خاطرات و فعالیت های محمد صنعتی با نظری به تحولات و رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی کرمان در هفت دهه اخیر
داستان کارخانه برق ابوالقاسم هرندی
بخش نود
از این شماره روزنامه به اسناد و عکس‌هایی می‌پردازیم که در کتاب رهگذار عمر آقای محمد صنعتی منتشر گردیده و از هر کدام از آنان می‌توان به گوشه‌هایی از مسایل تاریخی، اقتصادی، سیاستی و اجتماعی کرمان در هفت دهه اخیر پی برد.
رسید مزبور متعلق به بنگاه برق هرندی کرمان است. در خصوص مرحوم ابوالقاسم هرندی و کارخانه برق باید ذکر نمود:
مرحوم «ابوالقاسم هرندی» اصالتاً یزدی بود و پس از مهاجرت به کرمان، به تجارت پرداخت و خیلی زود دارای موقعیت اجتماعی و اقتصادی خوبی در این استان گردید. در جریان خرید کارخانه برق، هرندی دچار مشکلاتی گردید. چرا که او سفارش خرید کارخانه را به روسیه داده بود و در زمان سفر اول رضاشاه به کرمان، این اقدام او مبنی بر خرید کارخانه برق از روسیه، باعث شد تا رضاشاه به وی ظنین گردد و حتی چندی به زندان افتاد اما با وساطت آیت الله حاج میرزا محمدرضا مجتهد کرمانی، از دست پزشک احمدی در زندان قصر تهران رهایی یافت و جالب آن که در سال 1320 ش. در سفر رضاشاه به کرمان (خط سیر تبعید او) در منزل ایشان سکنی داشت. وی در امر تأسیس کارخانه خورشید، کارخانه سیمان و احداث کتابخانه هرندی نیز نقشی مهم داشت.

اما در خصوص کارخانه برق باید گفت: این کارخانه در فروردین سال 1311 ش. در کوچه برق ـ حد فاصل بین خیابان شریعتی و بازار عزیز نصب و توسط مصطفی‌خان کاظمی، استاندار وقت ـ افتتاح گردید، کارخانه مزبور که 75 کیلو وات قدرت داشت در آغاز کار، قادر بود قسمتی از برق شهر را آن هم از ساعات اول شب تا ـ حداکثر ـ ساعت 12 تأمین کند. کادر فنی این کارخانه عبارت بودند از: عنایت‌الله امیدوار مشهور به «خان آقا» که مسئول فنی موتورخانه برق بود و سه ـ چهار نفر کارگر مأمور سیم‌کشی و نصب چراغ در معابر بودند. هرندی، بعدها همچنین شرکتی به نام «شرکت روشنایی» با سرمایه اولیه سیصد هزار ریال تشکیل داد و موتور دیگری به قدرت 195 اسب خریداری و نصب شد و تعداد امتیاز بیشتری هم داده شد و کار سیم‌کشی برق، آن هم به صورت هوایی، در معابر شهر آغاز گردید و برای روشنایی قسمتی از خیابان شریعتی که از کوچه چراغ برق به طرف غرب شروع شده. در مسیر سیم‌کشی برق قرار داشت، تعدادی شعله برق 25 و 40 واتی نصب گردید».
در متن این گواهی نامه که برای آقای محمد صنعتی صادر گردیده، آمده است:
وزارت کشور ـ شهربانی کل کشور ـ شهربانی کرمان
تاریخ: 18 / 3 / 1339 ـ شماره: 39/ 54937 شخصی
سیستم: ری ـ مردانه ـ شماره کارخانه: 42199 ـ جواز گمرک ـ شماره ـ
اجازه نامه
آقای محمد صنعتی دارای شناسنامه شماره 5499 پسر آقای حاجی مجاز است یک دستگاه دوچرخه پایی را که از معاینه اداره شهربانی گذرانیده است در تحت شماره 54937 شخصی به کار بیندازد.
رییس شهربانی
رییس دایره راهنمایی و رانندگی
[امضا]: از طرف: ستوان درخشان
[مهر]: شهربانی کرمان ـ دایره راهنمایی و رانندگی

همان گونه که در قسمت‌های گذشته ذکر شد، آقای صنعتی در بیان خاطرات خود به سفر سناتور عباس مسعودی (نایب رییس مجلس سنا و رییس روزنامه اطلاعات) به کرمان در دی ماه 1347 اشاره نموده و گفتند سناتور مسعودی که جهت آشنایی بیشتر با مشکلات این ناحیه و دیدار با اعضای هیئت مشورتی، به کرمان آمده بود، در چند روزی که در کرمان بود به نقاط مختلف استان (رفسنجان، زرند، جیرفت) مسافرت نمود. در تمامی این مسافرت‌ها بنده حضور داشته و توانستم بسیاری از مشکلات استان و پیشنهادهایی جهت مرتفع نمودن آنان را به وی بازگو نمایم. یکی از مواردی که با وی صحبت نمودم در خصوص مسئله تریاک در ایران بود. در جریان مسافرت از رفسنجان به طرف معادن مس سرچشمه، صحبت از انجمن «مبارزه با دود» شد که توسط سناتور «جهانشاه صالح» تأسیس گردیده بود. سناتور مسعودی گفت هم اینک لایحه‌ی منع کشت خشخاش و استعمال مواد مخدر در مجلس مطرح و جهت اعلام نظر به مجلس سنا فرستاده شده است. بنده به ایشان گفتم: هم اینک می‌توان در همین کرمان انبارهایی را به شما نشان داد که توسط قاچاق‌فروشان بالغ بر یک تن تریاک در آنان انبار شده است. از طرفی طلا و ثروت کشور از مرز خارج می‌شود و به جای آن تریاک از مرز افغانستان وارد می‌شود. با توجه به زمین‌های مساعد جهت کشت خشخاش در ایران، آیا بهتر نیست که کشت آن در ایران با نظارت دولت انجام گیرد و تحت شرایط و ضوابطی، تریاک به افرادی خاص داده شود، تا از این طریق هم از خروج مقادیر زیادی ثروت کشور به خارج جلوگیری شود و هم دست قاچاقچیان کوتاه شود و هم دولت بر این امر نظارت کامل داشته باشد؟ ایشان با شنیدن سخنان بنده گفت: حرف‌هایت منطقی است، به تهران که رفتم در این خصوص با مسئولین صحبت خواهم کرد و به نتیجه‌ای منطقی خواهیم رسید. چندی بعد این امر محقق گردید؛ قانونی تصویب شد که طبق مفاد آن، کشت خشخاش با نظارت دولت صورت گرفت. برای افراد بالای 60 سال متقاضی و برخی بیماران به تشخیص دکتر، کارت دریافت تریاک (روزانه تا 15 گرم) صادر گردید. ضبط و انبارداری تریاک به عهده سازمان تعاون روستایی واگذار گردید و توزیع تریاک هم توسط داروخانه با ارایه کارت انجام می‌گرفت. (محمد صنعتی).
[متن سند]:
[آرم]: شهرداری کرمان
شماره: 5298 ـ تاریخ: 4 / 4/ 2537 [1357]
ریاست محترم انجمن شهرستان کرمان
همان طور که استحضار دارید از طرف شهرداری عملیات احداث خیابان خورشید به طرف شمال شروع شده و با آراء کمیسیون مربوطه که در مورد 58 فقره از مستغلات مسیری صادر شده، جمع کل غرامت 51383147 ریال تعیین شده است و تا کنون با اعتباری که شهرداری به این طرح اختصاص داده بود، مبلغ 32345282 ریال به 44 نفر از مالکین مسیری پرداخت نموده است (توضیح آن که 19 نفر از 44 نفر فوق‌الذکر چون قسمتی از ملکشان باقی می‌ماند، تنها نصف بهای قسمت مسیری را دریافت کرده‌اند و نصف بقیه موکول به دیوارکشی بر خیابان می‌باشد که قریباً انجام داده و برای دریافت باقی مانده طلب خود به شهرداری مراجعه می‌کنند) و با این ترتیب هنوز 14 نفر از مالکین مسیری که منازل خود را تخلیه کرده‌اند هیچ گونه وجهی پرداخت نشده و 19 نفر فوق‌الذکر نیز تنها یک دوم بهای ملک خود را دریافت داشته‌اند و قریباً برای دریافت بقیه آن پس از دیوارگذاری مراجعه خواهند کرد و به طوری که ملاحظه می‌فرمایید مبلغ 19037865 ریال برای پرداخت غرامت بقیه املاک کسر اعتبار دارد و چون اعتبار اختصاص یافته به این امر کلاً به اتمام رسیده و در حال حاضر شهرداری به علت ضیق مالی که دارد به هیچ وجه قادر به تأمین بقیه اعتبار مورد نیاز نیست و با توجه به این که احداث این خیابان کمک فوق‌العاده‌ زیادی به بهبود ترافیک شهر می‌کند و سال‌های متمادی مورد تقاضای اهالی بوده و از طرفی مالکین باقی مانده منازل خود را تخلیه کرده و مرتباً برای دریافت بهای منزل خود به شهرداری مراجعه می‌کنند، خواهشمند است دستور فرمایید موجباتی فراهم فرمایند که کمبود اعتبار فوق به مبلغ 19037865 ریال از طرف انجمن شهرستان به شهرداری کمک شود تا با همکاری آن انجمن محترم که همواره شهرداری از آن برخوردار بوده، این طرح به اتمام رسیده و به فوریت بقیه املاک نیز خریداری و تخریب و سپس نسبت به آسفالت خیابان اقدام شود. قبلاً از بذل توجه و همکاری کلیه اعضاء محترم انجمن شهرستان سپاس‌گزاری می‌نماید.
… بذل توجه خاص و عرض تشکر مجدد ـ [امضا]: شهردار کرمان ـ علوی
[متن سند]:
[آرم]: شهرداری کرمان
شماره: 5298 ـ
تاریخ: 4/4/2537 [1357]
ریاست محترم انجمن شهرستان کرمان
پیرو نامه شماره 5298 [تاریخ] 4/4/37 [1357] و ضمن اظهار کمال تشکر از جناب‌عالی و کلیه کمبود اعتبار طرح امتداد خیابان خورشید، خواهشمند است دستور فرمایید در مورد ارسال وجه مورد تقاضا و در صورتی که تمامی آن فعلاً مقدور نیست هر مبلغ که امکان دارد اقدام مقتضی معمول فرمایند تا بتوان بهای منازل اشخاصی که
منزل آن‌ها در طرح قرار گرفته و خریداری و بعضاً نیز تخریب شده و همه روزه برای دریافت به شهرداری مراجعه می‌کنند، پرداخت گردد.
[امضا]: شهردار کرمان ـ علوی