دوره جدید انتشار روزنامه «پیام ما» سرانجام یک ساله شد. در مدت 12 ماه گذشته تلاش کردیم به محیط زیست، آب و انرژی، مسائل شهری، مهاجران، میراث فرهنگی و گردشگری از دریچه دیگری نگاه کنیم. حالا کارشناسانی که در این مدت «پیام ما» را خوانده‌اند و دیده‌اند، از روزنامه‌ای می‌گویند که حوزه‌های مختلف را با رویکرد توسعه پایدار روایت می‌کند.

| محمدکریم آسایش |

| کنشگر و پژوهشگر شهری |

تقدم جامعه بر سیاست درباره اهمیت رسانه‌های جامعه‌محور

با تحولات جهانی رسانه‌ها متأثر از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و دسترسی متنوع به اخبار‌، ضرورت شکل دیگری از رسانه‌ها یعنی رسانه‌های غیرخبری ایجاب شده است.
به صورت تاریخی، روزنامه بر امور روزمره مبتنی بوده است اما سرعت تحولات و سرعت اطلاع‌رسانی‌، کارکرد خبر را از چارچوب روزانه خارج کرده است و تحلیل را بر خبر برتری داده است.
علاوه بر مساله خبر، مساله اهمیت و جایگاه موضوع‌ها در افکارعمومی نیز تغییر کرده است. هم به صورت جهانی، چنان که مانوئل کاستلز در کتاب «گسیختگی» شرح می‌دهد و هم داده‌کاوی‌های توییتر و اینستاگرام هم نشان می‌دهند، مرجعیت سیاسی از احزاب سلب شده و به چهره‌های اجتماعی و جنبش‌های اجتماعی جدید و ناجنبش‌ها رسیده است. این موضوع اهمیت توجه به سازمان‌های مردم‌نهاد، انجمن‌های علمی و تخصصی، تشکل‌های صنفی و برنامه‌های شبکه‌های اجتماعی را بیش از پیش مطرح ساخته است. توجه افکارعمومی به مسائلی چون محیط زیست، شهر، مسائل زنان، میراث فرهنگی، مسائل کارگری ضرورت‌های رسانه‌ای را تغییر داده است.
روزنامه «پیام ما» در طول فعالیت خود نشان داده است که رسانه‌ای تحلیل‌مبنا‌، جامعه‌محور (هم در بعد نهادی و هم در بعد موضوعی) است و با تأکید بر رویکردی گفت‌وگومحور به شکل‌گیری «ما»ی جمعی یاری می‌رساند. اتخاذ این رویکرد البته نیازمند توسعه فعالیت‌ها مبتنی بر رسانه‌های اجتماعی نوین و کارکرد شبکه‌ای است که بتواند با تحولات رسانه‌ای روزآمد شده و به تعمیق گفت‌وگوی جمعی بینجامد. این گفت‌وگو لازم است متوجه بر ضرورت شکل‌گیری یک«ما»ی نوین باشد: یک سیاستِ اجتماعی‌شده و مردمی.

| مجید شفیع‌پور |

| اقلیم‌شناس |

مطالبه‌گری به دنبال آگاهی‌بخشی

امروزه مهم‌ترین چالش‌هایی که بشر برای خود ایجاد کرده، تهدید گونه‌های گیاهی و جانوری، آب، و اتمسفر، همزمان با گرمایش جهانی است. به وجود آمدن این مباحث در طی نیم قرن گذشته با سرعت گرفتن روند تخریبی بشر، ایجاد الگوهای رفتاری متفاوت را ضروری می‌کند. این میان روزنامه‌های تخصصی ایفاگر نقش بسیار مهمی در جوامع هستند.
این رسانه‌ها می‌توانند به گونه‌ای عمل کنند تا انسان بتواند با رفتاری سازگار با محیط پیرامون، دست از زیاده‌خواهی بکشد و بتواند زندگی را همراه با محورها و معیارهای توسعه‌یافتگی پایدار به پیش بگیرد. از سوی دیگر روزنامه تخصصی محیط زیست با تلاش برای افزایش آگاهی عمومی پیرامون دغدغه‌های محیط زیستی و بیان راهکارهای مقابله با چالش‌های محیط زیستی می‌تواند مطالباتی را شکل دهد تا از مسئولان اجرایی عرصه محیط زیست بخواهند که روندهای تخریبی را متوقف و معکوس کنند و در نهایت حرکت‌هایی محیط زیستی را شکل دهند.
این حرکت‌ها از آنجا که مباحث محیط زیستی قائل به جنسیت، ثروت، موقعیت اجتماعی و سنی نیست، همه نسل بشر را مورد تاثیر قرار می‌دهد. آگاهی دقیق، صحیح و جامع درباره مباحث محیط زیستی می‌تواند در حمایت و همراهی و همدلی، پس از مطالبه‌گری از مسئولان برای در اختیار داشتن محیط زیست بهتر و سالم‌تر محقق شود.
بنابراین به عکس بیشتر مباحث تخصصی مثل مباحث اقتصادی که مباحث از بالا به پایین (از سطح مسئولان و تصمیم‌گیران به سطح مردم عادی) عنوان می‌شود، درباره محیط زیست این مسیر از پایین به بالاست. چرا که شهروندان هر خطه و اقلیم در صف نخست مواجهه با چالش‌های محیط زیستی‌اند و لمس و درک اثرات چالش‌ها و ایجاد آگاهی کمک می‌کند شهروندان بهتر زیستن را بدانند، برطرف شدن معضلات محیط زیستی را بخواهند و حقوق محیط زیستی‌شان را طلب کنند. حرکت مطالبه‌گرانه از سطح جامعه و مردم، مسئولان را ترغیب و به پاسخ تشویق می‌کند تا حیات طیبه مورد مطالبه سرانجام رقم بخورد.
اینجاست که نقش رسانه‌هایی چون «پیام ما» برای آگاهی‌دهی صحیح و دقیق می‌تواند بسیار موثر باشد؛ چه در شکل‌دهی روش‌های زیستن بهتر، چه مطالبه‌گری از مسئولان و برنامه‌ریزان اجرایی در مقیاس محلی و ملی و بین‌المللی برای محیط زیستی سالم و امکان رشد نسل‌های آینده. امیدوارم تلاشی که در یک سال گذشته آغاز شده، گسترده‌تر و عمیق‌تر شود و دغدغه‌های بلادرنگی که بشر امروز با آن مواجه است را بیشتر در بر بگیرد.

| شیما وزوایی |

| پژوهشگر ارتباطات و فعال تشکل‌های مردم‌نهاد |

از گفتن از حقیقت نمی‌هراسند

روزنامه‌نگاری تنها زمانی ارزش دارد که نهادهای قدرتمند و نهادهایی که عملکرد و تصمیمات‌شان بر زندگی ما، محیط زیست ما و حقوق ما تاثیر می‌گذارند را به شفافیت و پاسخگویی وادار کند. هر کار دیگر یا تبلیغات است، یا روابط عمومی. این روزها، به ویژه حالا که کسی سمت روزنامه کاغذی نمی‌رود و مقاله‌ خواندن و گزارش‌های عمیق و تحقیقی خواندن تبدیل شده به «محتوا»های کوتاه، جملات قصار و ویدئوهای یک دقیقه‌ای، شجاعت و مردمی بودن روزنامه‌نگاران برای نجات روزنامه‌نگاری به عنوان بازوی جامعه برای ایجاد تغییرات پیشرو از همیشه مهم‌تر است. وقتی مسئله حق بر شهر و پایمال شدن حقوق شهروندان است، وقتی نادیده گرفتن شدن اقلیت‌ها، گروه‌های در معرض آسیب، فاجعه اقلیمی، و پوشاندن علل و آثار توسعه ناعادلانه و افسارگسیخته به افزایش نابرابری در جامعه روند معمول و روزمره شده، دیگر نمی‌توان در سطح اخبار باقی ماند و از هر قضاوتی دوری کرد. اینجا قصه آن جمله معروفی است که به روزنامه‌نگاران می‌آموزند: اگر شخص “الف” گفت باران می‌آید و شخص “ب” گفت باران نمی‌آیند، کار روزنامه‌نگار این نیست که بنویسد «شخص الف می‌گوید باران می‌آید و شخص ب می‌گوید باران نمی‌آید.» روزنامه‌نگار باید از سر جایش بلند شود، پنجره لعنتی را باز کند و ببیند باران می‌بارد یا نه.آنچه من را به روزنامه‌نگاری در «پیام ما» امیدوار می‌کند همین است. روزنامه‌نگارانی شجاع که از عمیق شدن بر موضوعات و جا ماندن از اخبار سیاست‌زده روز نمی‌ترسند و سراغ مسائل شهری، توسعه محلی و پایدار، و محیط زیست می‌روند. «پیام ما» از مهاجران، افراد و گروه‌های به حاشیه رفته، کودکان کار و مدیریت آب و منابع طبیعی می‌نویسد، گاهی درنگ می‌کند و به جای مقاله‌های دیدگاه و استفاده از نویسندگانی که سال‌هاست حرف‌هایشان را همه‌جا خواندیم و درباره هر مسئله اجتماعی نظری دارند، به سراغ کارشناسان و پژوهشگران جوان‌تری می‌رود که هم با موضوع آشنایی بیشتری دارند، و هم به واسطه پیوندهای قومی، جنسیتی و محلی با مسئله‌ای آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد از سخن گفتن از حقیقت نمی‌هراسند. این سبک روزنامه‌نگاری را که نیاز اکنون ما و نیاز ما برای پس گرفتن حق ما بر آینده‌ای است که متعلق به ما و فرزندانمان است را باید حمایت کرد، در پیام ما و یا جاهای دیگر. تولدتان مبارک، کارتان پایدار.

| حمیدرضا میرزاده |

| روزنامه‌نگار و کارشناس محیط زیست |

کار سختِ روزنامه‌های تخصصی

وقتی یک رسانه تصمیم می‌گیرد حوزه‌هایی تخصصی مثل محیط زیست و میراث فرهنگی را دنبال کند، تصمیم سختی گرفته است. در گام اول ممکن است طرفداران این تصمیم زیاد باشند اما سختی این تصمیم مسائل عدیده‌ای است که گاهی کار را ناممکن می‌کند. مهم‌ترین این مشکلات مسائل مالی است. گرفتن آگهی و جمع کردن اسپانسر در این حوزه نیاز به ملاحظات خاص خود را دارد و هرکسی نمی‌تواند حامی مالی یک رسانه محیط زیستی باشد. این در حالی است که بخش بزرگی از پول در کشور ما صرف کسب و کارهایی است که منافع آنها در تضاد با منافع محیط زیست است و در نتیجه یک رسانه محیط زیستی نمی‌تواند هر اسپانسری داشته باشد.
فارغ از مسئله مالی، موضوع گردش اطلاعات در کشور هم از جمله مسائل و مشکلات پیش روست. گردش اطلاعات در ایران ضعیف است و اطلاعات عمومی کشور و آمارها و مسائلی که از نظر قانونی منعی برای انتشار ندارند، اما سلیقه مدیران عاملی می‌شود که این اطلاعات به مسائل محرمانه بدل شوند و این کار تحلیل و گزارش‌نویسی را سخت می‌کند. نمونه ساده آن انتشار گزارش ارزیابی محیط زیستی پروژه‌های بزرگ کشور است و آنالیز سوخت و زباله‌ها و … . علاوه بر این رسانه‌ها به صورت عمومی با مشکل جدی دیگری هم روبه‌رو هستند و آن علاقه نداشتن مدیران به نقد است. خیلی وقت‌ها نقدهایی که به نفع مدیران است و می‌تواند به فرصتی برای آنها بدل شود اما نمی‌پذیرند و کار به دادگاه و مسائل قضایی با اصحاب رسانه می‌رسد. همه اینها باعث می‌شود که رفتن به سمت رسانه محیط زیستی تصمیم سختی باشد. حوزه میراث فرهنگی هم سختی‌های خودش را دارد و کار رسانه‌ای در آن سخت است. اما اینکه یک رسانه تصمیم گرفته نه فقط یک صفحه، بلکه تمام صفحات را به این دو حوزه اختصاص دهد کار بزرگ و ارزشمندی است. جدای از این نه تنها انتشار در این روزها مهم و ارزشمند است، بلکه تربیت خبرنگاران تخصصی حوزه کار باارزشی است.
این میان اما دو نکته باید در رسانه محیط زیستی رشد کند. نخست اینکه بتوانیم نگاه محیط زیستی را گسترش دهیم و افراد را در این زمینه آگاه کنیم تا بدانند این حوزه فقط آلودگی و حیات وحش و درخت نیست. حوزه محیط زیست، بعد از پزشکی مهمترین دانش در حوزه سلامت انسان است و اگر این نگاه گسترش پیدا کند، اتفاق درستی است. نکته دیگر این است که جامعه محیط زیستی بتوانند ارتباط بهتری با جامعه غیرمحیط زیستی و عموم مردم برقرار کنند و این هم یکی مواردی است که در جامعه ما می‌لنگد و رسانه می‌تواند در این میان نقش مهمی داشته باشد و باید به بیان بهتری از توسعه و زبان محیط زیست برسیم.
درنهایت تولد یک سالگی «پیام ما» را تبریک می‌گویم و امیدوارم ادامه‌دار بودن فعالیت این روزنامه را ببینیم و شاهد شروع به کار رسانه‌های تخصصی دیگر باشیم.

| مهدی نبیان |

| کارشناس حیات وحش |

جای یک روزنامه محیط زیستی خالی بود

قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری‌ها باید بر اساس اهداف و چشم‌انداز‌های محیط زیستی باشد. برای دستیابی به این هدف، مهم‌ترین اقدام وجود رسانه‌های قدرتمند محیط زیستی است. در هر جامعه‌ای اگر حتی تعداد بسیار زیادی کارشناسان کارکشته محیط زیست و حیات وحش داشته باشیم، تا وقتی که رسانه‌ای قدرتمند نباشد که دغدغه‌ها، هشدارها و راهکارهای این کارشناسان را منتقل کند، اهداف سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری هم به شکل محیط زیستی رقم نمی‌خورد.سال‌ها در کشور ما جای یک رسانه محیط زیستی خالی بود. درست است که روزنامه‌های زیادی بعضی به صورت ثابت و بعضی گه‌گداری صفحاتی را به محیط زیست اختصاص می‌دادند اما اینکه یک روزنامه‌ای با منش و رویکرد محیط زیستی همه اخبار -حتی خبرهای سیاسی را- با چشم محیط زیستی ببیند، نداشته‌ایم. به نظر می‌رسد حالا «پیام ما» دارد راه را برای روزنامه‌های دیگر باز می‌کند.
به نظر من روزنامه محیط زیستی باید در عین نقد و طرح دغدغه‌ها، دستاوردهای جامعه محیط زیستی را به خوبی منعکس کند. در حالی که جامعه ما عادت دارد اخبار بد و سیاه را خیلی خوب ببیند، مجموعه‌های رسانه‌ای علاقه چندانی برای پوشش دستاوردهای موفق ندارند. رسانه‌ها از اقدامات درست چندان حمایت نمی‌کنند و این خیلی وقت‌ها باعث سرخوردگی کارشناسان و مسولان اجرایی می‌شود. این در حالی است که پوشش دستاوردهای کارشناسنان، مسئولان و انجمن‌ها و رساندن اقدامات خوب به گوش جامعه و در عین حال نقد درست، بسیار کمک کننده است.
برای نقد، هم نیاز به عدالت و انصاف است و هم استفاده از پتانسیل افراد صاحب‌نظر. در حالی که دیده می‌شود که راه برای بازگویی نظر کارشناسنان غیرمرتبط باز شده، خوشبختانه در این روزنامه شاهد بوده‌ام که رویکرد علمی‌تر و نقدها منصفانه‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود. تفاوت دیگر این است که رویکرد «پیام‌ما» نسبت به مسائل یک‌سویه نیست و به طور مثال در موضوع حذف سگ‌ها با کارشناسان موافق و مخالف صحبت می‌کند و دلایل آنها را می‌شنود. این یک سیاست صحیح رسانه‌ای است که بلندگوی تعداد مشخصی از کارشناسان با نظرات مشخص تبدیل نشود. همچنین به واسطه اینکه محیط زیست دانشی چندبُعدی است و طیف گسترده‌ای از علوم را در خود جای می‌دهد، رسانه علاوه بر انتشار نگاه کارشناسان می‌تواند به نزدیک‌شدن کارشناسانی که دغدغه‌ای مشترک دارند، به یکدیگر منجر شود. امیدوارم رویکرد فعلی «پیام ما» در انتشار نظر کارشناسان و نقد منصفانه تداوم یابد.