پنج روز است که لوله‌های حمل نفت از دریا به ساحل نشتی داده‌اند و بار دیگر خلیج‌فارس مانده و لکه‌های گسترده نفتی بر رویش. از پنج روز قبل که خبر نشت نفت در جزیره خارک آمده تا امروز، هنوز آمار دقیقی از حجم نفت رها شده در دریا و گستردگی آلودگی در دست نیست. هرچند مدیر کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر گفته که دلیل این نشتی شکستگی خطوط انتقال نفت از دریا به خشکی بوده و شرکت نفت فلات قاره و شرکت پایانه‌های نفتی و اداره کل بنادر و دریانوردی در حال بررسی و همچنین اقدام در جهت مهار و پاکسازی آلودگی دریا هستند.نشت نفت از خطوط انتقال، در سال‌‌های اخیر از مهم‌ترین دلایل آلودگی‌های نفتی خلیج فارس در این سال‌ها بوده است. حضور سکوهای نفتی فراوانی که در این دریای بزرگ جاگیر شده‌اند و فرسودگی خطوط انتقال نفت و تاثیر تحریم‌ها، به آلودگی نفتی دامن زده است. فرهاد قلی‌نژاد، مدیر‌کل محیط زیست استان بوشهر به ایسنا گفته در این شرایط ضروری است که شرکت‌های نفتی اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از این‌گونه آلودگی‌ها انجام دهند، چرا که اقدامات فعلی کافی نیست. «سازمان محیط زیست وفق قوانین و مقررات در این‌گونه موارد پیگیری و خسارت‌های وارده به اکوسیستم دریایی در راستای اعمال قانون و همچنین احیای زیستگاه را محاسبه و مطالبه می‌کند و مسئولان شرکت‌های نفتی باید بر اساس قوانین و مقررات اقدامات لازم را به عمل آورند.»
۱۷ ارگان، شرکت و دستگاه دولتی در دریا کار می‌کنند. نظارت بر تردد کشتی‌ها و نفت‌کش‌ها که در حین تردد آلودگی نفتی ایجاد می‌کنند، از مصائب خلیج فارس است. اگرچه بر اساس کنوانسیون بین‌المللی دریانوردی IMO نظارت بر محیط‌ زیست کشتی‌ها به عهده سازمان بنادر و دریانوردی است و شرکت ملی نفت‌کش ایران مستقل از بنادر نظارت می‌کند و نیروهای نظامی هم حضور دارد، اما باز هم آلودگی دور از چشم ناظران رخ می‌دهد و گسترش می‌یابد.
مدیر‌کل محیط زیست بوشهر تاکید کرده که خلیج‌فارس یک اکوسیستم غنی و یک میراث طبیعی ارزشمند است که فواید فراوانی را برای ساحل‌نشینان و کشورهای منطقه دارد و باید در حفاظت از آن کوشید و جزیره خارک هم زیستگاه آبسنگ‌های مرجانی و یک اکوسیستم با ارزش زیستی است و آلودگی‌های نفتی مهم‌ترین تهدید این اکوسیستم به شمار می‌رود و به همین دلیل به تمامی دستگاه‌ها و شرکت‌های مسئول تاکید شده است که این آلودگی گسترده در سطح دریا را سریعا پاکسازی کنند و اقدامات پیشگیرانه را با دقت اجرا کنند. اما پس از گذشت پنج روز هنوز کاری انجام نشده است.
اثرات مخرب آلودگی نفتی بر اکوسیستم دریایی آنطور که ایسنا می‌نویسد زیاد است. تاثیرات آلودگی نفتی بر روی جوامع گیاهی شامل کاهش فتوسنتز فیتوپلانکتون‌ها به علت کاهش میزان نفوذ نور خورشید به اعماق دریا به علت انتشار نفت روی سطح دریا فراوان است. علاوه بر آن اختلال در انتقال الکترون‌ها و اتصال با پیوندهای فسفراسیون جلبک‌های دریایی و ممانعت از رشد آنها، و بر جوامع جانوری شامل کاهش بیومس (زیست توده یا بقایا و مواد مشتق شده از موجودات زنده) زئوپلانکتون‌ها به علت آلودگی نفتی، نابودی پلانکتون‌های جانوری، از بین رفتن تخم و لارو ماهیان و سایر آبزیان، کاهش زادآوری ماهیان، ترک زیستگاه آلوده به مواد نفتی توسط ماهیان، تجمع مواد نفتی در جگر و کیسه صفرای آبزیان، پوشانده شدن سطح آبشش توسط مواد نفتی و ممانعت از تبادل گاز اکسیژن و دی اکسید‌کربن و نهایتا خفگی آبزیان و تغییرات ژنتیکی در ماهیان و… است.
برای جلوگیری از همین وضعیت پیش از این احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست از استانداردهایی تدوین شده برای مواجهه با این وضعیت خبر داده بود. بر این اساس تدوین استاندارد محیط زیستی تسهیلات دریافت فضولات نفتی وفق قانون حفاظت از دریاها و رودخانه‌های قابل کشتیرانی ایران در مقابل آلودگی نفتی مصوب ۱۳۸۹، استاندارد آب‌های محیطی دریای خزر وفق ماده ۵ آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب، استاندارد محیطی آب‌های خلیج فارس و دریای عمان وفق ماده ۵ آیین‌نامه‌جلوگیری از آلودگی آب و دستورالعمل برآورد خسارات زیست محیطی ناشی از آلودگی نفتی از جمله آن‌هاست. به گفته او برای مدیریت نشت نفت از چاه‌ها و سکوهای نفتی یا تانکرهای نفتی در حال عبور در آب‌های سرزمینی، استفاده از تکنولوژی سنجش از راه دور برای تشخیص لکه‌های نفتی و ایجاد مراکز مقابله با آلودگی‌های نفتی در بنادر ایران از جمله اقداماتی است که برای مقابله با این آلودگی‌های دریایی انجام شده است. اقدامات و استانداردها اما گویا همچنان کارایی لازم را ندارند و همچنان مقابله با نشت نفت، رسیدگی به آن‌ها و جمع‌‌آوری‌شان چندان جدی نیست.

۱۵ حادثه نشت نفت در سال ۹۸

حالا که روزهای پایانی سال ۹۹ را می‌گذرانیم بد نیست بدانیم نشت نفت در ماه‌های گذشته امسال هم مشکلات بسیاری را ایجاد کرده بود. نمونه‌اش نشت نفت شرکت نفت و گاز گچساران به داخل رودخانه «بهون‌» گناوه در استان بوشهر که در دی ماه رخ داد. نشت نفت لوله‌های این شرکت در حالی دوباره در رودخانه فصلی بهون سرازیر شد و به پوشش گیاهی و خاکی دره بهون خسارت زد که پرونده شکایت محیط زیست از این شرکت به دلیل آلوده کردن این رودخانه در سال ۹۷ همچنان در جریان است. علاوه بر نشت نفت در سالی که رو به پایان است؛ آلودگی نفتی در سال‌های گذشته هم بارها تکرار شده و تالاب هورالعظیم هم از شر این آلودگی‌ها در امان نبوده است. در سال ۹۵ خط لوله انتقال نفت از هورالعظیم به اهواز متعلق به شرکت نفت اروندان (میدان نفتی آزادگان جنوبی) دچار شکستگی شد و مقدار زیادی نفت از طریق یکی از کانال‌های فرعی وارد بخش جنوبی تالاب هورالعظیم شد و به دنبال آن تعداد زیادی از پرندگان و آبزیان این تالاب تلف شدند. در روزهای اخیر بار دیگر این انتشار نفت رخ داد و حوضچه شماره چهار هورالعظیم در سطحی به اندازه ۱۲ هزار مترمربع (یک هزار و ۲۰۰ متر در ۱۰ متر) دچار آلودگی نفتی شد. همین دیروز محمدجواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با اعلام این‌که میزان نفتی که از لوله انتقال شکسته شده نشت کرده بود، مشخص نیست گفت: «اداره‌کل حفاظت محیط زیست هم اکنون نظارت بر روند پاکسازی را انجام می‌دهد و پس از آن نیز جرایم زیست محیطی را بر اساس قانون تعیین می‌کند.»
علاوه بر این موارد تنها در سال ۹۸؛ ۱۵ حادثه نشت نفت در خلیج‌فارس به وقوع پیوسته است. ضیاالدین الماسی، مدیرکل دفتر مقابله و بررسی آلودگی‌های دریایی معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست سال گذشته با اعلام این آمار گفت که این نشت‌ نفتی در اثر عوامل مختلف از جمله نشت نفت از سکوها، تخلیه نفت و گازوئیل به طور عمده توسط شناور‌ها هنگام قاچاق سوخت قبل از دستگیری، نشت از شناور‌های نفتکش و … رخ می‌دهد و شرکت فلات نفت قاره به عنوان بزرگترین اپراتور استخراج کننده نفت جنوب شور و نیز سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان سازمان کنشگر، در هنگام وقوع نشت نفتی باید وارد عمل شوند و اقدامات لازم را جهت پاکسازی انجام ‌دهند. «فرایند امولسیون روغن با استفاده از پراکنده ساز‌های شیمیایی، استفاده از پد‌های جاذب، استفاده از بوم اسکیمر و جمع‌آوری نفت از سطح آب و نیز پاکسازی سنگ‌ها با استفاده از فشار زیاد بخار را از جمله روش‌های کنترل آلودگی نفتی است.» به گفته او در راستای جلوگیری از کاهش نشت نفت در خلیج فارس، بیش از سه سال است که بازرسی از سکو‌های نفتی خلیج فارس در دستور کار سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. اما همچنان نشت نفت اتفاق شایعی است.آمارهایی در سال‌های گذشته که توسط مراجع مختلف درباره نشت نفت ارائه شده هم نگران‌کننده‌ است. بر اساس اطلاعات دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست از بهمن ۹۰ تا خرداد ۹۷ تعداد ۴۵ حادثه نفتی و نشت نفت در خلیج فارس و دریای عمان در آب‌های سرزمینی ایران رخ داده است که بر این اساس ۲۳ حادثه به شکلی مربوط به سکو یا خطوط لوله نفت ابوذر بوده است. همچنین بر اساس آمار دریافتی از اداره کل حفاظت و ایمنی دریانوردی سازمان بنادر و دریانوردی از فروردین ۹۲ تا مهر ۹۷ تعداد ۱۴ حادثه نفتی و نشت نفت در خلیج فارس و دریای عمان توسط این سازمان شناسایی و رفع آلودگی شده است که بر این اساس ۷ حادثه مربوط به سکو یا خطوط لوله نفت ابوذر بوده است.
این آمار در حالی ارائه می‌شود که بر اساس اطلاعات مرکز کمک‌های متقابل در موارد اضطراری در دریا «۲۰ سال پیش، آلودگی‌های نفتی ۳۰ درصد آلودگی‌های جهان را تشکیل می‌داد و میزان و تعداد نشت نفت در منطقه دریایی راپمی در دو دهه اخیر به شدت کاهش یافته است اما عدم نوسازی و اهمال‌کاری در تعویض خطوط لوله انتقال نفت در سواحل ایران موجب نشت و آلودگی‌های نفتی می‌شود.»فارغ از این‌که کدام سکوی نفتی اکنون مسئول حوادث مرتبط با نشت نفت است، وقوع این حوادث در سال‌های اخیر آنچنان زیاد بوده که حالا لازم است با جدیت و توجه بیشتری با آن مواجه شد و مسئولان شرکت نفت، سازمان بنادر و دریانوردی و همینطور محیط زیست با نگرانی بیشتری نسبت به نشت نفت در دریا عمل کنند.