| پیام ما | 20 اردیبهشت زمانی که کارگران حوالی یک پمپ بنزین، ماشین‌ها در حال مسطح‌سازی زمین بودند و غلتک‌ها می‌آمدند و می‌رفتند قنات ریزش کرد و راه آب بسته شد. دبی آب قنات قنبر آباد شیخی در شهرستان بم 360 لیتر در ثانیه است و زمین‌های هزار کشاورز را تغذیه می‌کند. اما از زمان بروز این اتفاق تاکنون آبی که قرار بود به زمین‌های کشاورزی بریزد سدی زیرزمینی را شکل داده و تلاش‌های 40 مقنی هنوز نتوانسته این بی‌احتیاطی را جبران کند، در حالی که کشاورزان 20 روز است زمین‌هایشان بی آب مانده است.

منیره ستارزاده مدیر پایگاه جهانی قنات‌های اکبرآباد و قاسم آباد بروات شهرستان بم در گفت‌وگو با «پیام ما» با بیان اینکه احیای قنات قنبرآباد شیخی بر اساس برنامه و نظر مقنی‌های بم در حال انجام است و تا چند روز آتی کار احیای آن به اتمام می‌رسد،‌ گفت: «تاکنون 5 تا 7 میله چاه خالی شده و به میله چاه اصلی رسیده‌اند،‌ با این حال به واسطه تجمع آب باید یک میله چاه فرعی در کنار آن بزنند تا اگر زمانی در رهاسازی آب احساس خطر شد اتفاق ناگواری نیفتد.»
او در این باره که آیا در حادثه پیش آمده مالکان مقصر هستند یا پیمانکاری که باید استعلام‌ها را می‌گرفت،‌ افزود: «پیمانکار صددرصد باید استعلام‌ها را از جهاد کشاورزی و اداره آب و میراث فرهنگی می‌گرفت. پس از هر اتفاقی معمولا مالکان قنات مراجعه می‌کنند اما در این مورد یا مالکان متوجه نشده‌اند و یا آگاه نبوده‌اند که مسیر قنات‌شان در آن منطقه است اما اگر پیمانکار استعلام ها را می‌گرفت دستگاه‌های متولی درباره حریم قنات تذکرهای لازم را می‌دادند شاهد چنین حادثه‌ای نبودیم.»

قناات قنبرآباد شیخی پرآب‌ترین قنات است که در اردیبهشت آب آن به بالاترین سطح خود می‌رسد. اتفاقی که برای این قنات افتاد درس خوبی برای ادارات،‌ مالکان این قنات و سایر قنات و پیمانکاران است که به قنات‌، حریم و ضوابط آن حساسیت بیشتری داشته باشند

محمد برشان پژوهشگر و مدیر مرکز قنات استان کرمان نیز در گفت وگویی که با «فردای کرمان» داشت با اشاره به آسیبی که عملیات عمرانی به این قنات زده، توضیح داد: «میله‌های این قنات، بر اثر عملیات عمرانی در حاشیۀ ورودی شهر بم که برای ساخت پارک «مدیران خودرو» انجام شد، به دنبال بارریزی و کوبیدن مصالح با غلتک و بدون رعایت هیچ‌گونه حریم و مسائل فنی، دچار ریزش و تخریب و قنات کمرشکن شده است.در حال حاضر، به دلیل مسدود بودن میله‌ها و گالری قنات، میزان تخریب قابل برآورد نیست اما مُقنیان با تجربه، مسیر تخریب و پرشدگی قنات را بیش از 400 متر تخمین می‌زنند».
به گفته برشان عدم هماهنگی و استعلام لازم برای جاده‌سازی و عملیات عمرانی، عدم رعایت حریم میله چاه‌های قنات، انجام ندادن آزمایش فنی و مکانیک خاک موجبات حادثه را فراهم کرده و حدود 10 پشته و میله از قنات پر شده است. او افزود: «با توجه به مسدود بودن مسیر آب در بالادست، یک سد زیرزمینی بزرگ ایجاد شده است و به همین خاطر مقنی‌ها مجبورند از پایین‌دست به سمت محل تخریب کار کنند که با توجه به حجم بالای رسوب در این مسیر، عملیات با کندی پیش می‌رود».
او با اشاره به اینکه این قنات به صورت دو شاخه است و با نام‌های قنبرآباد و ده‌شیخ با جهت شیب جنوب غرب به سمت شمال شرق و در مسیر جنوب اتوبان کرمان ـ بم قرار دارد،‌ بیان کرد: این دو رشته قنات پس از پیوستن به هم، به موازات جاده و در بستر رودخانه وارد شهر بم می‌شوند. در سال‌های 93 و 95 نیز، انجام عملیات عمرانی غیراصولی و غیرفنی و وجود دهنه‌های پل رودخانۀ «آدوری» در مسیر جادۀ بم ـ زاهدان موجب تغییر رژیم رودخانه و تخریب جادۀ آسفالته و تغییر مسیر رودخانه به داخل قنات شد. یعنی در طول هشت سال گذشته، فقط به صرف انجام عملیات عمرانی سه بار این قنات به مرز نابودی رسیده است».
وجود جادۀ بم ـ کرمان در مسیر میله چاه‌ها و پرتردد بودن این مسیر یکی از آسیب‌های جدی قنات‌ها به شمار می‌رود و متاسفانه از ابتدا، هیچ‌گونه توجهی به وجود قنوات و حفظ حریم آن‌ها نشده است،‌ برشان با بیان این مطلب گفت: «باربرداری شن و ماسه با عمق متوسط 20 تا 30 متر در بالادست قنات‌ها و عبور ماشین‌آلات سنگین و کامیون‌ها از جاده‌های خاکی و فرعی باید مورد بازبینی و تجدید نظر قرار می‌گیرد. در حال حاضر، به عمق 30 متر از روی قنات بهجت‌آباد جنوبی و با عمق 40 تا 50 متر و از مجاورت میله چاه‌ها به متراژ 30 متر باربرداری صورت می‌گیرد. مسئولین و دست‌اندرکاران عملیات عمرانی باید بیش از پیش به اهمیت قنوات واقف شوند تا جلوی تکرار این حوادث گرفته و تابلوهای هشداردهنده در مورد رعایت مسائل قنات در دو طرف جاده نصب شود».
خسارت‌هایی که به این قنات وارد شده چقدر است؟ برشان در این باره گفت: «خوشبختانه روال تشکیل سد زیرزمینی در بالادست به صورتی پیش رفته که آسیبی به چاه‌های قنوات بهجت‌آباد، فرخ‌آباد، اکبرآباد، حسن‌آباد، و مهدی‌آباد کاخ وارد نکرده است».
با وجود این گفته‌ها عدم آبرسانی 20 روزه به زمین‌های کشاورزی هزار کشاورز گوشه‌ای از خسارت‌های وارد شده تاکنون است. در کنار آن 40 مقنی برای احیای این قنات مشغول به کار شده‌اند که در حداقلی‌ترین شکل و بدون در نظر گرفتن هزینه‌های خوراک و تجهیزات و … باز هم با حداقلی‌‌ترین حقوق روزانه 16 میلیون تومان هزینه دستمزدشان است که البته از این میزان بسیار بیشتر است. این در حالی است که با یک استعلام ساده می‌شد جلوی این اتفاق ساده گرفته شود.
در این باره ستارزاده به «پیام ما» گفت: این قنات چهار سال پیش هم به واسطه سیل آسیب‌پذیر شده بود و مالکان هم آن را لایروبی نکرده بودند. قنات قنبرآباد شیخی پرآب‌ترین قنات است که در اردیبهشت آب آن به بالاترین سطح خود می‌رسد. اتفاقی که برای این قنات افتاد درس خوبی برای ادارات،‌ مالکان این قنات و سایر قنات و پیمانکاران است که به قنات‌، حریم و ضوابط آن حساسیت بیشتری داشته باشند.

40 مقنی برای احیای این قنات مشغول به کار شده‌اند که در حداقلی‌ترین شکل و بدون در نظر گرفتن هزینه‌های خوراک و تجهیزات و … باز هم با حداقلی‌‌ترین حقوق روزانه 16 میلیون تومان هزینه دستمزدشان است

او در این باره که قنات‌ها در بم با چه چالش‌هایی دست و پنجه نرم می‌کنند. عنوان کرد: چاه یکی از معضلات خشکی قنات هستند ولی در بم از زمان زلزله تا الان تغییر قابل توجهی رخ نداده است و حتی قنات‌هایی داریم که پرآب‌تر شده اند. البته این درباره تمام قنات‌ها صدق نمی‌کند و همزمان که در تعدادی از قنات‌ها دبی آب بالاتر آمده گروه دیگری کمبود آب پیدا کرده‌اند. به نظر می‌رسد زلزله باعث تغییراتی در لایه‌های زمین در این منطقه شده و همین موضوع تحولاتی را به وجود آورده است.
همچنان که این گزارش نوشته می‌شود‌، 40 مقنی زیر زمین در حال مرمت قنات قنبرآباد شیخی هستند‌، 40 مرد با دستگاه و تجهیزات و با احتیاط تلاش کنند آب سدی که به واسطه یک خطا شکل گرفته را آزاد کنند و آن را به کشاورزانی برسانند که هر روز که می‌گذرد یک روز بی آبی برای زمین‌هایشان ثبت می‌شود و 24 ساعت بیشتر به محصولات‌شان صدمه می‌رسد. در عین حال قنبرآباد شیخی خوش شانس است که آب در آن گیر افتاده و با احیا،‌ می‌توان همچون چاقوی جراحی این ورم را باز کرد و آب مانده را بیرون کشید. در ایران بسیاری از قنات‌ها خوش‌شانس نبوده و نیستند،‌ آنقدر در اطراف‌شان به عمد چاه عمیق و نیمه عمیق زدند و می‌زنند که آب‌شان خشک شده و می‌شود‌، قنات‌هایی که تبدیل به مجراهایی خشک در زمین شده‌اند و در اطراف‌شان روستاهایی بایر شکل گرفته است که با تانکر به آن‌ها آب می‌رساندند. مردمی که پیشتر با آب قنات کشاورزی می‌کردند این روزها زندگی‌شان به خاک سیاه نشسته و کارگر دیگران شده‌اند، آنها در رویاهایشان تنها خواب زمین سبز و آبیاری می بینند.