سایت خبری پیام ما آنلاین | ادعای وجود 10 میلیارد متر‌مکعب آب مازاد قابل تایید نیست

نقدی بر طرح وزارت جهاد کشاورزی برای استفاده از آب‌های جاری به سمت دريای خزر

ادعای وجود 10 میلیارد متر‌مکعب آب مازاد قابل تایید نیست

در طرح فعلی از تجارب گذشته در وزارت جهاد‌كشاورزی و پتانسیل‌های فعلی این وزارتخانه استفاده نشده است





ادعای وجود 10 میلیارد متر‌مکعب آب مازاد قابل تایید نیست

۲ اسفند ۱۴۰۰، ۰:۰۰

اخیرا وزیر جهاد کشاورزی از اجرای طرح زهکشی و بهسازی اراضی کشاورزی در سه استان شمالی کشور سخن گفته و اعلام کرده که تامین هزینه‌های این طرح عظیم از طریق تهاتر نفت و اجرای آن به‌وسیله قرارگاه خاتم‌الانبیا انجام می‌شود. به دنبال این خبر، بیست‌و‌پنجم بهمن‌ماه نیز معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی گفته است که می‌توان با استفاده از 10 میلیارد متر مکعب آب خارج شده به سمت دریای خزر تولید کشت برنج و کلزا را افزایش داد . طرح وزارت جهاد کشاورزی برای انجام این ماموریت با نام «طرح جامع احداث و ساماندهی زیرساخت‌های منابع آب و خاک» و با هزینه حدود 3 میلیارد دلاری (73 هزار میلیارد تومان) قرار است اجرا شود. افزایش عملکرد کشت فعلی برنج و کشت دوم برنج در نیمی از اراضی شالیزاری و کشت کلزا در قسمتی از اراضی بهسازی شده به عنوان کشت سوم اهداف این طرح به شمار می‌روند. در این مقاله ابعاد این طرح بررسی می‌شود.

در این طرح‌، اقدامات زیربنایی چون شبکه‌های آبیاری و زهکشی، تجهیز و نوسازی اراضی و بهسازی آببندها انجام می‌شود. همچنین مقرر شده 2/1 میلیارد متر‌مکعب از آب‌های جاری شده به سمت دریا برای جبران کمبود آب کشاورزی تامین می‌شود. شکی نیست که این طرح عظیم برای منافع ملی کشور تدوین شده ولی سوال اصلی این‌گونه مطرح می‌شود که اولا با توجه به ابعاد وسیع و متنوع اقتصادی اجتماعی استان‌های شمالی آیا مطالعات جامع و کامل از نظر اجتماعی و وجود منابع آب لازم به عمل آمده است یا خیر؟ در ارتباط با آب‌های خروجی از سه استان شمالی کشور به سمت دریا و بر اساس آخرین اطلاعات که مشخص کننده وضعیت امروز آورد متوسط سالانه رودخانه‌های شمالی کشور در 15 سال اخیر بوده باید به نکات ذیل توجه کنیم. استان گلستان اساسا آب مازادی که از رودخان‌های این استان به سمت دریای خزر جاری باشد نداشته و مصارفی که در بالادست رودخانه‌های قره‌سو‌، گرگان‌رود و اترک از شهرستان بهشهر تا شهرستان بندر گز تعریف شده اجازه خروج آب از این استان به سمت دریای خزر را نمی‌دهد. استان مازندران را باید به دو قسمت شرق و غرب مازندران تقسیم‌بندی کرد. در قسمت شرق مازندران منابع آب بسیار محدود و در مقابل سه مصرف کننده اصلی شرب‌، محیط زیست و کشاورزی امکان برنامه‌ریزی طرح‌های توسعه‌ای و بهبود را در بخش آب و خاک و کشاورزی با محدودیت مواجه می‌کند. در این‌باره رودخانه‌هایی که در شهر‌های محمود‌آباد‌، آمل‌، بابل، قائمشهر‌، ساری، نکا و بهشهر با نام‌های هراز، بابلرود، تلار، تجن و گلورد جاری هستند بیشتر از 300 میلیون مترمکعب آورد مازاد به سمت دریا را نداشته و وزارت نیرو هم در این‌باره در اولویت اول طرح‌هایی برای تامین آب شرب پایدار شهرهای فوق‌الذکر و در اولویت دوم تامین آب برای تالاب بین‌المللی میانکاله را که در شرایط نامساعدی قرار دارد در برنامه سنواتی خود قرارداده است.
از منظر دیگر ملاحظه می‌شود که سدهای به بهره‌برداری رسیده شهید رجایی بر روی رودخانه تجن ، گلورد بر روی رودخانه نکا و لفور بر روی رودخانه بابلرود و سدهای در حال ساخت زارم‌رود، کسیلیان و سجادرود از یک‌طرف و برنامه‌های سنواتی وزارت نیرو برای بهبود وضعیت آبیاری اراضی کشاورزی این منطقه‌، عملا آب مازادی برای مصارف دیگر باقی نمی‌گذارد. در قسمت غرب مازندران وضع متفاوت بوده به این شکل که در شهرهای رامسر‌، تنکابن ، چالوس‌، رامسر و غرب نور مجموعه رودخانه‌هایی که جریان داشته و تحت عنوان آب مازاد وارد دریا می‌شود حدود 1200 میلیون متر‌مکعب است. این اتفاق بیشتر به‌دلیل نبود تقاضای مصرف آب کشاورزی ناشی از محدودیت در سطوح اراضی کشاورزی است. از دهه‌های گذشته موضوع کانال انتقال آب از غرب مازندران به شرق این استان مطرح بوده و هم اینک این طرح به دلیل مشکلات تملک زمین در منطقه نور متوقف مانده است‌. در مجموع گرچه آب‌های مازادی در غرب مازندران وجود داشته ولی استفاده از این مقدار آب در شرق مازندران نیازمند طرح‌های سخت افزاری بوده که این طرح‌ها در زمره وظایف وزارت نیرو است و خارج از مسئولیت‌های وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد.
استان گیلان از نظر توزیع جریانات رودخانه‌ای به سه بخش تقسیم می‌شود‌، شرق گیلان‌، گیلان مرکزی و غرب گیلان . در شرق گیلان و شهرهای رودسر، لنگرود و لاهیجان عمدتا دارای جریان‌های عمده‌ای در رودخانه پلرود بوده که البته سد پلرود بر روی این رودخانه در حال اجرا است. در مجموع بیش از 600 میلیون مترمکعب آب به صورت آورد متوسط سالیانه در این قسمت وارد دریا می‌شود‌. در گیلان مرکزی و یا به عبارتی پایاب رودخانه سفیدرود گرچه سالیانه بیشتر از 1000 میلیون متر‌مکعب آب خروجی به سمت دریا داشته ولی به دو دلیل نمی‌توان برای توسعه کشت در این منطقه برنامه‌ریزی کرد.
تالاب‌های مهمی چون تالاب و پارک بین‌المللی بوجاق در پایاب رودخانه سفیدرود قرار گرفته و هر گونه قطع جریانات دایم رودخانه به این تالاب خسارات اکولوژیکی سنگینی می‌زند و ثانیا به علت سدسازی‌های گسترده در استان‌های بالادست سد سفید رود مانند کردستان و زنجان ، طبعا سد سفیدرود هم که وظیفه تامین آب 175 هزار هکتار از اراضی شالیزاری دشت گیلان را به عهده دارد، در سال‌های آتی دچار مشکلات کمبود آب می‌شود.
در غرب گیلان و منطقه فومنات رودخانه‌های منتهی به تالاب انزلی بیش از 1500 میلیون متر‌مکعب آورد آب دارند.ولی چون متعلق به حق‌آبه تالاب انزلی هستند لذا هر گونه برنامه‌ریزی برای مصارف توسعه یا بهبود کشاورزی یک خطای راهبردی محسوب می‌شود‌. در منتهی‌الیه غرب استان گیلان و رودخانه‌های تالش بیش از 1100 میلیون متر‌مکعب آب جاری به سمت دریا وجود داشته که به علت نبود اراضی کشاورزی مکفی در این منطقه و عدم وجود زیرساخت مناسب برای انتقال آب از غرب گیلان به شرق گیلان لذا وزارت جهاد کشاورزی نمی‌تواند برای این مقدار از آب‌های جاری منطقه نیز برنامه‌ریزی کند و مسلما این موضوع از جمله وظایف وزارت نیرو است که متاسفانه تاکنون اقدامی صورت نپذیرفته است.
در مجموع ادعای وجود 10 میلیارد مترمکعب آب مازاد برای افزایش تولید برنج و کلزا قابل تایید نیست.
همانگونه که ذکر شد مشکل انتقال آب از غرب به شرق دو استان گیلان و مازندران وجود دارد. از طرف دیگر طرح‌های تعریف شده‌ای از طرف وزارت نیرو برای تامین آب شرب و محیط زیست در جریان است و یا اساسا در استانی مثل استان گلستان آب مازادی وجود ندارد. در چنین شرایطی بهتر است وزارت جهاد کشاورزی رویکرد اصلاح روش‌های آبیاری و تجهیز و نوسازی مزارع را در سطوح محدود دنبال کرده و چنانچه رویکرد اجرای طرح‌های عظیم در حد هزینه‌های 3 میلیارد دلاری را در برنامه‌های خود مد نظر دارد حتما اینگونه طرح‌ها با مشارکت وزارت نیرو و پس از دریافت مجوز‌سازمان محیط زیست اجرا شود.
نقد دیگر این‌که در طرح فعلی از تجارب گذشته در وزارت جهاد کشاورزی و پتانسیل‌های فعلی این وزارتخانه استفاده نشده است. به عنوان مثال می‌توان به کاهش خلا عملکرد اشاره کرد. خلا عملکرد یعنی اختلاف بین عملکرد واقعی کشاورزان و عملکردی که می‌توان با مدیریت مطلوب بیشترین محصول را برداشت کرد.
در طرح خلا عملکرد و توان تولید محصولات زراعی در شرایط اقلیمی حال و آینده که در سالیان اخیر توسط وزارت جهاد‌کشاورزی مطالعه شده‌، نشان می‌دهد که کاهش خلا عملکرد تولید برنج در سه استان شمالی از طریق بهبود مدیریت تولید در شالیزار‌ها، کنترل آفات، بیماری‌ها‌، مدیریت آبیاری و کوددهی‌، تولید نشا و کشت مکانیزه می‌تواند به 1 تا 2 تن افزایش تولید در هکتار منجر شود‌.
در نهایت پیشنهاد می‌شود که برای اجرای چنین طرح عظیم و گسترده‌ای از همکاری تمام دستگاه‌های دولتی مستقر در سه استان شمالی مانند وزارت نیرو‌، وزارت جهاد‌کشاورزی و سازمان محیط زیست بهره گرفته شود. همچنین لازم است از اقدامات جزیره‌ای و منفرد‌ پرهیز شود. هدف آبادی و پایداری سرزمین با تکیه بر توان زیست بوم هر منطقه و تولید ثروت برای مردم سه استان شمالی با استفاده کامل از مشارکت مردم منطقه محقق می‌شود.

به اشتراک بگذارید:





نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *