آلودگی هوا کابوس ناتمام روزهای زمستانی شده ‌است. دیروز هم یکی از آن کابوس‌ها بود و ترکیب «ناسالم برای همه» در پنج شهر تکرار شد. اهوازِ آلوده، اراکِ دودآلود، اصفهانِ محصور در صنایع و کرج و تهران؛ همسایه‌هایی با آسمان سیاه. یک روز قبل از این هوای اصفهان و تهران تنها برای گروه‌های حساس ناسالم بود و در وضعیت نارنجی. اما همین که سرما و پایداری هوا ادامه پیدا کرد، طبق پیش‌بینی‌ها آلودگی غلیظ و غلیظ‌تر شد و چنان پیش رفت که در نقشه سامانه پایش کیفی هوای تهران، تنها چند نقطه زرد و نارنجی باقی ماند و 25 ایستگاه پایش به رنگ قرمز درآمد؛ یعنی نفس کشیدن برای اهالی تهران در این نقاط که از شرق‌تا غرب و از شمال تا جنوب گسترده‌اند، سخت شد.

شاخص کیفیت هوا (AQI) به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. صفر تا ۵۰ یعنی هوا «پاک» است. از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا «قابل قبول(سالم) یا متوسط» است. از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا «ناسالم برای گروه‌های حساس»است و از ۱۵۱ تا ۲۰۰ «ناسالم برای همه گروه‌ها». از ۲۰۱ تا ۳۰۰ شرایط کیفی هوا «بسیار ناسالم» است و از ۳۰۱ تا ۵۰۰، «خطرناک».

صبح دیروز هوای شهرهای اراک، اهواز، تهران و کرج ناسالم برای گروه‌های حساس و اصفهان در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها قرار گرفتند. تا چند ساعت بعد اوضاع در بعضی شهرها بهتر و بعضی شهرها بدتر شد. مثلا در نقشه پایش کیفی هوای کشور یک نقطه به رنگ بنفش درآمد؛ ایستگاه گتوند، آلاینده PM10 (ذراتی با قطر کمتر از 10 میکرومتر)، شاخص 218، بسیار ناسالم. این را البته در هیچ خبری ننوشتند. در سیستان و بلوچستان هم همینطور؛ ایستگاه ایرانشهر، آلاینده PM10، شاخص 236. جز این دو نقطه بنفش و بسیار ناسالم، آلاینده دیگر ایستگاه‌های قرمز PM2.5 تشخیص داده شد.

سامانه پایش کیفی هوای کشور در ساعت پنج عصر نشان می‌داد که در اراک دو ایستگاه شریعتی با شاخص 164 و ایستگاه مخابرات با شاخص 154 در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها قرار گرفته‌اند و شمار  ایستگاه‌های قرمز در استان اصفهان به پنج مورد رسیده است: شاهین‌شهر 154، نجف‌آباد (نامشخص)، ایستگاه سگزی 164، پروین 168، احمدآباد 186. از میان آنها وضعیت ایستگاه احمدآباد از دیگر ایستگاه‌ها، نگران‌کننده‌تر بود.

استان البرز چهار ایستگاه قرمز داشت اما در ساعت 18 فقط آلودگی در ایستگاه متروی کرج باقی ماند و البته بیشتر شد و به 164 رسید. در آذربایجان شرقی هم ایستگاه حکیم نظامی با شاخص 163 و میدان نماز با 153 آلوده‌ترین نقاط استان بودند و در خوزستان علاوه بر آن لکه بنفش در ایستگاه گتوند، شاخص کیفی آلودگی هوا در مسجد سلیمان روی عدد 174 قرار گرفت.

کابوس بزرگ اما برای تهران بود. ایستگاه‌ها در جای‌جای استان به رنگ قرمز درآمدند؛ پردیس 151، لواسانات 170، دانشگاه شهید بهشتی 156، پاسداران 158، اقدسیه 169، شهرداری منطقه دو 159، ژئوفیزیک 152، تربیت مدرس 169، دانشگاه تهران 173، ایستگاه شریف 164، شادآباد 153، قائم 154، سلامت 160، پارک رازی 162، شهرداری منطقه ده 165، پارک شکوفه 177، پیروزی 176، گلبرگ 157، شهرداری منطقه چهار 154، فرمانداری شهر ری 165، باقرشهر 16، منطقه پانزده 152، پاکدشت 166، پیشوا 154. همه اینها، ناسالم برای همه.

البته بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، آلودگی هوا در کلانشهرها از جمله تهران، اراک، کرج و قم تا آخر هفته کماکان ادامه دارد. سازمان هواشناسی توصیه کرده است که افراد از ترددهای غیرضروری خودداری کنند و تاکید کرده است که مبتلایان به بیماری‌های قلبی یا ریوی، سالمندان، کودکان و زنان باردار فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل خود را کاهش دهند.

نگران‌کننده است

همین ادامه آلودگی هوا و شدت‌گرفتنش در شرایط شیوع کرونا و صحبت درباره مجوزهای استفاده از مازوت مثلا در شرق تهران و شازند اراک بود که باعث شد رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت هم به سخن بیاید و بگوید که «وضعیت آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور نگران کننده است» و سازمان محیط زیست باید نظارتی جدی بر منابع آلودگی هوا در کلانشهرها داشته باشد. عباس شاهسونی در زمانی که میانگین شاخص کیفیت هوای تهران روی عدد ۱۴۸ و ناسالم برای همه گروه‌ها قرار گرفت، گفت: «کیفیت هوا در ۱۶ ایستگاه شهر تهران بالاتر از ۱۵۰ و در محدوده ناسالم برای همه گروه ها است. در سایر کلانشهرها نظیر کرج و اصفهان نیز وضعیت ناسالم برای همه گروه ها است. با توجه به پایداری هوا تا روز پنج‌شنبه همچنین ارتباط افزایش غلظت آلاینده‌های هوا به خصوص غلظت ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون و میزان ابتلا و مرگ ناشی از کووید ۱۹ از عموم مردم به خصوص گروه‌های حساس شامل بیماران قلبی، ریوی، زنان باردار، سالمندان، کودکان و بیماران مبتلا به دیابت و آسم درخواست می‌شود که تا حد امکان از تردد در فضای آزاد اجتناب کنند.» او اینها را گفت و از مردم خواست در این شرایط پنجره محل سکونتشان را هر یک ساعت حداکثر ۵ دقیقه برای تهویه هوا باز و بسته کنند.

 سال سخت آلودگی

در ادامه این وضعیت مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با تشریح عوامل دخیل در آلودگی هوای کلانشهر تهران، راهکارهای کاهش آلودگی هوا را اعلام کرد. او با اشاره به آلودگی هوای تهران و نقش سوخت خودروها در آلایندگی تهران به پانا گفت: «اکنون در کلانشهرها از جمله تهران بنزین با استاندارد یورو ۴ و ۵ استفاده می‌شود اما با توجه به اینکه بخشی از خودروهایی که از این سوخت استفاده می‌کنند قدیمی و فرسوده هستند، آلایندگی افزایش می‌یابد.» به گفته او با همکاری وزارت راه و شهرسازی و همچنین وزارت نفت عرضه سوخت استاندارد را در ۱۶۰ جایگاه عرضه سوخت آغاز شده است و در حال حاضر به بیش از ۲۵۰ جایگاه عرضه سوخت استاندارد رسیده و تا پایان امسال به ۴۰۰ جایگاه خواهد رسید. همه وعده‌ها و اقدامات اما از آلودگی پایتخت و دیگر کلانشهرها نکاسته است. به گفته تجریشی آلودگی هوای تهران بیش از همه به سوخت خودروهای قدیمی و به اصطلاح فرسوده ربط دارد و احتراقات ناقصی که غلظت آلایندگی را به خصوص در هوای سرد افزایش می‌‌دهد. هرچند سازمان حفاظت محیط زیست از استاندارد نبودن سوخت نگرانی ندارد و معاونش می‌گوید: «اگر بهترین سوخت را هم داشته باشیم اما میانگین مصرف بالا باشد منجر به تولید آلاینده می‌شود و در نهایت آلودگی هوا را شاهد هستیم.» سال سختی را طی می‌کنیم، این را تجریشی در ارتباط با آلودگی هوا گفته. «در شرایط فعلی که با بحران کرونا روبه‌رو هستیم به دلیل رعایت فاصله اجتماعی مجبور به استفاده از خودروی شخصی به جای استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی هستیم که این مسئله هم موجب افزایش آلودگی هوا در نیمه دوم سال شده است. از طرفی ناوگان حمل و نقل عمومی به ویژه اتوبوسرانی با کمبود اتوبوس روبرو است و تاکسی‌های فرسوده نیز در شهر تردد می‌کنند و در کنار این موارد پدیده وارونگی دما نیز موجب افزایش آلودگی هوا در نیمه دوم سال است.» او معاینه فنی خودروها را یکی از راهکارهای کاهش آلودگی هوا دانسته و گفته:‌«معاینه فنی خودروها ابزار بسیار کارآمدی برای سلامت خودروها و در نهایت کاهش آلودگی هوا به شمار می‌رود که خوشبختانه با اقدامی که برای یکپارچه شدن دوربین‌های پلیس و جریمه خودروهای فاقد معاینه فنی صورت گرفت، حجم خودروهایی که برای دریافت معاینه فنی به مراکز مربوطه مراجعه می‌کنند افزایش یافت.» اجرای قانون هوای پاک مسئله دیگر است؛ وظایف به 11 دستگاه ابلاغ شده اما یکی در میان عملی شده است. معاون محیط زیست انسانی در روزهای گذشته این را به «پیام ما» هم گفته بود: «دستگاه‌های مربوطه به این وظایف به خوبی عمل نکرده‌اند و نتیجه آن آلوده شدن هوای کلانشهرها از جمله تهران است.»