جهان این روزها یا در آتش می‌سوزد یا اسیر توفان بلایی است که انسان به سرِ زمین آورده است. بحران آب و هوایی یا آنگونه که عده‌ای از کارشناسان عنوان می‌کنند «تغییرات اقلیمی» و گرمایش زمین، این روزها گوشه و کنار جهان را با بروز پدیده‌هایی که آنرا «حوادث فاجعه‌آمیز» می‌خوانند درگیر ساخته است. کشوری با تبعات سیل درگیر است و بخش عمده‌‌ای از یک قاره با آتش‌سوزی جنگل‌ها، توفان در جایی دیگر می‌تازد و خشکسالی جان مردم را در گوشه دیگری از جهان به لب رسانده است. اما تمام این حوادث فجیع ناشی از تغییر اقلیم، خساراتی نیز به دنبال دارند که برخی متوجه طبیعت و محیط زیست است و غیرقابل جبران و برخی خساراتی مالی است که به ساکنان مناطق مختلف زمین وارد می‌شود. بسیاری از کارشناسان صنعت بیمه در دنیا چند سالی است که به فکر راهکاری هستند تا این خسارات را با طراحی محصولات بیمه‌ای تحت پوشش شرکت‌های بیمه ببرند. هرچند در بعضی موارد خسارات وارده از این بلایای فاجعه‌آمیز آنقدر دامنه پیدا می‌کند که حتی از دست صنعت بیمه هم کاری برای جبران آن بر نمی‌آید، اما به هر روی این صنعت در دنیا به دنبال ارائه راهکارهایی برای کاهش صدمات بحران آب و هوایی به مردم و ایجاد زمینه ترمیم این آسیب‌ها در محیط زیست و طبیعت در مناطق مختلف جهان است.

هرچند صنعت بیمه در ایران به دلایل گوناگون تنها در بخشی از ابعاد زندگی روزمره افراد جا دارد و فرهنگ استفاده از خدمات بیمه‌ای در کشور به اندازه کشورهای دیگر مورد توجه مردم نیست. اما در سال‌های اخیر و با توجه به خسارات ناشی از سیل، زلزله، خشکسالی، یخبندان و آتش‌سوزی در بخش‌های مختلف کشور و آسیب‌های جبران‌ناپذیری که به زمین‌های کشاورزی و دام مردم مناطق مختلف وارد شد، موضوع بیمه بارها از سوی کارشناسان مطرح شد. اما از آنجا که بازار پر رونقی برای تقاضای محصولات مرتبط با حوادث و بلایای طبیعی در کشور وجود ندارد، محصول قابل توجهی هم در این زمینه ارائه نمی‌شود و برای فرهنگ‌سازی در زمینه بهره‌گیری از خدمات بیمه‌ای در این حوزه تبلیغات چندانی هم صورت نمی‌گیرد. در دنیا اما صنعت بیمه در سال‌های اخیر نقش خود را در مقابله با تهدیدات و کاهش میزان خسارات ناشی از تغییر اقلیم پررنگ‌تر کرده است. پژوهشکده بیمه در مجموعه مطالعاتی تحت عنوان «مطالعات مرتبط با حوادث فاجعه‌آمیز و خسارت‌های بزرگ» با محوریت سیل، خشکسالی و توفان، به بررسی نقش صنعت بیمه در تهدیدات ناشی از تغییر اقلیم پرداخته و ابعاد گوناگون این موضوع را در کشورهای مختلف مورد بررسی قرار داده است.
پدیده تغییر اقلیم تنها محدود به منطقه یا کشور خاصی نیست. این پدیده تمام نقاط زمین را تحت تاثیر قرار داده و اخباری که از حوادث ناگوار در کشورهای مختلف منتشر می‌شود، موید همین موضوع است. هر چند این پدیده را اغلب از منظر مباحث محیط زیستی بررسی و در مورد چرایی بروز آن و یا چگونگی برخورد و مقابله با اثرات آن اظهار نظر می‌کنند، اما کارشناسان صنعت بیمه هم معتقدند «بیمه می‌تواند به مصونیت در مقابل خسارات ناشی از حوادث آب‌ و هوایی کمک کند» آنها معتقدند: «گسترش و توسعه پوشش بیمه، در آسیب‌پذیرترین نواحی کشورهای در حال‌ توسعه مزایای بیشتری را دارد. در این مناطق منابع کم و تاثیر بالقوه تغییر اقلیم، شدید است. یک جامعه می‌تواند به میزان زیادی از متوسط خسارت پیش‌بینی ‌شده سالیانه، پیشگیری کند، هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند از خسارات ناشی از رویدادهای قابل‌ تصور، جلوگیری کند. به‌ویژه خطراتی که کمترین احتمال وقوع را دارند. آن‌ها فقط قادرند با هزینه‌های پیشگیرانه بالایی، این خسارات را جبران کنند. در این مواقع بیمه به ‌عنوان به‌صرفه‌ترین معیار سازگاری، شناخته می‌شود. عموماً، به‌ منظور آماده‌سازی برای حوادث نادر اما با شدت بالا، انتقال ریسک به بیمه و بازارهای سرمایه، اقتصادی‌تر است. با واگذاری ریسک به بیمه نه‌تنها می‌توان خسارات افراد و شرکت‌ها را پوشش داد بلکه می‌توان بار و هزینه‌ سربار بر بودجه عمومی را کم کرد. این عمل، جوامع محلی را هنگامی‌که یک فاجعه روی می‌دهد، کاردان و چاره‌ساز می‌کند و وسایل زندگی و معاش آن‌ها را از خسارات بالقوه حوادث فاجعه‌آمیز، مصون می‌دارد.» با این نگاه در کشورهای مختلف صنعت بیمه برای کاهش این خسارات راهکارهایی را ارائه کرده است. به طور مثال در نروژ طرح بیمه جبران خسارات حوادث طبیعی و طرح جبران خسارت فقط در صورتی ارائه می‌شود که تلفات مستقیماً ناشی از توفان، موج توفان، سیل، رانش زمین یا ریزش بهمن، زمین‌لرزه یا فوران آتشفشان باشد. در این کشور و در قالب طرح بیمه اختیاری، فرمانداران شهرستانها موظف هستند حداقل پنج درصد از بودجه اولیه خود را برای هزینه‌های پیش‌بینی نشده و فوق‌العاده اختصاص دهند. در این کشور مردم می‌توانند از «وام‌های سبز» بهره‌مند شوند. وام سبز تخفیف‌های ویژه‌ای نسبت به بهره سایر وام‌ها ارائه می‌دهد و هدف اصلی آن تامین بودجه اقدامات سازگاری در برابر تغییر اقلیم است. در کانادا بیمه جبران خسارات حوادث طبیعی ارائه می‌شود و بیمه‌نامه‌ها به طورمعمول خسارات ناشی از حوادث طبیعی از جمله توفان، توفان‌های یخی، تگرگ، صاعقه و آتش‌سوزی و جنگ را پوشش می‌دهند. آلمانی‌ها بیمه جبران خسارات حوادث طبیعی را برای پوشش حوادث شدید آب و هوایی مانند سیل، زلزله، باران سیل‌آسا، بهمن، برف، تگرگ، یخ و رانش زمین طراحی کرده‌اند. در ایران هم ‌با‌ هدف‌ کمک‌ به ‌آسیب‌دیدگان‌ حوادث‌ طبیعی، در سال‌1383 دولت ایران پیش لایحه تشکیل صندوق ‌بیمه‌ همگانی حوادث ‌طبیعی را ‌به‌ مجلس ‌تقدیم کرد‌ و‌ پس ‌از ‌انجام ‌اصلاحات ‌فراوان ‌در مهر ماه‌1391 در مجلس به ‌تصویب رسید، در حال حاضر ‌مراحل ‌آیین‌نامه‌ و ‌اساسنامه ‌آن‌ در‌ حال‌ انجام ‌است. پژوهشگران پژوهشکده بیمه در گزارش‌های خود به راهکار دیگری برای این امر اشاره کرده‌اند و آن: «تاسیس‌ صندوق ‌بیمه ‌همگانی حوادث ‌طبیعی» است. آنها معتقدند: «تاسیس این صندوق گامی ‌مهم ‌در ‌مدیریت ‌ریسک ‌سوانح‌ طبیعی ‌درکشور ‌محسوب‌ می‌شود. به ‌غیر ‌از‌ تاسیس صندوق ‌بیمه‌ همگانی ‌حوادث ‌طبیعی،‌ راهکار ‌دیگر ‌استفاده ‌از ‌اوراق‌ بلایای‌ طبیعی ‌در ‌جبران ‌خسارت‌های ‌حوادث ‌طبیعی ‌‌است. ‌از ‌عمر ‌انتشار ‌اوراق ‌بهادار ‌مبتنی‌ بر ‌بیمه ‌یا‌ همان ‌اوراق‌ بهادار ‌بیمه‌ای‌ ILS در ‌جهان ‌بیش ‌از ‌چندین ‌دهه ‌می‌گذرد. ‌مشهورترین‌ این ‌اوراق، ‌اوراق‌ بیمه‌ای ‌مرتبط ‌با بلایای ‌طبیعی ‌یا ‌همان ‌اوراق ‌بلایای‌طبیعی BOND CAT هستند که ‌انتشار ‌آن‌ توسط ‌شرکت‌های ‌بیمه‌ای‌ و ‌شرکت‌های ‌بیمه‌اتکایی ‌در ‌چند‌ دهه‌ گذشته ‌از استقبال‌ فراوانی ‌برخوردار ‌بوده است. با‌ نگاهی‌ گذرا ‌به‌ تاریخچه ‌این ‌اوراق می‌بینیم که ‌این ‌اوراق ‌در ‌کشورهای ‌حادثه‌خیز ‌و ‌در‌ معرض ‌بلایای‌ طبیعی ‌از‌جمله ایالات‌ متحده ‌آمریکا‌ و ‌ژاپن ‌منتشر ‌شده است. اوراق بلایای طبیعی، اوراقی کوپن‌دار هستند که معمولا نرخ سود آنها از نرخ بهره متوسط بازار بالاتر بوده و به منظور پوشش ریسک حوادث طبیعی اعم از سیل، زلزله، توفان و … منتشر می‌شود. با استفاده از این اوراق ریسک حوادث فاجعه‌آمیز و بلایای طبیعی توسط شرکت‌های بیمه به اوراق بهادار تبدیل شده و در بازار سرمایه به سرمایه‌گذاران فروخته می‌شود. این ابزار دو کار ویژه و عمده دارد. اول اینکه ریسک‌ها را از شرکت‌های بیمه و بیمه‌اتکایی به سرمایه‌گذاران بازار سرمایه انتقال می‌دهد و دوم راهی برای تامین مالی شرکت‌های بیمه و جبران کمبود ذخیره سرمایه آنها است. از طرفی از آنجایی که بازدهی این اوراق با بازدهی کلی بازار سرمایه همبستگی ندارد -زیرا احتمال وقوع حوادث فاجعه‌آمیز ارتباطی با بازدهی بازار سرمایه ندارد- ابزار بسیار مناسبی برای متنوع‌سازی پرتفوی سرمایه‌گذاران بازار سرمایه است» با‌ توجه ‌به‌بررسی‌های‌ صورت‌ گرفته ‌در ‌ایران ‌به عنوان ‌کشور ‌حادثه‌خیز‌ در‌می‌یابیم‌ که شرکت‌های ‌بیمه ‌و‌ شرکت‌های ‌بیمه‌‌اتکایی ‌به ‌دلیل ‌محدود ‌بودن ‌حجم ‌سرمایه‌شان ‌جهت ‌پرداخت ‌تعهدات‌ و ‌خسارات‌ وارده‌ ناشی ‌از ‌بلایای ‌طبیعی، ‌می‌توانند ‌از ‌این ‌روش ‌جهت ‌اوراق ‌بهادارسازی ‌بیمه‌های ‌مرتبط ‌با ‌بلایای ‌طبیعی‌ بهره‌مند شوند.
یکی از اثرات تغییر اقلیم که کشور ما این روزها با شدتی کم‌سابقه با آن درگیر است، خشکسالی است. این پدیده ‌به عنوان یکی ‌از ‌پیچیده‌ترین مخاطرات ‌اقلیمی، منابع طبیعی، کشاورزی، امنیت غذایی ‌و ‌اقتصاد‌ بسیاری‌از ‌جوامع ‌را مورد ‌تهدید ‌قرار ‌داده ‌و ‌سبب‌ نگرانی‌های ‌مهم‌ امنیتی‌ برای ‌آب ‌و‌ غذا ‌و ‌چالش‌های‌ مالی‌ و ‌اقتصادی ‌و ‌اجتماعی خصوصا برای ‌کشورهای ‌در حال توسعه شده ‌است. پژوهشگران بیمه معتقدند: «در ‌مناطق ‌خشک ‌و‌ نیمه‌خشک ایران‌ به ‌دلیل ‌شکننده ‌بودن ‌اکوسیستم ‌آن، بسیار تهدید کننده و‌ مخرب‌تر است. ایران‌ با‌ دارا‌ بودن ‌اقلیم ‌خشک ‌و ‌نیمه‌خشک،‌ جزو‌ کشورهایی ‌است ‌که ‌همواره‌ در‌ معرض ‌خطر‌ خشکسالی ‌قرار ‌دارد‌. و ‌همین امر ‌سالانه ‌از نظر اقتصادی‌ خسارات ‌زیادی ‌به ‌کشور ‌تحمیل ‌می‌کند. با ‌توجه ‌به ‌وضعیت ‌خرده ‌مالکی ‌اراضی ‌کشاورزی ‌در ‌ایران ‌و ‌درآمد ‌پایین ‌حاصل ‌از ‌تولیدات ‌کشاورزی، ضروری ‌است ‌تا ‌در ‌ابتدا دولت ‌با‌ سرمایه‌گذاری بیشتر‌ در ‌این‌ امر‌ ورود ‌کرده ‌و ‌در ‌ادامه ‌با‌ مشارکت‌ مردم‌ بتواند ‌از‌ شدت‌ خسارات‌ وارده‌ بکاهد. این ‌امر ‌با‌ استفاده ‌از‌ متمرکز‌ کردن ‌بودجه‌های مختلف ‌در ‌صنعت ‌بیمه‌ امکان پذیر است رویکرد‌ صنعت ‌بیمه ‌و‌ مدیران ‌آن ‌به ‌مقوله ‌تغییر ‌اقلیم‌ و ‌اثرات ‌آن ‌بر‌ پدیده‌های حدی‌ مانند‌ خشکسالی و‌ سیلاب ‌می‌تواند هم ‌فرصت ‌باشد ‌و ‌هم ‌تهدید» پژوهش‌های صورت گرفته در پژوهشکده بیمه نشان می‌دهد: «‌تمامی ‌خسارات ‌مستقیم ‌و ‌غیر‌مستقیم ‌حاصل ‌از ‌انواع ‌خشکسالی ‌به صورت‌ مستقیم‌ و‌ یا‌ ترکیبی‌ قابلیت‌ کمی‌ شدن ‌در ‌قالب ‌بیمه‌ مبتنی ‌بر ‌شاخص ‌را ‌دارا‌ هستند.‌ ‌از ‌میان ‌شاخص‌های ‌خشکسالی، امروزه ‌شاخصهای ماهواره‌ای ‌از ‌ویژگی‌ پراکنش ‌زمانی ‌و ‌مکانی ‌مناسبی ‌برخوردارند‌ که ‌برای ‌کمی‌ کردن ‌ریسک ‌خشکسالی ‌و‌ پوشش‌ بیمه‌ مبتنی ‌بر‌ شاخص ‌بسیار ‌مناسب ‌هستند. تجربه‌ برخی ‌از ‌کشورهای‌ پیشرو ‌می‌تواند ‌الهام‌بخش انواع‌ جدیدی ‌از محصولات ‌بیمه‌ای ‌برای مخاطراتی‌ مانند ‌خشکسالی‌ باشد»