سایت خبری پیام ما آنلاین | قرن پر فراز و نشیب موزه در ایران

به مناسبت هفتاد و پنجمین سال حضور شورای بین‌المللی موزه‌ها در ایران، همایشی برای بررسی صدسال موزه‌داری برگزار شد

قرن پر فراز و نشیب موزه در ایران

رئیس موزه ارتباطات: موزه‌داران و دست‌اندرکاران آن از فضای دیجیتالی‌سازی بسیار هراس دارند، در نتیجه مردم نمی‌توانند با موزه‌ها ارتباط برقرار کنند





۱ آذر ۱۴۰۰، ۰:۰۰

|پیام ما| شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) در ایران 75 ساله شد. این سازمان که اطلاعات مورد‌نیاز موزه‌ها را ارائه می‌دهد، از سال ۱۹۴۶ با ارائه خدمات به اعضای کمیته موزه‌های سراسر جهان آنان را در زمینه حفظ و حراست از گنجینه‌های ملی‌شان و تبادل تاریخ و فرهنگ یاری می‌کند و حالا عمر حضور این سازمان در ایران به 75 سال رسیده است. اتفاقی که برای موزه‌های ایران اتفاق خوبی است و به همین دلیل هم همایش «صد سال موزه در ایران» برگزار شد تا وضعیت موزه‌ها از سال 1300 تا 1400 مورد بازخوانی قرار گیرد. احمد محیط‌طباطبایی، رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) هم میزبان این نشست بود و بیش از 15 سخنران از اهمیت موزه‌ها و موزه‌داری در ایران گفتند و در نهایت موزه تمبرهای طلا و نقره با عنوان «تمبرهای زینتی» ایران به همین مناسبت افتتاح شد.

از جمله مهمترین سخنرانی‌های این نشست به بحث قانون موزه‌ها در ایران برمی‌گردد. قوانینی که در این صد سال موزه‌های ایران را شکل دادند و باعث قوام یافتن آن شدند. منیر خلقی، عضو ایکوم و مدیر امور بین‌الملل و حقوقی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با تاکید بر اینکه در کشور 700 موزه داریم گفت که باید این دوره صد ساله را به دوره‌های مختلف تقسیم کنیم. دوره نخست آن دوره شکل‌گیری و نظام بخشی بوده و دوره دیگر، دوره تحول و توسعه موزه‌ها «حدود 40 موزه کشور متعلق به سال‌های 1300 تا 1350 است و حدود 650 موزه دیگر از 1350 تاکنون ساخته شده است. اما اگر به قوانین این حوزه بپردازیم، نخستین قانون به تاسیس انجمن آثار ملی در سال 1301 برمی‌گردد که در مواد 8 و 11 به صراحت درباره موزه صحبت شده است. در ماده 8 آمده که انجمن آثار باید موزه و کتابخانه داشته باشد و در ماده 11 گفته انجمن برای ساخت این موزه و کتابخانه چه کارهایی باید انجام دهد. قانون دیگری که داریم متعلق به سال 1306 و لغو امتیاز انحصار حفاری در تمام ایران است که به دولت فرانسه واگذار شده بود و آنها موظف شدند یک موزه هم در ایران بسازند.»
این زمانی است که قانون استخدام «آندره گدار» را در سال 1307 داریم که به تصویب شورای ملی رسید. به استناد آن قانون مقرر شد تا برای سه دوره متوالی و پنج سال ریاست موزه‌ای که تاسیس می شود به یک فرانسوی داده شود اما گودار تا سال 1337 مدیریت موزه را برعهده داشت.
از جمله دیگر قوانینی که خلقی به آن اشاره کرد، ماده 26 قانون مدنی است که هیچکدوم از آثار فرهنگی و ملی جزو اموال خصوصی نیست و از دیگر قوانین شاخص در این حوزه قانون 1309 است که حفظ آثار ملی است و 20 ماده دارد. «این قانون مشخصا به اشیای منقول موزه ها اشاره می‌کند.»
به گفته این پژوهشگر حوزه قانون، تا سال 1320 حدود 10 موزه در کشور داریم که اولین موزه، موزه دانشکده افسری است. بعد موزه دانشکده کشاورزی در سال 1307 تاسیس می‌شود و پس از آن موزه ایران باستان از سال 1308 تا 1316 ساخته می‌شود. موزه هنرهای ملی در سال 1309، موزه تخت‌جمشید در سال و موزه آستان قدس رضوی و موزه مردم‌شناسی در سال 1314 از جمله موزه‌های ساخته شده در دوران پهلوی اول هستند.
در دوران پهلوی دوم تغییرات در زمینه قوانین موزه‌ها و میراث فرهنگی کم نبود. در سال 1337 ‌قرارداد لاهه برای حمایت اموال فرهنگی در صورت وقوع جنگ و آیین‌نامه اجرایی آن تصویب شد و یکی از شاخص‌ترین اتفاق‌ها در این زمان قانون تاسیس وزارت معارف در سال 1340 است. «شرح وظایف این وزارتخانه بسیار سنگین بود و آموزش‌وپرورش، میراث و اوقاف را برعهده داشت. بنابراین تصمیم گرفته شد بار این کار کم شود و اوقاف جدا شد و بعد وزارت فرهنگ و هنر در سال 43 تاسیس شد که یک معاونت با عنوان پژوهش آثار باستانی و اداره‌کل موزه‌ها داشت. مرکز مردم شناسی هم در همان سال‌ها شکل گرفت و ایجاد موزه از جمله وظایفش قرار داده شد.»
به گفته خلقی از دیگر قوانین مهم در این حوزه، سال 44 و تاسیس سازمان ملی حفاظت از آثار ملی و مرمت و حفاظت بود که زیرنظر وزارت فرهنگ و هنر بود و البته در این سال‌ها هم قوانین کم نبودند تا دهه پنجاه. «در سال 1354 قانونی دیگری با عنوان «قانون معافیت ورود و صدور اشیاء عتیقه و آثار فرهنگی و هنری اصیل و معتبر از حقوق و عوارض گمرکی» که این بر اساس تنها افرادی معاف می‌شدند که پدیدآورنده اثر باشند. بعد به انقلاب می‌رسیم و در سال 58 قانون ممنوعیت صدور اشیای عتیقه را داریم.» در سال‌ 64 و همزمان با جنگ اتفاق مهم دیگری هم برای کشور می‌افتد و آن هم قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی است. این قانون در سال‌های بعد تغییر می‌کند و در دهه‌های هفتاد و هشتاد و نود هم تغییرات گسترده‌ای در زمینه قانونی داریم که مهمترین آن به تشکیل وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برمی‌گردد.
معماری موزه‌ای، معماری پیشرو
معماری موزه‌های ایران و تغییراتی که در این صد سال دیده‌اند هم محل صحبت علیرضا قلی‌نژاد‌پیربازاری، عضو هیات علمی و معاون‌ فناوری و کاربردی‌سازی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری بود. به گفته او وقتی درباره تغییرات معماری موزه می‌گوییم، این روند از این بابت مهم است که موزه‌ها فضای پیشروی فرهنگی بوده‌اند و در نتیجه معماریشان هم روی جامعه اثر داشته. «شاید باید انقلاب مشروطه را نقطه ابتدایی این کار قرار دهیم. این انقلاب مهمترین فعالیت مدنی در دوران مدرن کشور است و اهدافی که داشت برساختن هویت جدید برای ایرانیان بود. معماران هم در این دوران وادار شدند تا از کشورهای دیگر الگوبرداری کنند.»
بعد از آن در دوران پهلوی اول، برساخت هویت جدی‌تر عنوان شد. مصالح ساخت‌وساز تغییر کردند و در نتیجه هم از نظر ظاهری و هم از نظر محتوایی تغییرات گسترده‌ای اتفاق افتاد. «در این دوران نوع جدید معماری باستان گرایانه بود. از سویی به دلیل شکل گیری دانشگاه‌های معماری و هنرهای زیبا نبوغ معماران تحصیل کرده در خارج از ایران هم دست به دست هم داد و معماری با این سبک وارد ایران شد.»
به گفته قلی‌نژاد در اواخر پهلوی اول تحصیل کردگان در خارج زیاد بودند اما در معماری موزه‌ای‌ای، سبک بین‌المللی خیلی جا باز نکرد و طبقه روشنفکر جامعه تلاش کردند در موارد معماری موزه خودش را درگیر فضای عامه‌پسند نکند. اما تغییر بناهای تاریخی به موزه در دستور کار قرار گرفت. «از بعد انقلاب نگاه به هویت ایرانی تغییر کرد و جریانی راه افتاد که با نگاه به سنت‌های معماری با ذائقه مدرن عمل می‌کند و نمونه‌اش ساختمان حج و زیارت از آن جمله است. در دهه 70 به بعد با جریان نوسازی، پست مدرنیسم وارد شد و در نهایت تغییر عملکرد بناهای تاریخی به موزه همچنان مورد توجه قرار گرفت.»
هراس‌ از فضای دیجیتالی مردم را از موزه‌ها دور کرد
در این همایش حسن عمیدی، رئیس موزه ارتباطات هم در سخنانی از پیشگامی موزه ارتباطات در زمینه فناوری‌های نوین گفت و هراس موزه‌داران از فضای دیجیتالی. او گفت: «یکی از دلایلی که مردم نمی‌توانند ارتباط خوبی با موزه‌ها برقرار کنند این است که موزه‌داران و دست‌اندرکاران آن از فضای دیجیتالی‌سازی بسیار هراس دارند و از آن فاصله می‌گیرند و مساله دیگر این است که شرایط برای انتقال مفاهیم برای تمام سنین مانند بچه‌ها، جوانان و نوجوانان نداریم.»
عمیدی در ادامه اضافه کرد که امروز سازمان‌هایی موفقند که می‌توانند روندها و فعالیت‌هایشان را با تغییر انطباق دهند. «نوآوری و خلاقیت در استفاده از فناوری و رقابت پذیری باعث می‌‌شود موزه‌ها جذابیت بیشتری پیدا کرده و در حالی که از منابع خود به طور موثرتری استفاده می‌‌کنند، عملکرد بهتری هم داشته باشند.» رئیس موزه ارتباطات به حرف‌هایش این را هم اضافه کرد: «از آنجا که وظیفه موزه‌ها ثبت و نگهداری میراث فرهنگی است، هر چیزی که به سازماندهی و مدیریت آن کمک می‌کند می‌تواند مفید باشد و باید در این راستا از ظرفیت‌های نوین در حوزه فناوری و اپلیکیشن‌ها و نرم افزارهای مختلف بهره‌برداری کرد.» به گفته او فزونی حجم اطلاعات در موزه‌ها برای مخاطبان، نیازمند خلاصه‌سازی و ساده‌سازی است و باید با طبقه‌بندی اطلاعات و انتقال آنها از طریق فناوری‌های نو، رابطه اشیا موزه و مخاطبان آن ارتقا یابد.
عمیدی در ادامه صحبت از دیجیتالی‌سازی موزه‌ها گفت: «موزه‌داران باید با آگاهی از این نوع تکنولوژی‌ها، تکنیک‌های جدیدی را برای ایجاد ارتباط با آثار موزه و مخاطبان برنامه‌ریزی کنند.» اینطور که او گفت موزه ارتباطات در طول دو سال گذشته به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا در کشور و اهمیت خروج حداقلی مردم از خانه و تعطیلی موزه‌ها و اماکن تاریخی، ابتکار عمل در دست گرفت و امکان بازدید غیرحضوری علاقه‌مندان و دوست‌داران فرهنگ و تاریخ کشور را فراهم آورد. رئیس موزه ارتباطات با تاکید بر رویکرد مثبت موزه ملی ارتباطات در کمک به تقویت و زنده نگه‌داشتن موزه‌ها به عنوان نهادی فرهنگ‌ساز و نقش‌آفرین در معرفی تاریخ و فرهنگ کشور ادامه داد: «در روزهای کرونایی موزه ارتباطات با پشتیبانی کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) با ارائه اینترنت رایگان به سایر موزه‌ها، علاوه بر اینکه امکان ایجاد تورهای بازدید مجازی و انتشار آن در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی فراهم شد، خود در این زمینه پیشتاز بود.» همکاری در برگزاری تورهای مجازی۱۳ موزه ایران در نوروز ۹۹ از اقدامات دیگر مورد اشاره عمیدی بود. او در نهایت با اشاره به احیای هویت پست و نماد‌سازی از نوستالژی‌های پست با بازسازی اماکن تاریخی پست، راه‌اندازی اولین مرکز پست-موزه-مدرسه دنیا در رشت، اولین پست موزه یزد و اولین خانه موزه تمبر ایران را در تبریز را از اقدام‌های یک سال گذشته برشمرد و ادامه داد: «همه این اقدام‌ها و تلاش این موزه موجب شد تا طی دو سال متوالی موزه ارتباطات به عنوان موزه برتر کشور بر اساس رای هیات داوران کمیته ملی موزه‌های ایران انتخاب شود.»

به اشتراک بگذارید:





پیشنهاد سردبیر

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *