ریسک سوانح در ایران در سال 2020

یادداشتی از مهدی زارع زلزله‌شناس و رییس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم

ایران کشوری مستعد بروز سوانح است. براساس گزارش ریسک جهانی  ایران در میان کشورهای دارای آسیب پذیری بالا در جهان است. سوانح اثر قابل توجهی بر روی کشور از جمله تلفات، خسارات مالی، اجتماعی  داشته اند. بیش از هشتاد هزار نفر طی 30 سال گذشته در ایران مستقیماً بر اثر سوانح  طبیعی جان خود را از دست داده‌اند.

ایران طی سال میلادی 2020 که رو به پایان است با سوانح طبیعی متعددی روبرو شد. مهمترین سانحه‌ای که در سال 2020 (زمستان98 تا پائیز 99)  در ایران رخ داده است. از  زمستان سال گذشته (1398) همه‌گیری ویروس کرونا است. بسیاری از اخبار مربوط به سوانح طبیعی در ایران تحت الشعاع اخبار انتشار گسترده ویروس کرونا و تلفات زیاد آن قرار گرفت.

مردم ایران سال1399 را مانند سال1398 با سیل آغاز کردند. در 19 فروردین 99، سیل 14 استان ایران را فرا گرفت.

تا 24 فروردین، سیل به 18 استان رسیده بود. در طی این حوادث، 41 نفر در 17 استان کشور زخمی شدند و 29 نفر نیز جان خود را از دست دادند.

بارش شدید باران در 5 مرداد 99، باعث آب گرفتگی 21 شهر در استان‌های تهران، آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، مازندران و خراسان شمالی شد. در نتیجه جاری شدن سیل، دو نفر در اردبیل، دو نفر در آمل و یک نفر در رضوانشهر کشته شدند.

خسارت مربوط به سیل فقط در سه استان بیش از 163 میلیارد تومان تخمین زده شد. شهر تالش در قسمت غربی استان شمالی گیلان بیشترین خسارت را در نتیجه این سیل متحمل شد. علاوه بر این، حدود 4 هکتار از مزارع گندم و جو و چندین هکتار از باغات و منابع آب گردو و فندق از بین رفت. سیل مقدار زیادی خاک حاصل‌خیز  و تعداد نامعلومی از درختان را از بین برد.

در 30 شهریور، تالش سیل دیگری را تجربه کرد. طبق تخمین‌ها، بیش از 300 میلی متر بارندگی داشته است. هفت روستای این شهرستان آب گرفتگی کردند. منابع دولتی اعلام کردند که در این حادثه دو نفر کشته شده‌اند. خسارت ناشی از این سیل بیش از 170 میلیارد تومان برآورد شده است. راه‌های 100 روستا مسدود شده بود. رانش زمین در جاده اسالم – خلخال و همچنین 22 راه روستایی دیگر رخ داد. حدود 20 خانه روستایی تخریب شد و 240 خانه آسیب دید.

علاوه بر این، بیش از 100 هکتار از مزارع و باغات – منابع اصلی درآمد ساکنان محلی-آسیب دیدند.

بر اساس گفته مدیر دفتر مهندسی و مطالعات سازمان جنگل‌ها بین 1394 تا 1399،  تقریباً 12000 هکتار از جنگل‌های کشور سالانه از بین رفته است. فقط در 5 سال گذشته، 60 هزار هکتار از جنگل‌های کشور به دلیل آتش سوزی، آفات، بیماری‌ها، سدها، راه سازی، سایر فعالیت‌های عمرانی و قاچاق الوار از بین رفته است. گزارش‌های رسمی سازمان جنگل‌ها می‌گویند که ایران بیش از 240 آتش سوزی در مناطق طبیعی کشور در سه ماهه زمستان98 تجربه کرده است.

آتش سوزی جنگل‌ها -به ویژه در جنگل‌های زاگرس- در طول تابستان بارها در مناطق مختلف رخ داده است. منطقه حفاظت شده کوه دیل در شهرستان گچساران جنگل‌ها و مناطق منطقه حفاظت شده از روز اول خرداد 99 در آتش سوخت. سرانجام پس از سوختن 10 هکتار از گونه‌های جنگلی و گیاهی گچساران، آتش سوزی در تاریخ 11 خرداد 99  مهار شد. توسعه مداوم شهرها در مناطق خوش آب و هوا به عنوان مقصدهای گردشگری  یکی دیگر از دلایل اصلی فرسایش خاک است. چراکه  ساخت و ساز به گیاهان منطقه آسیب می‌رساند و آن را در برابر سیل، زلزله و زمین‌لغزش آسیب پذیر می‌کند.

برای دومین سال متوالی، انبوه ملخ تهدید به تخریب گسترده در سرزمین‌های کشاورزی جنوب ایران است. در سال 1399 ، ملخ صحرا بیش از 54600 هکتار از اراضی 8 استان را تحت تأثیر قرار داده است. تاکنون مجموع حداقل 4.8 میلیون تن محصولات کشاورزی در کشور خسارت دیده است. با توجه به روند اخیر تولید مثل، جوجه ریزی و تشکیل ملخ کویر، در صورت عدم مدیریت موثر، زمین وسیع‌تری در خلیج فارس، سواحل هرمزگان و سواحل جنوب غربی و جنوب شرقی بیشتر تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.

حداقل 4 میلیون دلار هزینه  مبارزه با ملخ صحرا با سموم دفع آفات تا مرداد 1399  برآورد شد.

تا شهریور 1399، بیش از 406 هزار  هکتار زمین در سراسر کشور با سموم  شیمیایی سمپاشی شد با مهاجرت آفت به مناطق پرورش تابستان در مرزهای پاکستان و هند، از حضور و تراکم ملخ صحرا کاسته شده است. با این حال، هنوز نگرانی های جدی وجود دارد که این آفت در بازگشت به ماه نوامبر ممکن است دوباره کشور را آلوده کند.

خسارت به ارزش نزدیک به 90 تریلیون ریال-  690  میلیون دلار-  به اقتصاد ایران در سال های مالی 1398-1399  وارد شده است.

سازمان مدیریت بحران خسارت ناشی از سیل متحمل شده توسط سه استان را 30 تریلیون ریال (230 میلیون دلار) و طغیان‌های بهاری فروردین 98 در  16 استان  60 تریلیون ریال (459 میلیون دلار) اعلام کرد.

برای درک اینکه این ارقام چقدر بزرگ هستند، باید سرمایه ثبت شده دو خودروساز بزرگ ایرانی، یعنی ایران خودرو و سایپا را که حدود 50 تریلیون ریال (383  میلیون دلار) و خسارات سیلاب ذکر شده طی 10 ماه است مقایسه کنید.