زمانی که «ماوی» زندگیش عوض شد، فقط دو ماه داشت. آن زمان این پلنگ ماده را در حالی در روستای ماوی در آذربایجان شرقی پیدا کردند که معلوم نبود چه اتفاقی برای مادرش افتاده. او تنها به پردیسان آورده شد و بعد از مدتی به باغ وحش ارم سپرده شد، جایی که دیروز خبر تلف شدنش از آنجا آمد.

مدیر باغ وحش ارم که دیروز خبر مرگ این ماده‌پلنگ را اعلام کرده، گفته است که ماوی مبتلا به پریتونیت عفونی گربه‌سانان بود و با کمک متخصصان و بخش دامپزشکی سرم‌تراپی می‌شد و مراحل درمانی را طی می‌کرد اما شرایط ثابتی نداشت و وضعیت سلامت آن فراز و نشیب داشت. به گفته پرویز قندالی «با وجود تمام تلاش‌ها، مراقبت‌ها و سرم‌درمانی‌هایی که با کمک متخصصان انجام شد به دلیل دشوار بودن درمان بیماری پریتونیت در میان گربه‌سانان»، ماوی طاقت نیاورد و درمان‌ها نتیجه نداد و تلف شد.
مرگ این پلنگ دو ساله اما بار دیگر داغ نگهداری حیوانات در باغ وحش‌ها را تازه کرد. این مرگ هم یادآور مرگ‌های دیگر در سال‌های گذشته و در اثر شرایط سخت باغ‌وحش‌هاست. ماوی که دو سال قبل به پردیسان آمد، شرایط انتقال مناسبی هم نداشت. مدت‌های طولانی ماندن در قفس و جابجایی‌های مکرر باعث شد تا دندان‌هایش آسیب جدی ببینند. ایمان معماریان، دامپزشکی که آن زمان برای درمان دندان‌های ماوی به پردیسان رفته بود به «پیام‌ما» می‌گوید: «شرایط خیلی بدی داشت. مدت طولانی در قفس نگهداری شده بود و جابجایی‌ها و تحرکاتش باعث شده بود تا همه دندان‌های شیری‌اش خرد شود. همان زمان صحبت‌های زیادی درباره آینده‌اش مطرح بود اما ماجرا این بود که این پلنگ در سن کم و بدون آنکه مادرش آموزش‌های زندگی در طبیعت را به او داده باشد به پردیسان آمده بود و در نتیجه برگرداندنش به طبیعت کاری آسان و شدنی نبود.» او می‌گوید ما در ایران شرایط بازپروری و امکانات لازم برای برگرداندن این حیوان به طبیعت را نداشتیم و در نهایت هم این حیوان به ارم آورده شد. از سوی دیگر «یکی از نکات حفظ این حیوانات در اسارت این است که بتوان از ژن با ارزش آنها استفاده و در اسارت تکثیرشان کرد اما چنین اتفاقی تاکنون نیفتاده است».
این دامپزشک همچنین به بیماری پریتونیت اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که این بیماری ویروسی از خانواده کرونا برای گربه‌سانان است. علایم مختلفی مانند تجمع مایعات، خشکی، تغییرات عصبی و مشکلات چشمی ایجاد می کند و بسیار کشنده است اما دارویی آنتی‌وایرال دارد که چندین سال است روی آن کار شده و بر روی این بیماری موثر است. با این همه «به نظر می‌رسد داروی مبارزه با این بیماری به حیوان نرسیده». او ادامه می‌دهد: «این بیماری از گربه‌های اهلی و ولگرد منتقل می‌شود و در نتیجه به نظر می‌رسد بهداشت محیط نگهداری ماوی مناسب نبوده. احتمال دارد گربه‌ای از بیرون به قفس رفته باشد و یا بهداشت محیط به هر طریق به درستی مدیریت نشده باشد. این در حالی است که پزشکان دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران هم با وجود آنکه وظیفه‌ای دراین‌باره نداشته‌اند، تلاش‌های بسیاری برای نجات جان این پلنگ کرده‌اند.»
به غیر از «ماوی» که حالا از دست رفته، باغ وحش ارم دو پلنگ دیگر هم دارد. یکی از آنها «کیجا» پلنگ ماده‌ای است که در سال‌های گذشته دستش در تله‌ای در گلستان گیر کرد و پس از نجات به ارم آورده شد و اینطور که معماریان می‌گوید مجبور شدند دست چپش را قطع کنند. دیگری «گاسپار» است؛ پلنگ نری که از لیسبون پرتقال آمد تا بتواند در کنار ماده قرار گیرد. معماریان می‌گوید: «اسپرم گاسپار و یک پلنگ نر دیگر به نام «ریکا» که قبلا در ارم بودند را گرفتیم اما به دلیل نگهداری نادرست از این اسپرم‌ها خراب شدند.»
به گفته این دامپزشک در ایران اهداف درستی برای راه‌اندازی باغ وحش‌ها وجود نداشته و هدف حفظ و حراست نادیده گرفته شده است، در عوض فقط هدف کسب درآمد و تفریح و یا خرید و فروش و … مدنظر بوده. علاوه بر این، از نگاه او سازمان محیط زیست هیچگاه نخواسته به این حوزه به درستی رسیدگی کند و در نتیجه بدون فکر و هدف گذاری این باغ وحش‌ها رها شده‌ و محلی هستند برای کسب درآمد.
قانونی برای حفاظت نیست
علی کشمیری، فعال حقوق حیوانات همان دو سال قبل که «ماوی» به باغ‌وحش ارم آمد درباره شرایط او نوشت و هشدار داد که ممکن است این حیوان دچار مشکلاتی در آینده شود. او حالا به «پیام ما» می‌گوید فرآیندی که در باغ وحش‌ها وجود دارد مرگ‌آفرین است. «نقش سازمان حفاظت از محیط زیست چیست و نقش نظارتی محیط زیست تهران در به وجود آمدن این وضعیت چه بوده؟ محیط زیست در دیرترین زمان ممکن باید ماهیانه از باغ وحش‌ها بازدید کند و در شرایط درست هر دو هفته یکبار باید ناظر به باغ وحش بفرستد. دو هفته قبل از اینکه شرایط وخیم ماوی رسانه‌ای شود باید ناظر به آنجا می‌رفته و حالا باید بگویند دستاورد این بازدیدها چه بوده و ناظر چه اطلاعی از وضعیت این حیوان داده؟»
او تاکید می‌کند که پلنگ حیوان مقاومی است و بر اساس برآوردهای موجود در حدود 400 تا500 فرد پلنگ در کشور وجود دارد و حضور این تعداد به خاطر مقاومت خود حیوان است، نه فقط شرایط حفاظتی که برایش به وجود آورده‌اند. حالا سوال اینجاست که چطور حیوانی چنین مقاوم به چنین مرگی دچار می‌شود تا جایی که حتی امکان حرکت هم نداشته است؟
این فعال حقوق حیوانات می‌گوید در باغ‌ وحش‌ها نگاه کالاگونه به حیوانات رواج دارد و آنها در حکم اموال و دارایی مالک باغ‌وحش هستند و از سویی نبود نظارت و قوانین بازدارنده هم عاملی شده تا صاحبان باغ وحش‌ها به هر شکلی که می‌خواهند با حیوانات رفتار کنند. «حتی یک برخورد با باغ وحش‌ها هم در طول سالیان گذشته شاهد نبودیم. گاهی به نظر می‌رسد این دستورالعمل‌ها را صاحبان باغ وحش‌ها نوشته‌اند و برای هر بخش امکان فرار برای خودشان گذاشته‌اند. هیچ قانون دقیق و درستی در اینباره وجود ندارد.»
او به تنها برخورد سال‌های اخیر و ورود دادستانی به مسئله اشاره می‌کند و می‌گوید تنها مورد برای سه سال قبل و مشهد است که بعد از مرگ هشت ببر در باغ وحش مشهد با تشکیل کمپین باعث ورود دادستانی به ماجرا شدیم. در حالی که «همان زمان هم محیط زیست مرگ این ببرها را انکار می‌کرد». اما فعالان با حکم قضایی وارد ماجرا شدند و بعد هم پوست و جمجمه ببرها کشف شد.
به گفته او حتی برای جیره غذایی حیواناتی چنین بااهمیت هم دستورالعملی وجود ندارد و فقط برای آنها فضایی در حد 150 متر تعریف کرده‌اند. از سوی دیگر به جز بخش خصوصی، ارگان‌هایی‌ مانند شهرداری‌ها نیز با احداث باغ‌وحش و باغ‌پرندگان و انجام تخلفات متعدد در حال نقض حقوق حیوانات و از بین بردن حق آزادی و حیات آنها هستند. در شرایطی که حتی «در گاوداری‌ها جیره غذایی مشخص وجود دارد اما هیچ باغ وحشی این دستورالعمل را ندارد و تلفیقی از نبود دستورالعمل و ضمانت قانونی اجرای آن، منجر به فجایعی از این دست می‌شود».
کشمیری معتقد است باید تعارفات را کنار گذاشت و یک بار برای همیشه سازمان حفاظت محیط زیست برای صدور مجوزهایش برنامه‌ریزی داشته باشد و بگوید قرار است تا چه زمانی بی‌قاعده مجوز دهد. او می‌گوید: «باغ وحش‌های بسیاری هستند که توان اداره خود را ندارند. اینها باید در هم ادغام شوند. وضعیت توله‌ حیواناتی که به دنیا می‌آیند مشخص نیست و معلوم نیست آیا این توله‌ها قاچاق می‌شوند یا چه و باید برنامه زادآوری آنها در باغ‌وحش‌ها معلوم شود. تنها در این صورت است که شاید بتوان در آینده کمتر شاهد چنین مواردی بود.»
تکرار مرگ حیوانات در باغ وحش‌ها در حالی است که با وجود تهیه دستورالعملی استاندارد برای باغ وحش‌ها، رسیدگی به وضعیت این مجموعه‌ها و حیواناتشان هنوز به سرانجام نرسیده است. پیش از این شهریور امسال شهاب‌الدین منتظمی، مدیرکل وقت دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش در این ارتباط به «پیام ما» گفته بود: «سال گذشته ضرب‌الاجلی برای رسیدگی به وضعیت باغ‌وحش‌ها تعیین کردیم و دستورالعملی برای استاندارد کردن فعالیت آنها تدوین شد اما کرونا عاملی شد که این ضرب‌الاجل به تعویق بیفتد. چرا که همه این باغ‌وحش‌ها با درآمد شخصی اداره می‌شوند و به دلیل کرونا اغلب آنها تعطیل بودند و همین در روند کارشان اخلال ایجاد شد.» به گفته او مسئله استاندارد کردن باغ وحش‌ها در دستور کار قرار دارد و سامانه‌ای طراحی شده که همه مراکز ملزم به حضور در آن هستند و هرچند ماه یکبار باید از وضعیت گونه‌هایی که دارند اطلاع دهند. اما «این سامانه هنوز وارد کار نشده.» او آن زمان ابراز امیدواری کرده بود که در ماه‌های آینده این سامانه عملیاتی و راستی‌آزمایی شود چرا که باید به دنبال راهکاری منطقی برای حل این مسئله بود و شرایط نگهداری استاندارد را فراهم آورد.