|پیام ما| از حدود شصت سال قبل، مردم رفته‌رفته از بافت قدیم نایین به بافت جدید کوچ کردند. بازار تاریخی هم در بافت قدیم قرار داشت؛ بازاری بازمانده از دوره ایلخانی که در دوره صفوی رونق داشت اما با کوچیدن اهالی و خالی شدن از سکنه شدن منطقه، کارایی خود را از دست داد و کم‌کم عده‌ای هم برای تخریبش دست به کار شدند. اکنون آخرین تصاویر بازار، نشانی از ویرانی این اثر ارزشمند ثبت‌شده در فهرست آثار ملی است، هر چند مسئولان میراث فرهنگی می‌گویند، تلاش‌ها برای احیای بافت تاریخی نایین از حدود دو دهه قبل آغاز شده است.

آخرین تصاویر، خرابه‌هایی از نایین را به تصویر کشیده و بولدوزری که به دل «بازار تاریخی نایین» زده است. خبرهای جسته و گریخته می‌گوید این بازار که از قدیمی‌ترین بازارهای تاریخی کشور است، همچنان در آماج تخریب قرار دارد. هرچند جزئیاتی از این تخریب‌ها منتشر نشده و مکان دقیق ویرانی هم معلوم نیست، اما درد دوباره این بازار تاریخی را که مدت‌ها زیر ضربه‌های تخریبگران بوده، زنده کرده است. حالا رئیس میراث فرهنگی نایین در واکنش به خبرهای تازه، به از بین‌ رفتن بازار استان اصفهان می‌گوید: «سال‌هاست که در این بازار تخریب جدیدی رخ نداده است.»
بازار نایین که در دوره تیموریان ساخته شده و در زمان صفویان رونق گرفت، در مرداد ماه سال 56 و با شماره ثبت ۱۵۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. بعد از آن اما برای مدت‌ها مورد بی‌توجهی بود و همین سبب شد تا تخریب‌ها در آن افزایش یابد. این بازار که در حدود 170 باب مغازه دارد، سه کاروانسرا در همسایگی خود داشته که حالا متروکه‌اند. ورودی بازار نایین، دروازه چهل‌دختران، یکی از مهم‌ترین دروازه‌های شهر محسوب می‌شده است. بازار تاریخی، سقفش گنبدی و طاقش ضربی است و نورگیرهایی دایره‌ای شکل در وسط طاق‌های آن پیش‌بینی شده‌ است. به طور کلی این بازار یکی از آثار قابل توجه شهر نایین بشمار می‌رود، زیرا چند اثر مهم شهر مانند مسجد شیخ مغربی و مسجد خواجه و حسینیه چهل دختران در آن واقع شده‌اند. اما میزان تخریب هم در این بازار همواره بالا بوده است. چنان که افضل آقایی نایینی، از حامیان میراث فرهنگی این شهر به میراث خبر گفته است: «مسئولان میراث به جای ترمیم و بازسازی، مقابل مغازه‌های بازار، اقدام به تیغه کردن آنها کرده‌اند. درِ مغازه‌ها خراب شده و دیوارها رو به نابودی است و هیچ اقدامی در جهت حفظ آنها انجام نمی‌گیرد و بازار به خاطر سقف بلند و انعکاس صدا به پیست موتورسواری تبدیل شده است.»
او حالا به «پیام ما» هم می‌گوید در سال‌های اخیر گودبرداری در اطراف مسجد بابا عبدالله باعث ترک برداشتن بخشی از مسجد شده و نزدیکی‌ این بنا به بازار هم دلیلی بوده تا بازار از گودبرداری‌ها آسیب ببیند. به گفته این فعال میراث فرهنگی «بر اساس برآوردهای فعالان، در حدود 33 خانه تاریخی هم در سال‌های اخیر در این منطقه از بین رفته‌اند و البته سرعت بازسازی هم آنقدر کم و کند بوده که نمی‌توان به آن اکتفا کرد».
نائینی می‌گوید دو ماه قبل به دلیل حجم گسترده تخریب‌ها و رسیدگی‌ نکردن‌ها همراه با شش فعال دیگر شهری و میراثی نایین نامه‌هایی به سازمان میراث فرهنگی (وزارتخانه امروزی) و قوه قضاییه نوشته‌اند و خواستار رسیدگی به وضعیت بافت تاریخی شهر شده‌اند.
پیش از این و در سال 94 هم خبر تخریب بخشی از بازار به دلیل آب گرفتگی منتشر شد و همان زمان اعلام شد که دیوارها و قسمتی از ستون‌های این مسجد تاریخی بر اثر ترکیدگی لوله اصلی آب و ورود آب به زیرزمین در میانه بازار قدیمی محله «کلوان» تخریب شده است. آن زمان جزئیات دیگری از این تخریب و آب گرفتگی مطرح نشد و تنها اعلام شد خطر ریزش، بازار را تهدید می‌کند.
مالکان بازار، مانع اصلی احیا
خبرهای منتشرشده درباره تخریب اخیر بازار تاریخی نایین برای محمود مدنیان، رئیس اداره میراث فرهنگی نایین غریب است. او در پاسخ به «پیام ما» می‌گوید: «12 سال است تخریبی در این بازار اتفاق نیفتاده. چطور ممکن است تخریبی رخ داده باشد و ما از آن بی‌اطلاع باشیم؟» او تاکید دارد که سال‌هاست محدوده بازار نایین رنگ تخریب به خود ندیده و این در حالی است که این منطقه از جمله مناطق متروک شده شهر به حساب می‌آید. مدنیان توضیح می‌‌دهد: «از حدود شصت سال قبل، مردم رفته‌رفته از بافت قدیم نایین به بافت جدید کوچ کردند. بازار هم در بافت قدیم قرار داشت و همین کوچیدن مردم و خالی از سکنه شدن آن منطقه عاملی شد تا بازار از کارایی خود خارج شود و کم‌کم عده‌ای هم برای تخریب دست به کار شوند. اما از حدود 20 سال قبل تلاش‌ها برای احیای بافت تاریخی نایین شروع شده و همین تلاش‌ها هم در نهایت سبب شد که میزان تخریب‌ها کاهش پیدا کند.»
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی نایین، یکی از اصلی‌ترین موانع احیای این بازار وجود خرده‌مالکانی است که صاحب دکان‌های بازار هستند؛ افرادی که نسل به نسل این دکان‌ها را به ارث برده‌اند و حالا وجود این مغازه‌ها برای بعضی از آنها حتی اهمیتی هم ندارد. دخیل بودن همین خرده‌مالکان آنطور که مدنیان می‌گوید احیای بازار را با اخلال مواجه کرده است. «ما در سال‌های گذشته شاهد تخریب‌های گسترده بودیم. برای نمونه 15 سال قبل ورودی بازار فروریخت و گستردگی همین تخریب‌ها هم عامل ورود ما برای احیا بود. در نتیجه طی جلسات مستمر تلاش کردیم، مالکان را پیدا کنیم. البته روند پیدا کردن مالکان بسیار سخت بود. برخی از آنها ایران نبودند و بعضی در شهرهای دیگر بودند. بعضی از مغازه‌ها چندین وارث داشت و دور هم جمع کردن همه وراث مشکل بود. با این همه توانستیم تعدادی از آنها را پیدا کنیم، اما دست آخر همکاری‌ها گسترده نبود. از سال 89 تلاش برای این پیدا کردن مالکان شروع شد و هنوز هم صحبت با آنها ادامه دارد.»
مدنیان می‌گوید در سال‌های اخیر ترمیم بازار به طور جدی انجام گرفته، سقف قیرگونی شده و راسته بازار مرمت شده است و با این حال هنوز هم نیاز به انجام کارهای بسیار است. «سال 96 جشنواره‌ای را در نوروز برگزار کردیم و توجه گردشگران و بومیان به این بازار تاریخی جلب شد اما متاسفانه در دو سال اخیر به دلیل شیوع کرونا و کاهش میزان اعتبارات روند احیای بازار به کندی انجام گرفت.»
او همچنین در پاسخ به چرایی ویرانی یکی از کاروانسراها که محل بارانداز کاروانیان بود می‌گوید از این سازه تاریخی فقط سردرش باقی مانده بود و از سوی استان طرح توسعه حسینیه چهل‌دختران که در این محل قرار داشت تدوین شد و اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان هم مجوز این کار را صادر کرد. «باید بگویم بازار به حدی از استحکام رسیده اما تا زمانی که مالکان همراهی نکنند و این منطقه همچنان حالت متروکه داشته باشد، نمی‌توان به رونق آن فکر کرد. هرچند من همچنان به آینده امیدوارم و فکر می‌کنم اگر کرونا نبود تا چهار سال دیگر این بازار کاملا احیا می‌شد.»
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی نایین دیگر نقاط بافت تاریخی نایین هم وضعیت نامناسبی دارد و خالی شدن بافت آنجا را هم از رونق انداخته است. با این حال از حدود هشت سال قبل طرحی راه افتاده تا خانه‌های تاریخی این منطقه به بومگردی تبدیل شود و تا کنون هفت واحد بوم‌گردی فعال در آنجا شکل گرفته که اتفاقا مسافران خوبی هم داشته‌اند. اینطور که مدنیان می‌گوید صدور پروانه دیگر برای پنج اقامتگاه بوم‌گردی دیگر در دست بررسی است اما همه‌گیری ویروس کرونا سرمایه‌گذاری در این موارد را با اخلال مواجه کرده است و فقط می‌توان به آینده امیدوار باشیم؛ به آمدن سرمایه و رفتن کرونا.