از زمانی که انسان تصمیم گرفت برای برطرف کردن برخی از نیاز‌های خود حیوانات وحشی را اهلی کند، بسیار می‌گذرد. در این مدت انسان بر اساس دانش و نیاز خود تغییراتی در سیستم زندگی و ژنتیک این حیوانات اعمال کرد و این تغییرات تا جایی پیش رفت که دیگر امکان زندگی مستقل برای حیوانات اهلی در حیات وحش وجود ندارد، آنها از چرخه طبیعت خارج شدند و دیگر امکان زندگی همراه با سلامت بدون سرپرستی انسان را ندارند، زیرا نیازمند مراقبت و رسیدگی هستند و حال انسان مسئولیت دارد از این موجوداتی که نقش آفرینده آن را داشت است، مراقب کند. حیواناتی که همانند نوزاد انسان نیازمند مراقبت هستند و بدون مراقب‌های پزشکی زندگی سرشار از سختی خواهند داشت. سگ و گربه‌ها هم از این قاعده مستثنی نیستند و باید تحت سرپرستی انسان زندگی کنند تا بتواند زندگی با کیفیتی داشته باشند. اما این روزها سگ و گربه‌های بی‌سرپرستی در شهرها و طبیعت وجود دارند که معاینات و مراقبت‌های پزشکی در مورد آنها صورت نمی‌پذیرد و این وضعیت، زندگی‌شان را سخت می‌کند. با این همه، این سختی فقط به خود آنها محدود نمی‌شود. در این گزارش قصد داریم به سراغ آسیب‌هایی که سگ و گربه‌های بی‌سرپرست برای هم نوعان خانگی و دارای سرپرست خود ایجاد می‌کنند برویم و به بررسی زوایای مختلف این موضوع بپردازیم.

رنج بیماری برای حیوانات بی‌سرپرست
سگ و گربه حیواناتی هستند که برای حفظ سلامتی نیاز به چکاب دوره‌ای توسط دامپزشک و گاهی تزریق واکسن دارند موردی که تاثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی این موجودات دارد و که باید توسط سرپرست آنها انجام شود تا این حیوانات زندگی خوب و به دور از درد ناشی از بیماری داشت باشند. اما این معاینات در مورد سگ و گربه‌های بی‌سرپرست وجود ندارد و گاهی انواع بیماری‌ها را همراه خود دارند و علاوه بر تحمل رنج موجبات خطر آفرینی برای سایر موجودات از انسان تا حیات‌وحش و حتی هم نوعان خود می‌شوند. در این زمینه ایمان معماریان، دامپزشک حیات وحش به «پیام‌ما» می‌گوید: «یکی از معضلات سگ‌های بدون سرپرست یا بدون مدیریت انسان این است که تحت مدیریت بهداشتی قرار نمی‌گیرند و بیماری‌های آنها کنترل، پیشگیری و درمان نمی‌شود. بیماری‌های مشترک سگ‌های بی‌سرپرست با انسان، حیات وحش و سگ‌های دیگر خیلی شایع است. بیماری‌های ویروسی، انگلی، باکتریایی و قارچی در سگ‌های بی‌سرپرست به شدت شایع است و باعث زجر کشیدن خود حیوان و خطر انتقال بیماری به انسان، حیات‌وحش و سایر سگ‌ها از جمله سگ‌های صاحب‌دار و خانگی می‌شود.» او درباره راه‌های انتقال بیماری از سگ‌های بی‌سرپرست هم می‌گوید: «این بیماری‌ها می‌تواند از طریق ارتباط مستقیم با حیوان آلوده، منبع غذایی مشترک و رفت و آمد در مسیر مشترک و نشستن در جایی که سگ آلوده قبلا در آن نشسته منتقل شود. به همین دلیل به صاحبان سگ و گربه خانگی توصیه می‌شود حیوان خود را به مکان‌هایی که سگ و گربه بی‌سرپرست حضور دارند نبرند تا احتمال انتقال بیماری از بین برود. همچنین گاهی شاهد حمله سگ‌های بی‌سرپرست به سگ‌های خانگی هستیم. در برخی موارد دیده شده که تلاش برای جفت‌گیری با حیوان خانگی توسط سگ‌های بی‌سرپرست رخ می‌دهد که در صورت وقوع آن می‌تواند باعث انتقال بیماری‌های مقاربتی و ویروسی شود که منجر به ایجاد تومور و گاهی سرطان در حیوان خانگی شود.»
در مورد رفتار مدفوع‌خواری در سگ‌ها و احتمال انتقال بیماری از این طریق از ایمان معماریان می‌پرسیم. او در جواب می‌گوید: «این یکی از رفتارهای طبیعی و متداول در سگ‌ها نیست اما گاهی مدفوع‌خواری هم‌نوع بر اثر مشکلات تغذیه‌ای یا رفتاری از سگ‌ها سر می‌زند، که در نهایت منجر به انتقال بیماری خواهد شد.»
بیماری توکسوپلاسموز
این روزها در شبکه‌های مجازی صحبت‌هایی درباره انتقال بیماری از گربه‌های بی‌سرپرست به انسان مطرح می‌شود، به ویژه بیماری توکسوپلاسموز. این دامپزشک در این ارتباط می‌گوید: «گربه به طور کلی حیوان اهلی شده و تغییر یافته توسط بشر است و حیوان خانگی محسوب می‌شود. بیماری‌های مشترک آن با انسان قابل کنترل، پیشگیری و درمان است و در صورتی که به عنوان حیوان خانگی، تحت نظر دامپزشک و تنها داخل خانه نگهداری شود مشکلی نه برای گربه از طرف انسان ایجاد می‌شود نه برای انسان از طرف گربه.»
معماریان عقیم یا نازا شدن با موی گربه را خرافه می‌داند و می‌گوید که این موضوع پایه علمی ندارد و بحث درباره آن از اساس باطل و بی‌مورد است. اما اگر کسی درباره ارتباط گربه با بیماری توکسوپلاسموز اطلاعات می‌خواهد، خوب است بداند که «توکسوپلاسموز یک تک‌یاخته است که می‌تواند کیست‌های میکروسکوپی در بافت عضلانی حیوانات تولید کند و در صورت بلع وارد بدن انسان می‌شود».
او توضیح می‌دهد: «اگر گربه‌ای به انگل توکسوپلاسموز آلوده شود، می‌تواند این انگل را از راه مدفوع دفع کند و اگر غذای آلوده به این مدفوع توسط انسان یا هر موجود دیگری خورده شود، منجر به انتقال این آلودگی به بدن او می‌شود. با این حال اگر فرد عادی با سیستم ایمنی طبیعی این انگل را بخورد و وارد بدن خود کند علایم خاصی در او ایجاد نمی‌شود مگر علایمی شبیه سرماخوردگی و تورم غده‌های لنفاوی. اگر فردی که برای اولین بار با این تک‌یاخته مواجه می‌شود زنی باردار باشد که در دوران بارداری از طریق گوشت آلوده یا مدفوع گربه آلوده این انگل را خورده باشد، در یک‌سوم اول آبستنی سقط جنین رخ می‌دهد و در یک‌سوم دوم و سوم آبستنی مشکلاتی در سیستم عصبی یا شبکیه چشم جنین ایجاد می‌شود که در سنین بالاتر مشکل‌ساز خواهد شد.» معماریان تأکید می‌کند: «تنها راه انتقال انگل توکسوپلاسموز به بدن انسان، بلع و بیشترین ناقل آن گوشت آلوده است نه گربه. از راه بلع مدفوع گربه آلوده به توکسوپلاسموز هم ممکن است اما مدفوع باید ۲۴ تا ۴۸ ساعت بماند تا اووسیست اسپوریله و عفونت‌زا شود. البته هیچ انسان عاقلی مدفوع گربه را نمی‌خورد مگر اینکه گربه پای سبزیجات یا خوراکی‌ها، مدفوع کرده باشد و آن سبزی خوب شسته نشده باشد و ما آن را بخوریم. با این حساب احتمال ناقل بودن گربه خانگی تقریبا صفر است و گربه‌های سرگردان سطح شهر ممکن است ناقل این انگل باشند، نه این که هر گربه‌ای موجب این بیماری ‌می‌شود.»
به گفته او از طرف دیگر اگر در شرایط عادی این بلع صورت گیرد، باز هم هیچ اتفاقی نمی‌افتد، حتی سطح ایمنی بدن بالا می‌رود.
تجربیات سرپرستان
برای درک بهتر از وقوع مشکلات و بیماری‌هایی که توسط حیوانات بی‌سرپرست برای حیوانات خانگی ایجاد شود به سراغ سرپرستان این حیوانات می‌رفتیم تا از تجربیات آنها مطلع شویم. زنی که سگی از نژاد هاسکی همراه خود دارد در مورد تجربیات خود می‌گوید: «من و همسرم نزدیک پنج سال هست این سگ به نام «مایا» را سرپرستی می‌کنیم. ما علاقه‌مند به طبیعت‌گردی هستیم. همراه با سگ‌مان، زیاد به طبیعت سفر می‌کنیم. در هر کدام از این فضاها به نوعی با سگ‌های بی‌سرپرست برخورد داشتیم. در مکان‌هایی مثل روستاها و کوه‌های اطراف تهران و به طور کلی هر جا که مردم به سگ‌های بی‌سرپرست غذا می‌دهند، این حیوانات عادت دارند که به انسان‌ها نزدیک شوند، این نزدیک شدن برای ما و سگ‌مان خطرناک است چون امکان انتقال مشکلات پوستی مثل قارچ و جرب وجود دارد، کنه، کک و شپش هم اگر داشته باشند به راحتی می‌تواند به سگ ما منتقل و آلوده‌اش کنند. حتی یک سری بیماری تنفسی هست مثل کنل کاف که آن هم از طریق نفس قابلیت انتقال دارد. یک بار سگ ما بر اثر همین ارتباط با سگ‌های بی‌سرپرست بیمار شد و برای مدتی قرنطینه‌اش کردیم تا به سگ خانگی دیگری این بیماری منتقل نشود. اگر متوجه این موضوع نمی‌شدیم چند سگ دیگر هم می‌توانست آلوده شود.»
به گفته او مدفوع رها شده سگ‌ها در طبیعت معضل بزرگ دیگری است زیرا اگر سگ خانگی برای کنجکاوی آن را بو کند یا اصلا پا روی آن بگذارد و تماسی حاصل شود، می‌تواند باعث انتقال بیماری شود. به همین دلیل است که صاحبان سگ‌های خانگی وقتی قصد کمپ کردن در طبیعت دارند، باید مطمئن شوند سگی در اطراف مدفوع نکرده باشد.
او ادامه می‌دهد: «سگ‌هایی که در جنگل‌ها و مناطق بکر و کوهستان‌ها رها هستند، مسئله دیگرند. آنها یاد گرفته‌اند مستقل باشند و قلمرو تشکیل داده‌اند و برای همین خطرناکند. اگر بر حسب اتفاق در جنگل مایا (نام سگ) آزاد کنار ما باشد و سگ ولگردی نزدیک شود که حس مالکیت داشت باشد قطعا به سگ ما حمله می‌کند. در بعضی موارد که سگ‌های بی‌سرپرست به صورت گروهی در طبیعت حضور دارند بسیار خطرناک‌تر هم هستند و وقتی ما با سگمان وارد می‌شویم با خشونت جلو آمده و ایجاد خطر می‌کنند. در اینگونه مواقع باید چند نفر باشیم و حواسمان به پشت سر و روبه‌رو باشد تا نکند حمله کنند. چند وقت پیش به منطقه پلنگچال در کوه‌های شمال تهران رفتیم و آنقدر سگ بی‌سرپرست در مسیر زیاد بود که چندین بار به دلیل اینکه سگ به همراهمان داشتیم، به سمت ما حمله کردند.»