. زانیار ۲۷ ساله در این باره می‌گوید هوای عراق به طور غیر قابل تحملی گرمه و از کمبود تجهیزات سرمایشی عصبی و کلافه م سرکار همش حس می‌کنم دارم خفه میشم و تمرکز روی کار در حالی که دما به طور مداوم داره بالا میره به شدت سخته اونجا در طول روز فقط دو سه ساعت آب رو وصل میکردن و تانکرها رو باهاش پر میکردن آب آشامیدنی هم وجود نداشت و ما روزی یک بسته آب معدنی میگرفتیم و براش هزینه زیادی رو صرف میکردیم وضعیت حموم‌ها شام واقعا نگران کننده بود و برای شصت و هفت نفر فقط سه تا حموم وجود داشت، حموم ها نشتی آب و کف‌های خیلی کثیفی داشتند و احتمال داشت به خیلی از بیماری ها دچار بشیم این وضعیت حموم کردن رو خیلی برامون سخت کرده بود».

دوری از خانواده؛ تلخ ترین بخش مهاجرت

یکی از بزرگترین چالش‌های احساسی و روانی برای کارگران سروآبادی، دوری از خانواده در این مهاجرت است. دوری از خانواده همراه با احساس تنهایی در کشور جدید احساسات ناخوشایندی را به وجود می‌آورد و افراد از حمایت خانواده محروم می‌شوند این محرومیت روانی از حمایت‌های خانواده باعث می‌شود که روحیه کارگر سروآبادی برای زندگی در شرایط سختی که پیش از این به آن اشاره شد تضعیف شود همین مسئله کارگران سروآبادی را در معرض ابتلا به انواع مشکلات نظیر خستگی خشونت، افسردگی حس تنهایی و فرسودگی روانی و جسمی قرار می‌دهد. در این باره علی می‌گوید: «وقتی داشتم مهاجرت می‌کردم هیچوقت فکر نمی‌کردم که غریبی و دوری از خانواده اینقدر سخت باشه و سخت تر برای من در اون موقعیت این بود که من چرا نمیتونم توی منطقه خودم زندگی مطلوب داشته باشم توی شرایط بدی بودم و همسرم و سه تا بچه هامو به پدرم سپردم و تا حدی خیالم راحت بود از این لحاظ ولی بازهم دلتنگی به شدت اذیتم میکرد و اونجا بیشتر خودمو به کار مشغول میکردم تا کمتر فکر کنم اما همیشه به یادشون بودم».

در پایان

بیکاری زمینه‌هایی را برای افزایش فقر و کاهش درآمد مردم فراهم میکند و در بسیاری از مواقع می‌تواند به افزایش میزان خودکشی و جرم سازی در جامعه تبدیل شود. مهاجرت کارگران سروآبادی به کردستان عراق روندی است که به دلیل نبود فرصت‌های شغلی و فقر در سروآباد رخ می‌دهد و از عواملی است که کارگران را وادار به ترک خانواده و زادگاه شان می‌کند با توجه به تحلیل گزاره‌های فوق راهکارهایی برای بهبود وضعیت فقر، بیکاری و کاهش نیاز به مهاجرت به عراق میتوان ارائه کرد که نیازمند روش‌های عملی است. آموزش افراد در بهبود وضعیت بیکاران باعث می‌شود افراد بتوانند برای شغل‌های جدید آماده شوند و وارد بازار کار شوند. سیاست‌های دولت برای حمایت از افراد بیکار که شامل حمایت مالی بیمه بیکاری ارائه مشاوره برای بیکاران است که می‌تواند منجر به بازگشت به بازار کار باشد. از لحاظ جغرافیایی و اقلیمی سروآباد دارای شرایط مناسبی برای بخش کشاورزی و دارای خاک حاصلخیز است. افزایش سرمایه گذاری در این بخش و توسعه صنایع کشاورزی در سروآباد موجب ایجاد اشتغال و بهبود وضعیت کشاورزی می‌شود. سروآباد دارای جاذبه‌های گردشگری قابل توجهی است و برای توسعه این بخش نیازمند ارتقای خدمات گردشگری است تا بتواند منبع درآمد ایجاد کند و اشتغال در شهرهای مرزنشین را افزایش دهد./ آرمان ملی