هر سال با ورود به فصل سرما و پدیده وارونگی دما، آلودگی هوا مثل بختک به جان پایتخت‌نشینان می‌افتد. امسال هم آلودگی هوا وضعیت اسف‌باری را برای شهر‌های کشور رقم زده است. در گزارشی که «پیام ما» پیش از این منتشر کرده بود تا ۱۷ آذر ماه امسال، ۱۰۳ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس در تهران ثبت شد. همچنین سازمان هواشناسی کشور نسبت به کاهش کیفیت هوا و افزایش غلظت آلاینده‌ها در تهران و کرج از شنبه تا صبح سه‌شنبه (۱۹ تا ۲۲ آذرماه) هشدار داد. این وضعیت البته فقط مختص تهران نیست و حجم آلودگی در اراک، قزوین، ارومیه و اصفهان هم مدارس را غیرحضوری و نفس‌ها را تنگ کرده است. یکی از راهکارهای همیشگی مقابله و کاهش آلودگی هوا در این بین توسعه و افزایش استفاده از حمل و نقل عمومی شهری است، اما با وجود توصیه‌ همه کارشناسان برای استفاده از مترو و اتوبوس، هنوز بسیاری خودرو‌های شخصی را ترجیح می‌دهند و کمبود دسترسی به ایستگاه‌های مترو و ازدحام را عامل اصلی این بی‌میلی می‌دانند. در این رابطه محسن هرمزی به پیام ما می‌گوید: «ما در تلاش هستیم که ایستگاه‌های نیمه کاره را هر چه سریعتر به بهره‌برداری برسانیم و زیرساخت‌های مترو را افزایش دهیم تا از بار حمل و نقل و آلودگی هوای تهران بکاهیم.» همچنین بهزاد اشجعی، عضو سابق کارگروه ملی آلودگی هوا، اصلی‌ترین مشکل توسعه حمل و نقل عمومی را نبود اعتبار کافی برای توسعه می‌داند و می‌گوید: «حجم فرسودگی ناوگان حمل و نقل تهران به حدی است که بودجه‌های فعلی کفاف توسعه را نمی‌دهد.»

با افزایش آلودگی هوا و کاهش کیفیت هوای تهران، دوباره بحث استفاده از مترو اتوبوس برای کاهش آلودگی هوا داغ شده است. به علاوه کارگروه اضطرار آلودگی هوای تهران عرضه طرح ترافیک برای روزهای شنبه و یک‌شنبه را ممنوع کرده است. روابط عمومی معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری توصیه کرده که مردم تا حد امکان، حضور و تردد در سطح شهر را به حداقل میزانِ ممکن کاهش داده و در صورت ضرورتِ خروج از منزل از وسایل حمل و نقل عمومی به ویژه مترو استفاده کنند.

بهزاد اشجعی، عضو سابق کارگروه ملی آلودگی هوا به «پیام ما» می‌گوید: نبود اعتبار کافی برای توسعه مهم‌ترین عامل توسعه‌نیافتگی حمل و نقل شهری است

اتوبوسرانی و مترو با حضور حداکثری به دنبال کاهش آلودگی هوا
معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران از تمهیداتی برای کاهش آلودگی هوا گفته است: «شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه برای کاهش آلایندگی اتوبوس‌های تهران در ماه‌های سرد سال تلاش می‌کند با افزایش تعداد ناوگان فعال و همچنین کاهش سرفاصله حرکت اتوبوس‌ها، خدمات مطلوبی را به شهروندان ارائه دهد. همچنین تسریع اعزام اتوبوس‌های تک‌کابین و دو کابین به مراکز معاینه فنی و انجام تعمیرات لازم و تعویض قطعات مستعمل و معیوب برای به حداقل رساندنِ میزان آلودگی ناوگان اتوبوسرانی از جمله تدابیری است که به این منظور اتخاذ شده است. به علاوه بازسازی و اورهال بالغ بر ۵۱۰ دستگاه اتوبوس در بخش خصوصی و عمومی به پایان رسیده و تعداد ۱۴۵ دستگاه دیگر نیز در حال انجام است. همچنین شرکت بهره‌برداری مترو در این روزها حداکثر توان ناوگان ریلی خود را به کار گرفته‌اند و کارکنان مرکز کنترل مترو نظارت مضاعف به عمل می‌آورند تا ایستگاه‌هایی که ازدحام بیشتری دارند با کاهش سرفاصله قطارهای منتهی به آن ایستگاه نسبت به مسافرگیری و جابه‌جایی مسافران آن ایستگاه اقدام کنند. ضمن اینکه نیروهای عملیاتی و کنترل و نظارتی مترو با حداکثر ظرفیت در ایستگاه‌ها و خطوط مرکز کنترل مشغول به فعالیت هستند. شرکت بهره‌برداری مترو سعی می‌کند با خدمات‌رسانی هرچه بهتر، شهروندان تهرانی را برای استفاده بیشتر از مترو تشویق کند.»

اشجعی درباره طرح استفاده از واگن‌های اجاره‌ای تاکید می‌کند: در طرح‌های از این دست باید جوانب ایمنی رعایت شود و ضروری است که به لحاظ مالی و ایمنی و نیازهای ناوگان حمل و نقل عمومی شهر تهران، بررسی‌های هزینه و فایده انجام شود و همه جوانب در کنار یکدیگر دیده شود

وعده بهره‌برداری از 143 ایستگاه مترو
محسن هرمزی، مدیرعامل هلدینگ شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) در رابطه با برنامه‌ کاهش آلودگی هوا به «پیام ما» می‌گوید: «ما در تلاش هستیم که ایستگاه‌های نیمه‌کاره را هر چه سریعتر به بهره‌برداری برسانیم و زیرساخت‌های مترو را افزایش دهیم تا از بار حمل و نقل شهری و آلودگی هوای تهران بکاهیم. هلدینگ متروی شهر تهران از طریق شرکت بهره‌برداری در حال تشویق مردم به استفاده از حمل و نقل عمومی است و همچنین بنا دارد خط 6 متروی تهران را راه‌اندازی کند.» او در رابطه با وضعیت این خط می‌گوید: «در حال حاضر خط 6 به صورت جزیره‌ای استفاده می‌شود و ایستگاه مترو امام حسین تا تربیت مدرس تعطیل است. ما در تلاش هستیم که کریدور بین استگاه‌های تربیت مدرس تا هفت‌تیر و بخشی از خط 7 را به بهره‌برداری برسانیم و شمال شرق تهران را به جنوب شرق آن متصل کنیم.» این مسئول در ارتباط با میزان بهره‌برداری خطوط مترو اضافه می‌کند: «تا امروز 143 ایستگاه با 250 کیلومتر خط درحال بهره‌برداری هستند.»
کمبود منابع مالی علت اصلی توسعه‌نیافتگی
اما پرسش این است که آیا حمل و نقل عمومی شهر توان کاهش آلودگی هوا را دارد؟ یا اینها وعده‌هایی است که مسئولان می‌دهند؟ در این رابطه همچنین بهزاد اشجعی، عضو سابق کارگروه ملی آلودگی هوا به «پیام ما» می‌گوید: «نبود اعتبار کافی برای توسعه مهم‌ترین عامل توسعه‌نیافتگی حمل و نقل شهری است. به علاوه حجم فرسودگی ناوگان حمل و نقل تهران به حدی است که بودجه‌های فعلی کفاف توسعه را نمی‌دهد.» او در ادامه اشاره می‌کند که تامین وسایل نقلیه عمومی در تولید و واردات ممکن است به دلیل محدودیت‌های موجود، با مشکل رو‌به‌رو شود. اشجعی معتقد است که کمبود اعتبار برای توسعه حمل و نقل شهری باید از راه‌های مختلفی حل شود و توضیح می‌دهد: «هم بودجه عمومی کشور و دولت‌ها باید سهمی را برای حمل و نقل عمومی در نظر بگیرند و هم شهرداری‌ها از محل درآمدهای خود باید منابع مورد نیاز را برای تامین اعتبار اختصاص دهند. همچنین باید از محل درآمدهای نفتی و تهاتر آنها و یا از طریق برداشت از صندوق توسعه ملی و یا سرمایه‌گذاری‌های خارجی در مسیر تامین اعتبار برای توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی گام برداریم.»
هزینه 30 هزار میلیاردی تامین کمبود واگن‌های مترو تهران
عضو سابق کارگروه ملی آلودگی هوا در ارتباط با میزان هزینه لازم برای تامین واگن‌های مورد نیاز مترو می‌گوید: «هزینه تامین و خرید یک واگن برای متروی شهری بین 30 تا 40 میلیارد تومان است. از طرفی شهر تهران، 1000 واگن مترو کم دارد. با این حساب هزینه و بودجه تامین واگن‌های مترو شهری برابر حداقل 30 هزار میلیارد تومان خواهد بود. این عدد برابر نیمی از بودجه کل شهرداری تهران برای یک سال است. به بیان دیگر عملاً امکان تکمیل قطارهای شهری از این بودجه وجود ندارد. به علاوه اگر دولت و شهرداری هم در کنار یکدیگر هزینه تامین نیازهای متروی شهری تهران را ارائه دهند، باز هم احتمالا سال‌های سال به طول می‌انجامد تا ما به نقطه ایده‌آل تامین واگن‌های مورد نیاز برای حمل و نقل عمومی برسیم و بتوانیم ظرفیت لازم را ایجاد کنیم.»
استفاده از طرح «واگن اجاره‌ای» نیازمند بررسی‌‌های بیشتر
در رابطه با کمبود واگن‌های مترو پیشتر جلال بهرامی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران به مهر از پیگیری طرحی به نام «واگن اجاره‌ای» گفته بود و این راه را تنها راه‌حل رفع کمبود‌های جاری متروی تهران در این موضوع دانسته بود. به گفته او، اجاره واگن راهگشا و پاسخگوی مسئله سرویس‌دهی بهتر خواهد بود تا زمانی که واگن‌های خریداری شده به ناوگان تزریق شود. اشجعی اما در این موضوع تاکید می‌کند: «در طرح‌های از این دست باید جوانب ایمنی رعایت شود و ضروری است که به لحاظ مالی و ایمنی و نیازهای ناوگان حمل و نقل عمومی شهر تهران، بررسی‌های هزینه و فایده انجام شود و همه جوانب در کنار یکدیگر دیده شود.»