«پرسش من این است که آیا آیندگان ما هم شخصیت‌هایی مثل مهدی ایرانی، مهدی آگاه و همایون صنعتی‌زاده به خود خواهند دید؟» محسن جلال‌پور، فعال اقتصادی و رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران سخنرانی کوتاهش درباره «مهدی ایرانی کرمانی»، فعال اقتصادی و نویسنده کرمانی با این پرسش ساده اما مهم به پایان رساند. جلال‌پور در یکی از سلسله نشست‌های صبح بخارا که با اجرای علی دهباشی مدیر مجله بخارا در مدرسه فیلمسازی هیلاج برگزار می‌شد، کوشید در سخنانش ابعاد مختلف شخصیتی و کوشش‌های ماندگار مهدی ایرانی را بازگو کند. پیش از او، وحید قنبری ننیز، پژوهشگر ادبیات، زندگی پرفراز و نشیب ایرانی را مرور کرده بود و از همین ‌رو جلال‌پور بر بیان فعالیت‌های اقتصادی اجتماعی این فعال اقتصادی و نویسنده تمرکز کرد. رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران با اشاره به تلاش «ایرانی کرمانی» برای تاسیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران از دوره مسئولیت او به‌عنوان دورانی موفقیت آمیز و منشا خیر یاد کرد.
بخش بعدی سخنان جلال‌پور نشان داد که مهدی ایرانی کرمانی علاوه بر فعالیت‌های اقتصادی در زمینه نهادسازی هم همپا با دوستان نزدیکی چون مهدی آگاه موثر بوده است: «‌آقای ایرانی در زلزله بم کمک‌های فراوانی برای بم جذب کرد. کمیسیون گردشگری را بعد از زلزله تاسیس کرد و برای رونق این صنعت تلاش کرد. او کمیسیون مسئولیت اجتماعی اتاق کرمان را تاسیس کرد و اندیشکده تدبیر آب را به اتفاق آقایان مهدی آگاه، نظری، کریمی‌پور و دیگران راه‌اندازی کرد که نقطه درخشانی در حوزه تحقیق و دانش در این حوزه است. او انجمن دوستداران دانشگاه را راه‌اندازی کرد که البته بنا به دلایلی توفیق چندانی پیدا نکرد.»

نگارش کتاب «تاریخ تجارت کرمان» یکی دیگر از اقدامات ایرانی کرمانی بود که جلال‌پور از آن به عنوانی اقدامی سنگین و ارزشمند نام برد. او سپس با همان پرسش آغازین گزارش، سخنانش را به پایان برد: آیا برای نسل آینده هم مهدی ایرانی‌ها، مهدی آگاه‌ها و همایون صنعتی‌ها را خواهیم داشت؟

جلال‌پور سپس به فعالیت‌های نیکوکارانه ایرانی کرمانی اشاره کرد: «به غیر از همه این‌ کارها مهدی ایرانی در امور خیریه هم نقش موثری ایفا کرده است. او در خیریه نفیس پای ثابت بود. با تاسیس این خیریه پایه پیوند اعضا در جنوب شرق گذاشته شد. در خیریه کمال برای نخبگان و دانش‌آموزان تلاش کرد.»
نگارش کتاب «تاریخ تجارت کرمان» یکی دیگر از اقدامات ایرانی کرمانی بود که جلال‌پور از آن به عنوان اقدامی سنگین و ارزشمند نام برد. او سپس با همان پرسش آغازین گزارش، سخنانش را به پایان برد: «آیا برای نسل آینده هم مهدی ایرانی‌ها، مهدی آگاه‌ها و همایون صنعتی‌ها را خواهیم داشت؟»
من چقدر خوبم
علی دهباشی، مدیر مجله بخارا در ادامه این نشست با بیان اینکه راز ماندگاری ایران علاوه بر زبان فارسی وجود افرادی بوده که حافظان فرهنگ و جامعه بوده‌اند، گفت: «وقتی اروارد براون می‌خواست به ایران سفر کند به او گفتند برو کرمان چون تمامی نمونه‌های اندیشه و فرهنگ و مذاهب را می‌توانی پیدا کنید.» دهباشی سپس از ایرانی کرمانی پرسید: کرمان برای شما چه خصیصه‌ای داشته است؟
سرانجام نوبت به مهدی ایرانی کرمانی رسید که با زبانی آکنده به طنز بگوید: «اجازه دهید به سخنان آقایان جلال‌پور و دکتر قنبری اشاره کنم و بگویم من چقدر خوبم. اصلا از این خبرها نیست! من یک انسان معمولی هستم با سرگذشتی که دکتر قنبری پیاز داغش را زیاد کرده است.»
ایرانی در سخنانی مبسوط کوشید به جای سخن گفتن از خودش، از آخرین اثر منتشر شده‌اش «گزیده‌ای از تبارنامه برخی خاندان‌های کرمانی» سخن بگوید. پارسال قرار بود نشستی برای رونمایی از این کتاب برگزار شود اما آن نشست به دلیل درگذشت مهدی آگاه، فعال اقتصادی و پژوهشگر توسعه، لغو شده بود. آگاه دوست نزدیک ایرانی کرمانی بود و او با تاثر از آن روز یاد کرد: «این کتاب پارسال درآمد و قرار بود سرانجام هشتم اردیبهشت‌ماه برای رونمایی از آن جلسه بگذاریم. ششم آمدم تهران ساعت شش بعدازظهر آرش علوی، خواهرزاده‌ام، به من خبر داد مهدی آگاه فوت کرده است. من ادا در نمیارم… به آقای دهباشی زنگ زدم و گفتم این قرار را فسخ بفرمایید.»
توضیح درباره کتاب
«ایرانی کرمانی» در بخش دیگری از سخنانش گفت: «این کتاب مجموعه‌ای است از تاریخچه و تبارنامه حدود 50 خاندان کرمانی. معیار گزینش شخصی بوده باید اعضای این خانواده‌ها را می‌شناختم و آنها باید در تاریخ سیاسی اقتصادی و اجتماعی کرمان برجستگی‌هایی می‌داشتند. بسیاری از خاندان‌ها در کتاب نیامده‌اند، یا تبارنامه‌شان در دسترس من نبوده‌ است یا من پیدا نکرده‌ام. مثلا من افتخار آشنایی با اسماعیلیون شهربابک را نداشته‌ام. چند خانواده هم به دلیل سهو من فراموش شده‌ا‌ند. مظفری‌های سیرجان و مظفری‌های شهداد که ربطی به هم ندارند. خانواده نظری که در اقتصاد کرمان اثرگذارند. یک کم‌لطفی هم نسبت به نقل از احمد علی خان وزیری به خانواده هروی‌ها کرده‌ام که بعدها پی بردم آن فرمایشات احمد علی خان وزیری درست نبوده است. در هر حال معیار اخلاقی من برای بازگویی تاریخچه خانواده‌ها شعر مولانا است خوب دیدن شرط انسان بودن است عیب را در این و آن پیدا نکن.»
شجرنامه داشتن نشانه افتخار نیست
در زمانه‌ای هستیم که برخی در پی یافتن شجره‌نامه خانوادگی‌شان هستند تا از طریق آن خودشان را اصیل‌تر نشان دهند. مهدی ایرانی کرمانی اما یادآوری کرد که قصدش از نوشتن تبار خانواده‌ها این‌طور مسائل نبوده است: «هر کس که زنده است نماد بقا است. بنابراین این که کسی صاحب تبارنامه است خیلی تبختر و جلالی در آن نمی‌بینم.» و این چنین بود که حاضران در نشست ایرانی با تشویق گرمشان تحسین کردند. او سپس به اهمیت تاریخ اشاره کرد و گفت: «تاریخ مهم است. تاریخ خیلی مهم است. ماشاالله آجودانی می‌گوید اگر روشنفکران ما تاریخ رو خوب بلد بودند و شهامت گفتنش را داشتند ما سامان بهتری داشتیم. من وقتی در انگلستان وارد دانشگاه شدم قصد داشتم ریاضی و فیزیک بخوانم اما دیدم سنم زیاد است. با علوم سر و کار داشتم. مقصودم علوم دقیقه است. در علوم ما سرو کارمان با علت و معلول است. در تاریخ با دلیل و مدلول است. تاریخ از جنس فلسفه است نه از جنس علوم دقیقه. البته درباره تاریخ تعابیر مختلفی وجود دارد. به هر حال همین خصلت تاریخ موجب شده که ما به آن نیاز داشته باشیم و تاریخ هم چیزی نیست که قبلا روایت شده است. تاریخ باید بارها و بارها بازنویسی شود. تاریخی که در گذشته نوشته شده لزوما امروز به کار ما نمی‌آید.» ایرانی کرمانی در بخش دیگری از سخنانش تک به تک به سراغ خانواده‌های کرمانی رفت و با روایتی شیرین پیشینه آنان را بازگو کرد. بازگویی از پیشینه کرمانیان نشان داد که کرمان از نظر قومی و فرهنگی دارای تنوعی شگرف است. او البته در کنار این تعریف‌ها به خصلت‌های جمعی کرمانیان منتقدانه هم نگاه کرد. «ظلم پذیر بودن» یکی از این خصلت ها بود که از نظر ایرانی کرمانی موجب شده کرمانی‌ها زبان مطالبه‌گرانه نداشته باشند. با این حال او به تساهل و تسامح فرهنگی و مذهبی اهالی کرمان هم اشاره کرد و زندگی مسالمت‌آمیز زرتشتیان و یهودیان و… را در کرمان نشانه این تسامح دانست.