چشم در چشم کارخانه نسوز تجارت سپاهان که بایستی، نه می‌توانی نفس بکشی و نه چیزی ببینی. اولین نشانه سوزش چشم‌هاست و بعد هم اشکی که بعد از هر پلک زدن از چشم می‌ریزد. حالا با تغییر جهت باد که هر تابستان روی می‌دهد، غبار، مسیر جنوب را طی می‌کند و به روستای اسفرجان می‌رسد. غباری که به اعتقاد فعالان محیط زیستی منطقه در بلندمدت حاصل‌خیزی را خاک می‌گیرد و زندگی هزار روستانشین که پیشه‌ای جز کشاورزی ندارند را دچار چالش می‌کند.

یک سال از فعالیت کارخانه نسوز تجارت سپاهان می‌گذرد و درست از تیرماه پارسال لحظه‌ای نبوده که دود از دودکش‌ها خارج نشود. صبح، ظهر، شب و حتی نیمه‌شب کارخانه فعال است و این گردوغبار و دود است که همه‌وقت وارد آسمان منطقه می‌‌شود و مه غلیظ و قهوه‌ای رنگ که از دودکش به سمت جنوب امتداد دارد.
«ناحیه صنعتی اسفرجان»، محل استقرار این کارخانه، 5کیلومتر تا نزدیک‌ترین روستا فاصله دارد و به همین دلیل هم روستانشینان تاکنون متوجه تاثیرات این آلایندگی نشده بودند.
اما پژمان شیبانی، رئیس هیات مدیره سازمان مردم‌نهاد سپهرگان بارها شکوائیه‌هایی راجع به فعالیت این کارخانه به محیط زیست نوشته و خواستار رسیدگی به وضعیت آن شده است. او به «پیام ما» می‌گوید: «این موضوع را به محیط زیست بارها اطلاع دادیم و حتی پیگیری کردیم اما تاکنون اقدامی در رابطه با این کارخانه انجام نداده‌اند. این کارخانه بدون فیلتر کار می‌کند و بدون محفظه تخریب، تمامی آهک را وارد محیط می‌کند.»
شکایت قبلی این انجمن از این مجموعه منجر به ایجاد یک اتاقک برای محفظه تخریب شده، هرچند این هم از نظر شیبانی قابل قبول نیست و می‌گوید: «حداقل باید یک سوله بگذارند و با اسپری آب را به محفظه تخریب تزریق کنند.»
با تغییر جهت باد، غبار روانه اسفرجان شد
موسم بادهای خرمن‌کوب فرا رسیده و حالا یک ماهی است که اهالی اسفرجان متوجه این گردوغبار شده‌اند. منصور حیدرپور، عضو شورای روستای اسفرجان به «پیام‌ما» می‌گوید:‌ «نگرانی مردم درباره سه، چهار ماهی است که باد از طرف شمال به طرف جنوب می‌وزد و این گرد و خاک را به اسفرجان می‌رساند، گرد و خاکی که بعید نیست حاوی مواد صنعتی و آلاینده باشند.»
این تغییر جهت باد تا مهر ماه ادامه دارد و گردوغبار را مهمان ناخوانده روستانشینان کرده است. حیدرپور می‌گوید: «درخواست ما تعطیلی کارخانه نیست بلکه می‌خواهیم که این آلودگی قطع شود. از موقعی که گندم و جو درو می‌شود این باد برعکس می‌شود و تا آخر شهریور و مهر ماه ما این آلودگی را خواهیم داشت و احتمال اینکه مردم در بلندمدت دچار مشکل شوند، زیاد است.»
کارخانه نسوز مجوز بهره‌برداری ندارد
اگرچه یک سال از فعالیت این کارخانه می‌گذرد اما پیگیری‌های «پیام‌ما» نشان می‌دهد این کارخانه هیچ مجوزی برای بهره‌برداری نداشته است. حمیرا صفی‌قلی، معاون فنی اداره کل محیط زیست اصفهان می‌گوید: «این واحد موافقت احداث را از ما گرفته یعنی موقعیتش از نظر ضوابط محیط زیستی مشکلی نداشته و به همین ترتیب هم مجوز سازمان صنعت، معدن و تجارت را دریافت کرده اما هیچ مجوزی برای بهره‌برداری از این کارخانه داده نشده است.» به گفته او البته این موضوع به معنای غیرقانونی بودن فعالیت این کارخانه نیست. «روال کار بدین شکل است که اگر واحد صنعتی بعد از احداث، ضوابط محیط زیستی را رعایت کند مجوز بهره‌برداری می‌گیرد؛ طی بازدیدی که ما از این مجموعه داشتیم دودکش خروجی مشکل داشته و نیاز به یکسری اصطلاحات است.»
اگر چه این واحد هیچ‌گونه مجوز بهره‌برداری از سمت سازمان حفاظت از محیط زیست دریافت نکرده اما به گفته صفی‌قلی در فهرست صنایع آلاینده هم قرار نگرفته است. صفی‌قلی می‌گوید: «اگر واحدی مجوز بهره‌برداری نگیرد و آلایندگی محرز باشد، می‌توانیم به آن واحد اخطاریه دهیم و آن را جزو صنایع آلاینده بگذاریم.» اینها در حالی است که این واحد با وجود دریافت اخطاریه در فهرست صنایع آلاینده قرار نگرفته، صفی‌قلی درباره چرایی آن می‌گوید: «این واحد اخطاریه از ما گرفته ولی خروجی دودکش آن بر اساس نتایج افراد معتمد استاندارد بوده و بنابراین نمی‌تواند در فهرست صنایع آلاینده قرار گیرد.» او معتقد است که این صنعت صرفا نیاز به یکسری کارهای تکمیلی دارد تا بتواند مجوز بهره‌برداری بگیرد. «نتایج بازدید نشان داد که دودکش خروجی نیاز به یکسری اصطلاحات دارد و باید مشاور تکمیلی برای اصلاح این روند گرفته شود.»
ایراداتی درباره آلودگی و جانمایی کارخانه
فقط غبار این کارخانه نیست که کام این روستاییان را تلخ کرده، مردم نگران منابع آب منطقه هم هستند. به گفته حیدرپور با توجه به بی‌آبی‌های موجود در اصفهان هیچ صنعتی مجوز احداث چاه‌های عمیق را ندارد، اما هنوز منبع آب این کارخانه مشخص نیست. صفی‌قلی اما این صنعت را در شمار صنایع آب‌بر تلقی نمی‌کند و مدعی است که تامین آب این کارخانه از طریق چاه است. موضوعی که البته از سمت مهدی پورسینا، فعال در حوزه صنایع نسوز و سیمان رد می‌‌شود. پورسینا به «پیام‌ما» توضیح می‌دهد: «کارخانه فراورده نسوز و سیمان قطعا نیاز به آب دارد. اینکه دوستان اعلام کردند که این کارخانه نیاز به آب ندارد و با تانکر آب‌رسانی می‌شود کذب محض است چرا که اصلا امکان‌پذیر نیست که یک کارخانه با این اشل به آب نیاز نداشته باشد.»
پورسینا مدعی است که این کارخانه جزو صنایع آب‌بر است و در بلندمدت منابع آب کشاورزی را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. او می‌گوید: «کشاورزان منطقه هم منابع آبشان خالی و هم زمین‌هایشان آلوده می‌شوند. به طوری که اگر این منطقه به سمت تولیدات صنعتی مشابه این شرکت حرکت کند، قطعا آب بلعیده می‌شود.» او معتقد است در چنین منطقه‌ای نباید مجوز احداث چنین کارخانه‌ای داده شود و ادامه می‌دهد: «این آلایندگی باید حذف شود و اگر این کارخانه مجوز بهره‌برداری ندارد قطعا باید تعطیل شود چرا که دلیلی ندارد چنین صنایع آلاینده‌ای در اینجا احداث شود.» این کارشناس مکانیک با توجه به تجربه گذشته خود در صنعت نسوز معتقد است که پخش آلایندگی این کارخانه در هوا و نشست آن در زمین‌های کشاورزی در نهایت حاصلخیزی خاک را از بین می‌برد. او می‌گوید: «کشاورزانی که در این منطقه فعالیت می‌کنند ممکن است تا مدتی متوجه نشوند، اما بعد از مدتی با عمل‌نیامدن محصولاتشان متوجه تبعات این امر می‌شوند.»
پرویز رئیسی، کارشناس ارشد مدیریت ایمنی‌، بهداشت و محیط زیست که پیش از این بازدیدی از این کارخانه داشته آن را آلاینده قلمداد می‌کند اما معتقد است که نمی‌توان به صراحت درباره تاثیرات آلایندگی آن صحبت کرد. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «در این واحد ذرات معلق و گردوغبار وجود دارد، اما در مورد سایر آلایندگی‌های این کارخانه و تاثیراتش بر سلامت و محیط باید نوع سوخت و درصد آلایندگی خارج شده از دودکش‌‌ها مورد آزمایش قرار گرفته و رصد شود.» او معتقد است این کارخانه تنها در صورتی باید مجوز فعالیت بگیرد که «روی خروجی‌ها بک‌فیلتر و فیلتر الکترواستاتیک نصب شود». رئیسی همچنین معتقد است که با توجه به اسناد آمایش سرزمین و اصول محیط زیستی جانمایی این کارخانه نسوز ایراد دارد و «احداث آن در این فضا مناسب نیست». به گفته این کارشناس مدیریت ایمنی ادامه فعالیت کارخانه ملزم به استفاده از سیستم غبارگیر و فیلتر الکترواستاتیک است. همچنین باید برای کاهش اثرات محیط زیستی در مورد تمامی صنایع نسوز توسعه فضای سبز در دستور کار قرار گیرد.