|پیام‌ ما| بندر سیراف بوشهر امسال در حالی میزبان همایش بین‌المللی خاک شد که آمارها از وضعیت خاک، فرسایش و آلودگی‌های آن در ایران اعداد قابل‌توجه و هشداردهنده‌ای را نشان می‌دهد. این همایش نیز به منظور توجه دادن به این آسیب‌ها و پیامدهای احتمالی آن امسال در روز جهانی خاک با حضور شماری از مسئولان در بندر سیراف برگزار شد.

در حالی که بسیاری از تغییرات و آلودگی‌های ایجاد شده در زمین توسط انسان قابل مشاهده است، آلودگی خاک تقریبا نامرئی اما بسیار خطرناک است. در واقع آلودگی خاک یک تهدید پنهانی در زیر پای انسان است که از طریق کشاورزی ناپایدار، فعالیت‌های صنعتی، معدنی و زباله‌های مناطق مسکونی به وجود می‌آید. خاک دارای پتانسیل بالایی برای فیلتر کردن و جذب آلاینده‌ها، تخریب و کاهش اثرات منفی آلاینده‌ها است، اما این ظرفیت محدود است. تاکنون یک سوم از خاک کره زمین بر اثر توسعه ناپایدار فعالیت‌های انسانی نابود شده و با توجه به پیش‌بینی افزایش جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ به ۹ میلیارد نفر، آلودگی خاک به یک تهدید جهانی تبدیل خواهد شد. بر این اساس و به لحاظ اهمیت خاک در زندگی موجودات زنده، دولت‌ها برای نگهداری آن طرح‌های متعددی اجرا می‌کنند و هر ساله سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در روز ۵ دسامبر ( ۱۴آذر) بزرگداشت روز جهانی خاک را برگزار می کند.
به گزارش «پیام‌ما» در این همایش که امسال در سالن همایش‌های پتروشیمی زاگرس در بندر سیراف برگزار شد، کلودیو پروایداس نماینده سازمان عمران سازمان ملل، مدیران صنایع پارس جنوبی، مدیران استان بوشهر، معاون قضائی دادستان کل کشور در حقوق عامه و پیشگیری از جرم و معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور به سخنرانی در نوبت صبح این همایش پرداختند.

طی سال ۱۴۰۰ مطابق ماده ۱۱ قانون حفاظت از خاک ۱۴۷۹ پایش خاک و شناسایی آلوده‌کننده خاک انجام شد که از این تعداد عوامل آلوده‌کننده خاک ۳۹۱ مورد مربوط به کاربری کشاورزی، ۱۹۴ مورد کاربری منابع طبیعی، ۷۵۷ مورد کاربری صنعتی، ۹۷ مورد کاربری خدماتی، ۴۰ مورد محل دفن، ۸۲۳ مورد آلودگی مربوط به پسماند ، ۴۲۱ مورد مربوط به پساب، ۱۱۳ مورد ترکیبات نفتی، ۶۰ مورد خروجی دودکش‌ها و غبار ناشی از آنها همچنین ۵۷ مورد ترکیبات شیمیایی و حوادث مربوط به آنها و سه مورد نیز مربوط به آلودگی خاک زمینه است

همچنین ارائه مقالات علمی برای نوبت عصر این همایش در نظر گرفته شده بود که با حضور هیئت داوران اجرا شد. در حاشیه محل اصلی همایش، نمایشگاهی از فعالیت‌های سمن‌های محیط زیستی و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز برگزار شد که به ارائه دستاوردهای خود در زمینه حفاظت از خاک می‌پردازند. اهمیت حفاظت از خاک در تامین امنیت غذایی، اهمیت حفاظت از خاک در توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، راهکارهای پاکسازی خاک‌های آلوده به مواد هیدروکربنی، بررسی اثرات آلودگی مواد هیدروکربنی و ساختار کارکرد اکوسیستم خاک و امنیت غذایی، کاربرد فناوری‌های نوین و دانش‌بنیان و پایش، حفاظت و پاکسازی خاک‌های آلوده به مواد هیدروکربنی از جمله محورهای این همایش است.
در حاشیه این همایش شرکت‌های موفق دانش‌بنیان در قالب نمایشگاه به ارائه دستاوردها با روش‌های نوین پاکسازی خاک در زمینه حفاظت از خاک و جلوگیری از آلودگی‌های محیط زیستی پرداختند. همچنین دبیرخانه همایش در چهار کمیته اجرایی، علمی و پژوهشی، روابط عمومی و رسانه، حراست و امنیت سازماندهی فعالیت می‌کند و برای هرکدام از این کمیته‌ها، ابلاغیه‌های عضویت صادر شده است.

به گفته حشمتی، میانگین فرسایش سالانه خاک در ایران ۱۶.۷ تن در هکتار برآورد شده است. مقدار سالانه فرسایش خاک در کشور ما با سایر قاره‌های جهان دارای اختلاف معناداری است و حتی با میانگین فرسایش سالانه در قاره آسیا ۶ تن در هکتار فاصله معناداری نشان می‌دهد

با این وجود آنچه بیش از همه چیز در این روز جهانی خودنمایی می‌کند آمارها و ارقام وضعیت خاک در ایران است. به گفته سرپرست معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور بیشترین سهم آلودگی خاک‌ در استان‌های نفت‌خیز مربوط به ترکیبات نفتی و در سایر استان‌ها مربوط به پسماند و پساب است.
ایرج حشمتی درگفت‌وگو با ایسنا اعداد تکان‌دهنده‌ای را بیان کرد. او گفت: بر اساس آمارنامه سال ۱۳۹۹ مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت جهاد کشاورزی میزان فرسایش خاک در سطح ۱۲۵ میلیون هکتار از حوزه‌های آبخیز کشور متوسط سالیانه حدود ۱۶.۷ تن در هکتار و میزان متوسط سالانه رسوب برابر ۶ تن در هکتار است. موضوع تخریب خاک در قانون حفاظت خاک مطابق ماده ۱۶ به وزارت جهاد کشاورزی تکلیف شده است. در این راستا این وزارتخانه در گزارش آمارنامه اعلام کرده است که در سال ۱۳۹۹ در سطح یک میلیون و ۸۴ هزار و ۳۶ هکتار برنامه‌های آبخیزداری اجرا و پروژه‌های آبخیزداری در سطح ۲۶۰ هکتار تهیه شد.
او ادامه داد: فعالیت‌های آبخیزداری در کشور با اجرای بیش از ۱۵هزار پروژه در محدوده ۸۶۵۰ آبادی نتایج فراوانی به همراه داشته است که از آثار مستقیم آن می‌توان به استحصال و تغذیه حدود ۲.۱ میلیارد متر مکعب آب در سال، کنترل حدود ۲۰ میلیون تن رسوب، کنترل فرسایش به میزان ۲۶ میلیون تن، اشتغال‌زایی ۵۰۰۰ نفر در سال، شغل موقت و بهبود شغل ۲۰ هزار نفر در سال و تأسیس ۸۰ مورد تعاونی آبخیزداری با ۹۰۰۰ عضو اشاره کرد. تنها ۱۵ میلیارد هکتار از اراضی جهان قابلیت کشاورزی دارند که این میزان کمتر از ۲۲ درصد مساحت خشکی‌ها است، با این حال ۹۷ درصد غذای جمعیت زمین را تأمین می‌کند. رشد جمعیت جهان حدود ۱.۳ درصد است که می‌تواند یکی از عوامل مهم تشدید تخریب و فرسایش خاک همین رشد جمعیت باشد. این در حالیست که هر سال حدود ۱۰ میلیون هکتار از اراضی به علت فرسایش خاک از دسترس خارج می‌شوند.
به گفته حشمتی، میانگین فرسایش سالانه خاک در ایران ۱۶.۷ تن در هکتار برآورد شده است. مقدار سالانه فرسایش خاک در کشور ما با سایر قاره‌های جهان دارای اختلاف معناداری است و حتی با میانگین فرسایش سالانه در قاره آسیا ۶ تن در هکتار فاصله معناداری نشان می‌دهد.
او همچنین در مورد آلودگی‌های خاک نیز توضیح داد: پایش آلودگی خاک اطراف صنایع یک موضوع به‌ظاهر ساده و در واقع پیچیده است. آلوده بودن خاک اراضی کشور می‌تواند به‌صورت مستقیم و غیر‌مستقیم بر سلامت و امنیت محصولات کشاورزی و مرتعی کشور تاثیرگذار باشد. بنابراین اجرای طرح پایش، بازسازی و احیای آلودگی خاک در راستای اجرای قانون حفاظت از خاک در کشور یکی از ارکان مهم سلامت و امنیت کشور محسوب می‌شود. طی سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ اقداماتی برای رفع آلودگی خاک انجام شده است. سال ۱۳۹۹ برای تهیه آمار کلی پایش خاک و شناسایی عوامل آلوده‌کننده خاک، ۷۵۷ مورد پایش خاک انجام شد که ۷۴۸ مورد آن منجر به شناسایی عوامل آلوده‌کننده خاک شده است. برای ۷۸۵ مورد اخطاریه صادر و در نهایت در ۲۸۸ مورد بازسازی و رفع آلودگی انجام شده است. ۴۶۰ مورد نیز به محاکم قضایی ارجاع شد که رویه حقوقی آنها در دادگاه در حال اجرا است.
طبق آمار ارائه شده از سوی این مسئول، بیشترین تعداد پایش و شناسایی آلودگی خاک به‌ترتیب مربوط به استان‌های، اردبیل، قزوین، خراسان شمالی، تهران، اصفهان، مازندران، خراسان رضوی، یزد، البرز، گلستان و سمنان است. از میان کاربری‌هایی که خاک آنها دچار آلودگی است، ۲۶۸ مورد مربوط به کاربری کشاورزی، ۱۷۰ مورد کاربری منابع طبیعی و اراضی ملی، ۲۰۰ مورد کاربری صنعتی، ۸۴ مورد کاربری خدماتی و مسکونی محدوده شهری و روستایی و ۲۶ مورد نیز مربوط به کاربری محل دفن است که هفت مورد آنها منجر به آلودگی منابع آبی و حریم آنها شده است. همچنین از میان منابع آلاینده خاک شناسایی شده ۴۸۲ مورد آلودگی مربوط به پسماند، ۱۵۶ مورد مربوط به فاضلاب، ۷۳ مورد ترکیبات نفتی، ۲۴ مورد خروجی دودکش‌ها و غبار ناشی از آنها و ۱۳ مورد ترکیبات شیمیایی و حوادث مربوط به آنها است.
در سال ۱۴۰۰ مطابق ماده ۱۱ قانون حفاظت از خاک ۱۴۷۹ پایش خاک و شناسایی آلوده‌کننده خاک انجام شد که از این تعداد عوامل آلوده‌کننده خاک ۳۹۱ مورد مربوط به کاربری کشاورزی، ۱۹۴ مورد کاربری منابع طبیعی، ۷۵۷ مورد کاربری صنعتی، ۹۷ مورد کاربری خدماتی، ۴۰ مورد محل دفن، ۸۲۳ مورد آلودگی مربوط به پسماند، ۴۲۱ مورد مربوط به پساب، ۱۱۳ مورد ترکیبات نفتی، ۶۰ مورد خروجی دودکش‌ها و غبار ناشی از آنها همچنین ۵۷ مورد ترکیبات شیمیایی و حوادث مربوط به آنها و سه مورد نیز مربوط به آلودگی خاک زمینه است.
در میان این اعداد و آمار آنچه شاید وضعیت برخی استان‌ها را متفاوت می‌کند آلودگی‌های استان‌های نفت‌خیز و مربوط به ترکیبات نفتی است. از ۱۳۲۷ موردی که برای آنها اخطاریه صادر شد، ۳۹۲ مورد بازسازی و رفع آلودگی صورت گرفت که همگی مربوط به بخش پسماند و پساب بود. رفع آلودگی بخش پساب و پسماند سریع‌تر انجام می‌شود. در سال ۱۴۰۱ نیز گزارش پایش‌ها به‌صورت مرتب در سامانه جامع محیط زیست ثبت شده است و گزارش اقدامات به‌صورت سه ماهه از استان‌ها دریافت می‌شود. مطابق ماده ۹ قانون حفاظت از خاک جهت امنیت غذایی در جدول حدود مجاز آلودگی خاک و آلاینده‌های ورودی به آن برای کاربری‌های مختلف خاک، ستون حفاظت محیط زیست پیش‌بینی شده و موارد بالاتر از این ستون در راستای امنیت غذایی به وزارت جهاد کشاورزی اطلاع داده می‌شود. بر اساس همین ماده سازمان ملی استاندارد، حدود ۶۷۱ استاندارد ملی تدوین کرده و ۲۶ مورد در حال تدوین است. از میان ۶۷۱ مورد استاندارد ، ۲۲۰ مورد استاندارد ملی تدوین شده و چهار مورد در حال تدوین است. در حوزه خاک نیز ۸۹ مورد استاندارد ملی تدوین شده و پنج مورد در حال تدوین، در حوزه کود ۱۸ مورد استاندارد ملی تدوین و دو مورد در حال تدوین، در حوزه کمپوست ۳۲۲ مورد استاندارد ملی تدوین و ۱۵ مورد در حال تدوین، در حوزه آفت‌کش‌ها و سموم ۱۹ مورد استاندارد ملی تدوین شده است همچنین در حوزه بهبوددهنده‌های رشد گیاه نیز سه مورد استاندارد ملی در حوزه مرز بیشینه مانده نیترات فلزات سنگین و مایکوتوکسین در خوراک انسان و دام و محصولات کشاورزی تهیه کرده است.