«پنج سالی است که استخدام شده‌ام. فکر نمی‌کردم ساعت کاری این‌قدر زیاد باشد. از روز اول تا حالا، ۱۵ روز کار و ۱۵ روز استراحت برایم در نظر گرفته‌اند. شکایت که کردم، گفتند یا رضایت بده و یا ۱۲ ساعت کار و ۲۴ ساعت استراحت را بپذیر. به این ترتیب باید روزی بیش از ۱۰۰ کیلومتر محل کار در پاسگاه بروم و برگردم.» این محیط‌بان که نمی‌خواهد نامش در این گزارش آورده شود، برایم یک حساب و کتاب ساده می‌کند؛ اینکه با این رفت‌وآمدها و ازدست‌دادن اضافه‌حقوق، باید کمتر از ۱۰ میلیون تومان بگیرد و در عوض یکی از سخت‌ترین مشاغل را داشته باشد.

«جمشید محبت‌خانی» فرماندۀ یگان حفاظت محیط‌زیست، چندی پیش، گفت‌وگویی تصویری با «مهر» داشت. به‌گفتۀ او، «درحال‌حاضر ۳۸۰۰ محیط‌بان در مناطق چهارگانۀ محیط‌زیست خدمت می‌کنند‌، درحالی‌که ۷۵۰۰ پست محیط‌بانی وجود دارد و در این بخش با کسری ۵۰ درصدی مواجهیم.»

محبت‌خانی آماری هم از تعداد پاسگاه‌های محیط‌بانی و وسعت مناطق ارائه کرد. «در ایران ۶۳۰ پاسگاه در ۵۳۰ منطقۀ چهارگانه وجود دارد که وسعت آن‌ها به ۱۹ میلیون هکتار می‌رسد. براساس استاندارد جهانی، هر ۱۰۰۰ هکتار به یک محیط‌بان نیاز دارد؛ ما باید ۱۹ هزار محیط‌بان داشته باشیم. حالا اگر این عدد هم محقق نشد، لااقل همان ۷۵۰۰ نفر چارت سازمانی در مناطق خدمت کنند. این موضوع مطالبۀ جدی ما از سازمان استخدامی‌ است.»

محبت‌خانی تأکید دارد که حق با محیط‌بان‌ها است. «امیدواریم سهمیۀ خوبی بگیریم و محیط‌‍بانان را به شیفت‌بندی ۱۲ و ۲۴ یا ۲۴ و ۴۸ برسانیم تا به وظایف شخصی و خانوادگی هم برسند.»

 یا شکایت را پس بگیر یا پشیمانت می‌کنیم

امیدواری‌ای که فرماندۀ یگان حفاظت محیط‌زیست از آن صحبت می‌کند، به آیندۀ نامعلوم برمی‌گردد،؛ آینده‌ای که تضمینی برای آن نیست. نزدیک به ۴۰ محیط‌بانی که شکایت کرده‌اند، از این ناراحتند که مدیرانی که از جنس محیط‌بانی بوده و در سازمان حفاظت محیط‌زیست به کار مشغولند،‌ به‌جای برخورد منطقی با این موضوع، بار بیشتری بر دوش آن‌ها گذاشته و مشاورۀ نادرست می‌دهند. یکی از آن‌ها که باز هم می‌خواهد نامش فاش نشود، از این گله می‌کند که سازمان حفاظت محیط‌زیست، به‌جای کمک به ساختار محیط‌بانی و بهبود و حرفه‌ای‌کردن محیط‌بانی، با محیط‌بانان ‌مطالبه‌گر برخورد می‌کنند.

به‌گفتۀ این محیط‌بان، ساعت کاری ماهانه طبق قانون باید ۱۷۶ ساعت باشد و مازاد آن مشمول اضافه‌کار شود. «ماهانه بیش از ۳۶۰ ساعت کار می‌کنیم و اضافه‌کار ما کامل پرداخت نمی‌شود. برای همین، به دیوان عدالت شکایت کردم و پرونده‌ام در مرحلۀ تجدیدنظر است. در موارد مشابه، دادگاه و دیوان به‌نفع ما رأی داده، اما مدیرکل استان‌ها تصمیم گرفتند که سنگ‌های بزرگ پیش پای ما بگذارند؛ اینکه یا شکایت را پس بگیریم یا در مرحلۀ اجرای احکام پشیمانمان خواهند کرد.»

این محیط‌بان، مشابه بقیه ۵ روز کار و ۵ روز استراحت در منطقه‌ای داشت که ۲۰۰ کیلومتر با خانه‌اش فاصله دارد. «الان شیفت برخی از ما که شکایت کرده‌ایم را ۱۲ ساعت کار و ۲۴ ساعت استراحت کرده‌اند. اعتراض ما قانونی است، زیرا ما استخدام رسمی دولت هستیم. بعد از حادثۀ پلاسکو، آتش‌نشان‌ها توانستند سختی کار بگیرند و با ۲۰ سال کار بازنشسته شوند، ولی اعتراض ما از سوی مدیران با پاسخ درستی مواجه نمی‌شود. مدیرکل‌ها شروع به اذیت محیط‌بان‌ها کرده‌اند که از شکایتشان صرف‌نظر کنند.»

به‌گفتۀ این محیط‌بان،‌ هر روز به تعداد محیط‌بان‌‌هایی که شکایت می‌کنند اضافه می‌‌شود و همین موضوع، مدیرکل‌ها را به واکنش واداشته که محیط‌بان‌های شاکی را تحت فشار بگذارند. «ما خوش‌بینانه فکر می‌کنیم اگر رئیس سازمان عوض شود، به حقوق خود می‌رسیم.»

 در جستجوی عدالت

«بهمن ایزدی» فعال محیط‌زیست، که در زمینۀ حقوق محیط‌بانان فعالیت کرده، چنین شرایطی را به ضعف سیستم حقوقی و مالی سازمان حفاظت محیط‌زیست مرتبط می‌داند. «گرچه سازمان بر فعالیت کارخانه‌ها‌، صنایع و … نظارت دارد، اما به‌شکل مشخص، وظیفه‌اش حفاظت از حدود ۱۱ درصد خاک این کشور است.»

زمانی که از حفاظت از مناطق صحبت می‌کنیم، بار بزرگ آن بر دوش محیط‌بان‌ها است. «سختی‌های شغلی و معیشتی محیط‌بانان، از شرایط نامتناسب کاری آن‌ها نشئت می‌گیرد. اگر مسئولان ذی‌ربط در جای درست بودند و از شرایط سخت محیط‌بانی اطلاع داشتند،‌ تلاش می‌کردند و راهکاری برای حل این چالش ارائه می‌کردند تا عدالت دربارۀ آن‌ها رعایت شود.»

به‌گفتۀ این فعال محیط‌زیست، محیط‌بانان از تنوع‌زیستی حفاظت می‌کنند و در این راه ۱۵۰ نفر از آن‌ها جان عزیز خود را از دست داده‌اند. «اگر در مناطقی،‌ بخشی از محیط‌بانان انگیزۀ خود را از دست می‌دهند و دچار انفعال می‌شوند، به‌خاطر نادیده‌گرفتن موقعیت حقوقی، اقتصادی و اجتماعی آن‌هاست؛ باید به این مسائل توجه کنیم، زیرا اگر محیط‌بانی دلسرد شود، لطمۀ زیادی به زیستگاه‌ها می‌خورد.»

 حق‌ تسری، راهکاری برای بهبود شرایط

محیط‌بانان ناراضی، حساب و کتاب خود را دارند. آن‌ها می‌گویند، ساعت کار کارمندان ۴۴ ساعت در هفته و در ماه ۱۷۶ساعت است. به این ترتیب، محیط‌بانانی که ۱۵ شبانه‌روز کار می‌کنند، ۱۸۴ ساعت اضافه‌کار دارند که بایستی جبران شود. یک کارشناس که او هم نمی‌خواهد نامی از او در این گزارش برده شود، در این زمینه تلاش می‌کند راه‌حل میانه‌ای را برای رضایت طرفین مطرح کند. «ما به‌عنوان دستگاهی که در مجموعۀ دولت هستیم، مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری ذیل مادۀ ۵ می‌شویم. طبیعتاً افزایش حقوق نیز مبتنی‌بر شرایطی که در این قانون پیش‌بینی شده است‌،‌ خواهد بود.» در قانون، همواره استثنائاتی وجود دارد؛ این مورد هم مشمول همان موارد است. «مواردی مثل سازمان دامپزشکی، سازمان‌ پزشکی قانونی و سازمان زندان‌ها بوده که طی قانونی که در مجلس مصوب شد، علاوه‌بر حقوق از محل درآمدها، حق تسری می‌گیرند‌. اگر بخواهیم مسائل محیط‌بانان ما که در مناطق تحت مدیریت کار و تلاش می‌کنند در سطح کلان پیگیری شود، باید این مورد در شورای حقوق و دستمزد‌ یا امور استخدامی حل شود.»

آنچه امروز محیط‌بانان دنبالش هستند و به اضافه‌کار مربوط می‌شود، به‌گفتۀ این کارشناس، محدودیت‌هایی پیش‌روی خود دارد. «سقف ساعات اضافه‌کار که پرداخت می‌شود محدود است و از طرف دیگر، منابع مالی سازمان توان پرداخت این مبلغ را به همۀ محیط‌بانان ندارد. بخش حقوقی هم توجیهاتی می‌آورند، مبنی‌بر اینکه در ۱۵ روز شیفت در همۀ ساعت‌ها، محیط‌بانان فعالیت بدنی ندارند. آن‌ها می‌گویند، محیط‌بانان بخشی را در محل پاسگاه استراحت و مابقی را صرف فعالیت‌های گشت و کنترل و مقابلۀ تخریب و… می‌کنند. برای حل این چالش، باید گامی‌ برداشته شود که سازمان بتواند در چارچوب قانون منابع مالی، درخواست مدنظر محیط‌بانان را تأمین کند و پرداخت پایداری را به محیط‌بانان انجام دهد. ما باید در سطح کلان، توجیهات قوی داشته باشیم تا در مجلس و دولت، سختی کار محیط‌بانان را تبیین کرده و دستاورد مدنظر را به دست آوریم.»