سه‌شنبه هفتم تیر 1401 مرکز آمار و سازمان هواشناسی از تطابق نقشه خشکسالی با روند مهاجرت در ایران خبر دادند. در یک دوره ۱۰ساله، نقاط مرکزی، جنوب شرق و جنوب غرب کشور بیشترین تأثیر را از خشکسالی گرفته‌اند. نقشه مهاجرتی مرکز آمار ایران نیز مؤید و پشتیبان نقشه سازمان هواشناسی است. به‌ عبارت دیگر مناطق مرکزی کشور، عمدتا خالص مهاجرتی منفی دارند یعنی مهاجرفرست‌تر هستند. مقصد بیشتر مهاجرت‌ها، آذربایجان‌ها در شمال غرب کشور، شمال شرق خراسان شمالی، بخش‌های غربی گیلان، بخش‌هایی از زنجان و چهارمحال و بختیاری است. اگرچه مسائل اقتصادی در میزان و مکان مهاجرت مؤثر است اما داده‌های مکان‌محور سازمان آمار، نشان از تأثیر تغییرات اقلیمی بر مقصد مهاجرت دارد. اثرهای خشکسالی بر جوامع آسیب‌پذیر و اکوسیستم‌ها می‌تواند از طریق اقدام نهادها و اقدامات انسانی کاهش یابد.

آمادگی برای مخاطرات خشکسالی و کاهش آنها می‌تواند شامل طیف وسیعی از بخش‌ها و نقاط ورودی راهبردی از حفاظت از آب و مدیریت منابع طبیعی گرفته تا رویکردهای چند خطر، آموزش عمومی و حل تعارض باشد. با توجه به انبوه اقدامات کاهشی موجود، این محصول دانش مروری بر رویه‌های فعلی و بهترین ارائه می‌دهد. این برنامه با مشارکت برنامه «مدیریت یکپارچه خشکسالی» از سوی سازمان ملل متحد توسعه یافته است. کاهش مخاطرات و اثرهای خشکسالی یکی از عناصر ضروری مدیریت یکپارچه خشکسالی است. سه رکن مدیریت یکپارچه خشکسالی عبارتند از: (1) سیستم‌های نظارت موثر خشکسالی و هشدار اولیه (۲) ارزیابی آسیب‌پذیری و اثر و (۳) آمادگی، کاهش ریسک و پاسخ به خشکسالی. سه نوع اقدام زیر برای مدیریت مخاطرات خشکسالی پیشنهاد می‌شود: الف) پیشگیری، کاهش و آمادگی. ب) پاسخ و بازسازی و بازیابی. ج) تبدیل و انتقال روش‌های مورد استفاده برای ایجاد بینش از تجربیات و مستندات متخصصان از برنامه‌ریزی، اجرا و ارزیابی این اقدامات، از جمله ارزیابی و مواد دانش تولید شده توسط تسهیلات جهانی محیط زیست (GEF)، صندوق آب و هوای سبز (GCF) و دفاتر ارزیابی مستقل مربوطه استفاده می‌شوند.
توانایی جوامع برای تغییر خطرات خشکسالی و حرکت فراتر از راهبردهای کاهش به نحوه یادگیری آنها از تجارب سازگاری بستگی دارد. به دلیل بهبود برنامه‌ریزی‌های آینده و توجه فزاینده به نهادسازی و همچنین جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی خطر خشکسالی در دهه‌های اخیر، درس‌های مهمی آموخته شده است. شواهد کمی از اثرهای اقدامات کاهش ریسک از نظر تغییرات در شرایط منابع در زمین وجود دارد. در مناطقی که بیشترین آسیب را نسبت به خشکسالی خورده‌اند، عدم تعادل هیدرولوژیکی که بر سامانه‌های تولید منابع زمین، معیشت و اقتصاد اثر منفی می‌گذارد، هنوز به طور کامل نظارت و ارزیابی نشده است. در نتیجه، ارزیابی کامل بودن یا نبودن میزان کارایی برنامه‌های ملی کاهش خطر خشکسالی و چگونگی اثر آن بر اقتصاد و تصمیم‌گیری انسانی در مقیاس‌های مختلف، هنوز دشوار است.
زمین‌های خشک 40 درصد از سطح زمین را پوشش می‌دهند و بیش از 2 میلیارد نفر در آن زندگی می‌کنند. علیرغم محدودیت‌های اقلیمی و محیطی، زمین‌های دیم قابل کشت نقش مهمی در تضمین امنیت غذایی و تغذیه این افراد و سایر نقاط جهان ایفا می‌کنند. یک سوم تمام محصولات مهمی که در بازارها و سفره‌هایمان می‌بینیم از کشت‌های دیم سرچشمه می‌گیرند. در اینجا، ما به برخی از محصولاتی که در مرکز دستور العمل‌های معتبر از سراسر مناطق خشک هستند، توجه می‌کنیم.
ذرت خوشه‌ای یا «سورگوم» بعد از برنج، گندم، ذرت و جو پنجمین محصول عمده در جهان است. غلات اصلی بیش از 750 میلیون نفر را تشکیل می‌دهد که در مناطق استوایی نیمه خشک آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین زندگی می‌کنند. سورگوم یک محصول بسیار متنوع است: از آن به جای برنج یا برای تهیه فرنی، نان، آبجو و نوشیدنی‌های لاکتیک و الکلی و غذاهای از شیر گرفته استفاده می‌شود.
گندم سبز یا «فریکه» یک غذای غلات رایج در بسیاری از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا است. روند ساخت فریکه از زمان‌های قدیم تغییر نکرده است: این نوع گندم زمانی برداشت می‌شود که دانه‌ها هنوز جوان و سبز هستند. دانه‌ها به طور سنتی در آفتاب خشک می‌شوند و به آرامی روی آتش برشته، سپس مالیده می‌شوند تا در خوراکی همراه ماهی‌های دودی و به صورت آجیل خوراکی مصرف شوند. فریکه نسبت به گندم معمولی پروتئین، ویتامین و مواد معدنی بیشتری دارد و چهار برابر فیبر موجود در برنج است. این یک منبع غنی از کلسیم، پتاسیم، آهن و روی است.
ارزن یک دانه غلات است که به طور منظم میلیون‌ها نفر ساکن مناطق گرمسیری خشک و نیمه خشک جهان مصرف می‌کنند. انواع مختلفی از دانه وجود دارد. دانه‌های ارزن دارای مواد مغذی متراکم هستند، جایی که منبع خوبی از اسیدهای آمینه ضروری و ریزمغذی‌ها هستند. این گیاه در سیستم‌های تولید محصولات کم نهاده محصول خوبی تولید می‌کند و می‌تواند در خاک‌هایی با حاصلخیزی پایین زنده بماند.
عدس یکی از قدیمی‌ترین گیاهان کشت شده در جهان است که خاستگاه آن خاورمیانه است. به دلیل محتوای پروتئین و ریزمغذی بالا، قیمت پایین و ویژگی های پخت سریع، این محصول حبوبات عمدتاً در جنوب آسیا، غرب آسیا، شمال آفریقا و شرق آفریقا کشت و مصرف می‌شود. عدس نه تنها برای سلامت انسان مفید است، بلکه فوایدی برای خاک نیز دارد: مانند سایر حبوبات، گیاه عدس قادر است نیتروژن را در خاک تثبیت کند و باروری آن را بازیابی کند. کشورهای شمال آفریقا از جمله تولیدکنندگان عمده عدس در جهان هستند.
باقالا، لوبیا فاوا، لوبیا پهن از منطقه مدیترانه منشأ گرفته است. برخلاف نخود و عدس، لوبیا فاوا تحمل کمتری به خشکی دارد، اما در مناطق خشک جهان اغلب تحت آبیاری کشت می‌شود. مانند سایر حبوبات، آنها منبع مهمی از پروتئین و ریزمغذی‌های حیاتی هستند که برای حفظ سلامتی و عملکرد مطلوب بدن ضروری هستند.
نخود دومین حبوبات غذایی بزرگ جهان است که خرده مالکان کشت می‌کنند. کشورهای در حال توسعه بیش از 95 درصد از تولید و مصرف نخود را پوشش می‌دهند. نخود یک منبع عالی پروتئین با کیفیت بالا، با طیف گسترده‌ای از اسیدهای آمینه ضروری است. همچنین منبع خوبی از آهن، منگنز و روی است.
انجیر بومی خاورمیانه و غرب آسیا است. در مناطق خشک، گیاهان انجیر نقش‌های متعدد و اساسی مانند تامین پوشش خاک، حفاظت از باد، منبع چوب سوخت، علوفه و غذا را ایفا می‌کنند. تولید و مصرف میوه در مناطق خشک یک مکمل غذایی و همچنین فرصت تجاری را فراهم می‌کند. انجیر نسبت به سایر میوه‌ها محتوای مس و آهن بیشتری دارد. الجزایر، ترکیه و ترکستان از تولیدکنندگان عمده انجیر امروزی هستند.
زردآلو میوه‌ای همه کاره است که می‌توان آن را به صورت تازه، کنسرو شده، خشک یا کنسرو شده مصرف کرد. این میوه سرشار از ریزمغذی‌ها، به ویژه ویتامین‌های A و C است. تولید زردآلو یک فرصت درآمدزای مهم برای کشاورزان به ویژه در ترکیه، ایران، ازبکستان، الجزایر، پاکستان، مراکش و مصر است.
پسته ایران، بومی خاورمیانه، یکی از قدیمی‌ترین درختان آجیل گلدار است. پسته که در آب و هوای گرم شکوفا شد، از خاورمیانه تا مدیترانه گسترش یافت. اکنون ایران، سوریه و ترکیه از جمله تولیدکنندگان عمده هستند. مغز پسته ارزش غذایی بالایی دارد. پروتئین، چربی‌های سالم و مواد معدنی را فراهم می‌کند و عمر ذخیره‌سازی طولانی دارد.
زمین‌های خشک علوفه‌ برای دام‌های خانگی تولید می‌کنند که به نوبه خود از طریق گوشت، محصولات لبنی و مواد پوشاک مانند پشم و چرم، معیشت انسان را تامین می‌کند، و به طور گسترده برای تولید مواد غذایی استفاده می‌شود. بسیاری از محصولات غذایی عمده ما، مانند گندم، جو، و ارزن از مناطق خشک سرچشمه می‌گیرند. امروزه گونه‌های وحشی از این مراکز به‌عنوان منابع گیاهی ژنتیکی برای توسعه واریته‌های گیاهی مقاوم به خشکی استفاده می‌شوند.