بررسی ابعاد مختلف بحران آب در حوزه منابع زیرزمینی
سدهای زیرزمینی ظرفیتی که مغفول مانده است
علاوه بر بحران کمی با بحران کیفی و شور شدن آبهای زیرزمینی هم روبهرو هستیم
![سدهای زیرزمینی ظرفیتی که مغفول مانده است](https://payamema.ir/pubfiles/2021/04/5-2.jpg)
۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۰، ۰:۰۰
بحران آب در ایران ابعاد مختلفی دارد که بررسی هر کدام از آنها میتواند بخشی از دلایل بروز این بحران را روشن کند. بررسی این بحران در حوزه منابع آب زیرزمینی هم زوایایی را نمایان میکند که نتیجه سیاستگذاریهای اشتباه در 5-6 دهه اخیر است. برداشتهای بیرویه از منابع زیرزمینی، الگوهای سنتی در بخش کشاورزی و شیوههای آبیاری در چند دهه اخیر زمینه ساز بحرانی شده است که امروز نتیجه آن نشست زمین و از بین رفتن آبخوانها در مناطق مختلف کشور است، اما راهکار برون رفت از این بحران چیست؟ ایران پنجمین کشور مصرفکننده آبهای زیرزمینی در دنیاست در حالی که از منظر ظرفیت آبهای زیرزمینی رتبه سی و هفتم را دارد. کشورهایی مثل آمریکا و چین و هند، که مصرفکنندگان عمده آبهای زیرزمینی در دنیا هستند، پتانسیل بالایی در این زمینه دارند، اما وضعیت ایران در این دو فهرست گویای بسیاری مسائل است. از نظر ظرفیت آبهای سطحی ما شصت و دومین کشور دنیا هستیم، اما بالغ بر 90 درصد بودجه این بخش، برای ساخت سد و شبکههای آبرسانی و موارد دیگر استفاده میشود. و همواره شاهد هستیم که آب زیرزمینی مهجور است. وضعیت بحرانی منابع آبی زیرزمینی را در موضوع فرونشست در نقاط مختلف میتوانیم مشاهده کنیم. در بسیاری از دشتها از تهران تا کرمان و همدان و فارس زنگ خطر فرونشست زمین به صدا درآمده است و این امر ناشی از برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی است.
در سالهای کم بارش و دورههای خشکسالی فشار بیشتری به سفرههای زیرزمینی وارد میشود. تقریبا سالانه هفتاد سانتیمتر از تراز آب زیرزمینی در کشور پایین میرود این میزان ممکن است در بعضی استانها کمتر و در بعضی مناطق بیشتر باشد. اما به طور متوسط بین کشورهای دنیا ما جزو سه کشور اولی هستیم که چنین روند وحشتناکی را در کاهش منابع زیرزمینی داریم.
در چنین شرایطی مشکلی که ایجاد میشود موضوع شور شدن آبهای زیرزمینی است. وقتی بیشتر از یک حدی برداشت صورت گیرد و سطح آب پایینتر رود به لایههایی میرسیم که کمتر در سیکل آب بودهاند. لایههای پایینتر آبخوانها، آبهای قدیمیتر و شورتر هستند. اتصال به این آبهای شور بهطور کلی تعادل محیط زیستی را به هم میزند. میتوان گفت فقط بحث بحران کمّی آب مطرح نیست، ما به مرور به بحران کیفی هم میرسیم. در مناطقی تعادل بین آب شور و شیرین به دلیل برداشت زیاد به هم میخورد. آبهای شور اصطلاحا به آبهای شیرین هجوم میآورند و جای آنرا پر میکنند. همه اینها باعث از هم پاشیدگی ساختار خاک شده و در سالهای آتی نه تنها منابع آب کمتری خواهیم داشت، بلکه به دلیل استفاده از آب شور، حاصلخیزی زمینها هم کاهش پیدا میکند.
مسئله دیگر فرونشست زمین است. پدیدهای که به آن مرگ آبخوان هم گفته میشود. در پی برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی تخلخل مفید آبخوان کاهش پیدا میکند و قابل بازگشت هم نیست. حتی اگر با مدیریت مصرف در آینده سطح آب را به سطح فعلی برگردانیم، از آنجا که «تخلخل» در آبخوان کاهش پیدا کرده، بخشی از حجم مخزنی که خواهیم داشت را برای همیشه از دست می دهیم، این هم فاجعهای است که در کشور ما اتفاق افتاده است. فرونشست اثر تخریبی بیشتری نسبت به زلزله یا سیل دارد، اما چون به مرور رخ میدهد، توجهی به آن نمیشود.
یکی از راهکارهایی که میتوان برای تغذیه منابع آبی زیرزمینی مطرح کرد، ذخیره آبهای سطحی است. هر چند در آبهای مربوط به سیلاب نمیتوانیم ذخیره چندانی داشته باشیم، اما اگر بشود حتی چند درصد از این منابع به شکل درست برای تغذیه مصنوعی سفرههای زیرزمین استفاده شود، کمک بزرگی است. مخصوصا این مسئله در دو استان سیستانوبلوچستان و کرمان بسیار مهم و حیاتی است. این دو استان از نظر شرایط زمینشناسی وضعیت خاصی دارند، و امکان تغذیه مصنوعی آنها وجود دارد. متاسفانه تغذیه مصنوعی در کشور ما توسعه چندانی پیدا نکرده است. البته در حال حاضر چند طرح تغذیه مصنوعی در نقاط مختلف داریم، اما در غالب موارد اثرگذار نیست و بازدهی آن پایین است. این مسئله چند دلیل عمده دارد، یک موضوع جانمایی حوضچهها و دیگری لایروبی این حوضچهها بعد از هر سیلاب است. بعد از هر سیلاب باید کف حوضچه لایروبی شود. اما از آنجایی که هزینه دارد و لایروبی در زمان مناسب انجام نمیشود، حوضچه های تغذیه تبدیل به محلی میشوند که کف آنها نفوذناپذیر شده و آب در آنها تبخیر میشود و فرصت جذب شدن به زمین را پیدا نمیکنند. حتی اگر بتوانیم 20 تا 30 درصد آب سیلاب در بعضی استانها را هم نفوذ دهیم کمک بزرگی به آبخوانهای ماست.
ظرفیت مهم دیگری که در ایران وجود دارد و به آن توجه نشده در حالی که بسیاری از کشورهایی که چنین خصوصیات آبوهوایی دارند از آن استفاده میکنند، موضوع سدهای زیرزمینی است. این نوع از سدها در مناطقی که از نظر زمینشناسی ظرفیت آن وجود داشته باشد، احداث میشوند و حسن آنها این است که آبهای سیلاب و آبی که از رودخانهها منحرف میشود را جذب میکند. به نوعی مخزن سدی را که ما روی زمین داریم به زیرزمین میبریم. در عین اینکه خساراتی که سدهای سطحی دارند را نخواهیم داشت و مزیت بزرگ آن این است که تبخیر اتفاق نمیافتد. در حال حاضر حداقل سه الی چهار میلیارد مترمکعب آب در سال -حدود دو برابر مصرف آب در تهران- از سدهای کشور تبخیر صورت میگیرد. در حالی که در سدهای زیرزمینی این تبخیر اتفاق نمیافتد. از طرفی این سدها عوارض سطحی هم ندارند و میتوان بالای سد زیرزمینی ساختمان یا زمین کشاورزی ایجاد کرد. این پتانسیل خوبی است که هنوز در ایران جا نیفتاده است. شاید علت آن این است که مثل یک سازه بزرگ نیست که بخواهند آنرا افتتاح کنند. با حداقل هزینه می شود چنینزلزله ذخایری در حوزه آبهای زیرزمینی ایجاد کرد، متاسفانه به این موضوع توجه نشده است. چند سد زیرزمینی تا به حال در ایران احداث شده -در استان سمنان- و تجارب موفقی هم هستند. اما آنطور که باید و شاید به این ظرفیت توجه نشده است
برچسب ها:
پیشنهاد سردبیر
مطالب مرتبط
![خطر بیکاری ۷۰۰ پرستار و ۲۰۰ پزشک](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/بیمارستان.jpg)
تغییرات عجیب در مدیریت بیمارستان محب کوثر با اعتراض کادر درمان روبهرو شد
خطر بیکاری ۷۰۰ پرستار و ۲۰۰ پزشک
![انتقال آب بینحوضهای آخرین راه است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/قدس-آنلاین.jpg)
آبخیزداری و توصیههای کلی برای تأمین آب شرب مورد نیاز روستاها
انتقال آب بینحوضهای آخرین راه است
![وزیر ارشاد به آزادی رسانهها متعهد باشد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/پزشکیان-2.jpg)
انجمنهای صنفی روزنامهنگاران تهران و عکاسان مطبوعاتی ایران در نامهای به دفتر ٰرئیس جمهوری منتخب خواستار شدند
وزیر ارشاد به آزادی رسانهها متعهد باشد
![ارزیابی روانی کادر درمان ضمانت اجرا ندارد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/خودکشی-پرستاران.jpg)
«شهناز نوحی» روانشناس، در گفتوگو با «پیام ما»:
ارزیابی روانی کادر درمان ضمانت اجرا ندارد
![استفاده از باورهای مذهبی برای مقابله با کمآبی](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/حقابه-خشکسالی-تالاب.jpg)
استفاده از باورهای مذهبی برای مقابله با کمآبی
![ضرورت تأسیس مرکزی منسجم برای پژوهشهای محیط زیستی](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/سدچمشیر.jpg)
برای پاسخ به ابرچالشهای کشور چه باید کرد؟
ضرورت تأسیس مرکزی منسجم برای پژوهشهای محیط زیستی
![ویژگیهای سکاندار محیطزیست ایران](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/سازمان-محیط-زیست-1.jpg)
کارشناسان و فعالان محیطزیست پاسخ میدهند
ویژگیهای سکاندار محیطزیست ایران
![۳۹درصد ظرفیت سدها خالی است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/05/سد-قیز-قلعه-سی-سد-مرزی-ایران.jpg)
۳۹درصد ظرفیت سدها خالی است
![ویژگیهای رئیس کارآمد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/آلودگی-2هوا.jpg)
کارشناسان و فعالان محیطزیست پاسخ میدهند
ویژگیهای رئیس کارآمد
![اولویتهای محیط زیستی دولت چهاردهم](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/دیجیتال-7.jpg)
۲۶ کارشناس با شرکت در نظرسنجی «پیام ما» مسائل محیط زیست ایران را فهرست کردند
اولویتهای محیط زیستی دولت چهاردهم
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- با طراحی سایت مشتریان رقیب خود را بدزدید!
- بیماری هاشیموتو چیست؟ علائم و راهکارهای درمان
- نورپردازی کابینت آشپزخانه چه تاثیری بر روحیه افراد دارد؟
- سفر به پوکت بهترین مقصد گرمسیری آسیا با تور تایلند آرزوی سفر
- بورس شمش گلدن ارت ( خانی )
- مقایسه گچبری پیش ساخته پلی یورتان و گچبری پیش ساخته پلی استایرن
- عطر بدون سردرد – 11 عطر مخصوص افراد میگرنی
- گیلکی کناری، پژوهشگر برتر متافیزیک ایرانی بر سکوهای بینالمللی
- چرا رزرو هتلهای 4 ستاره استانبول ارزشمند است؟
- کدام شاخص اقتصادی بیشترین تاثیر را روی پیشبینی قیمت انس طلا دارد؟ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/کتاب-چرا-شما-را-نمیگیرن.jpg)
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
آشکارشدن گورهای ماقبلتاریخ هنگام ساخت بزرگراه
3
«بمو» را تکهتکه کردند
4
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
5
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
دیدگاهتان را بنویسید