چرخ زندگی مردم کویر‌لوت نمی‌چرخد

کرونا اقتصاد گردشگری ساکنان حاشیه کویر لوت که تازه راه افتاده بود را فلج کرد

چهار سال قبل بود که پرونده کویر لوت که ۷۰ درصد از آن در استان کرمان قرار دارد ثبت جهانی شد، با ثبت این پرونده در فرصت آثار گردشگری یونسکو روستاییان در حاشیه کویر لوت و ساکنان شهر شهداد امیدوار شدند که پس از سال‌ها محرومیت و دیده نشدن چرخ زندگی شان در بستر گردشگری به چرخش در می‌آید.

برای بیان وضعیت زندگی مردم شهداد بهتر است به قبل از مطرح شدن بحث گردشگری در شهداد باز گردیم، در واقع گردشگری در شهداد کمتر از یک دهه عمر دارد اما تمدن مردم شهداد در حاشیه کویر به هزاران سال قبل باز می‌گردد که ریشه در تمدن «خبیص» که آثارش در شهداد هویدا است.

شهداد آخرین نقطه جنوبی کویر لوت محسوب می‌شود و بعد از این روستاها و البته شهر شهداد، هیچ منطقه مسکونی در هزاران کیلومتر مربع وسعت منطقه تا نهبندان در خراسان جنوبی وجود ندارد.

اما مردم شهداد با تکیه بر قنات‌ها و منابع آبی محدود در منطقه حیات انسانی در مرز کویر و کوهستان را حفظ کرده‌اند.

قبل از رواج گردشگری، کشاورزی و دامداری بسیار محدود تنها منبع درآمد مردمی بود که کمترین منابع آبی در استان کرمان را در اختیار دارند و به تبع از پایین‌ترین سرانه بارندگی در استان برخوردار هستند.

رونق گردشگری جوانان را به روستاهای خالی از سکنه باز گرداند

اما خشکسالی و گرم شدن بیش از حد هوا در منطقه به خصوص در فصل تابستان چالش زندگی مردم محروم منطقه محسوب می‌شود، به طوری که هزاران هکتار باغ مرکبات به خصوص مرکبات و خرما در شهداد به دلیل مشکلات اقلیمی و تغییرات آب و هوایی خشکید و مهاجرت در منطقه بیش از هر زمان دیگر رواج یافت به طوری که روستاها خالی از جوانان شدند و سالمندان هیچ چشم انداز مثبتی برای آینده مقابلشان وجود نداشت.

اما با باز شدن پای گردشگران به کویر لوت و ثبت ملی و رسانه‌ای شدن داشته‌های گردشگری کویر که رسانه‌ها در معرفی آنها نقش تاثیرگذاری داشتند میراث فرهنگی اقدام به ایجاد کمپ کویری کرد و هر گردشگر سفیری شد برای معرفی بیشتر کویر لوت، کلوت ها، رودخانه شور، بلندترین تپه‌های شنی جهان، گندم بریان، نبکاها، دره کشیت و گردشگری ماجراجویانه در کویر و آسمان پر ستاره کویر.

حضور گردشگران اروپایی در کویر

همین داشته‌ها از چهار سال گذشته تا کنون نوع زندگی جوامع محلی در کویر لوت را دست‌خوش تغییرات مثبت کرد، ارگ بم که اولین جاذبه گردشگری استان کرمان محسوب می‌شد جای خود را به کویر لوت داد و جوانان روستایی با تبدیل خانه‌های ابا و اجدادی خود به واحدهای بوم‌گردی به کویر بازگشتند.

تورهای گردشگری به خصوص از اروپا کویر لوت را منبعی سود آور برای خود یافتند و کرمان در کنار اصفهان، یزد و شیراز به قطب جدیدی از گردشگری تبدیل شد.

۲۷ تیر ماه ۱۳۹۵ اما بدون شک مهمترین تحول در زندگی مردم شهداد و کویر لوت شکل گرفت و برای نخستین بار یک اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت.

پرونده‌ای که ۱۷۵ هزار کیلومتر مربع کویر را در بر می‌گیرد و ۱۰ درصد از عرصه‌های طبیعی کشور را در خود جای می‌دهد، زندگی مردم روستایی را که برای تأمین نان شب هم با مشکل مواجه بودند متحول کرد.

در حالی که پیش از توسعه گردشگری کمتر فرد غیر بومی وارد روستاهای اطراف شهداد می‌شد اما حالا روستاییان شهدادی فراگرفته بودند که می‌توانند با فروش غذای محلی، صنایع دستی و ارائه سبک زندگی خود به گردشگران اروپایی درآمدزایی داشتند باشند و حالا درآمد برخی از آنها به دلار تأمین می‌شد.

شیوع کرونا واحدهای بوم‌گردی را تعطیل کرد 

اما با شیوع کرونا گردشگری در استان کرمان قفل شد، به طوری که طبق اعلام مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمان تنها طی دو ماه ابتدایی سال جاری ضرری معادل ۲۱۶ میلیارد تومان به گردشگری استان تحمیل شد و تمامی تورها گردشگری، رزرو هتل‌ها و مراکز بوم‌گردی و به تبع مراکز اقامتی در شهداد تعطیل شد.

حالا مردمی که تمام پایه‌های زندگی خود را بر مبنای بومگردی پایه گذاری کرده بودند با چالشی جدی مواجه شدند، درب بومگردی های شهداد ماه هاست بسته شده و تعداد گردشگران خارجی که وارد این منطقه شده‌اند به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد.

جاده نهبندان یک سال بسته است

رسول محمدی دیگر ساکن روستاهای شهداد است که می‌گوید: در کنار کرونا سیلی که چندی قبل موجب تخریب جاده شهداد – نهبندان شد هم بسیاری از کاسبی‌ها را تعطیل کرده است، وجود این جاده که از یک سال قبل به دلیل سیل بسته است باعث می‌شد مسافرانی که از این جاده به کرمان سفر می‌کردند در میانه راه در روستاها ساکن می‌شدند اما عملاً بعد از تخریب جاده زیرساختی برای عبور از شمال کویر به سمت شهداد وجود ندارد.

حالا ۷۰ واحد بوم‌گردی شهداد درب‌های خود را به روی گردشگران بسته می‌بینند و هزاران نفر از مردم منطقه برای امرار معاش با مشکل مواجه هستند و این در حالیست که تا کنون هیچ حمایتی از سوی دولت از صنعت گردشگری که آسیب صد درصدی از کرونا دیده نشده است.

اما در سوی دیگر ماجرای ثبت جهانی کویر لوت دولت حضور دارد، اگر از کنار جاده‌ای که بعد از وقوع سیل یک سال بسته است و هنوز هیچ راهکاری برای بازگشایی آن اندیشیده نشده است بگذریم به زیر ساخت‌های گردشگری در شهداد می رسیم.

اگر سری به کمپ شهداد بزنید عملاً در این مکان هم اتفاق خاصی نسبت به قبل از ثبت جهانی روی نداده است، جاده دسترسی به کمپ هم بعد از سیلاب ماه‌های اخیر در شهداد بسته شده و دسترسی به کمپ بسیار مشکل شده است.

توسعه امکانات به ایجاد سرویس بهداشتی، سطل زباله، تأمین آب شرب محدود شده است و البته تسهیلاتی نیز در اختیار روستاییان برای تبدیل خانه‌هایشان به واحد بوم‌گردی داده شده است.

در این منطقه، نه هتل احداث شده و نه مرکز تفریحی مجهز وجود دارد، در صورتی‌که زمینه گردشگری در کویر در این منطقه به وفور یافت می‌شود و با مقایسه‌ای سرانگشتی با گردشگری در امارات و قطر، مراکش و نامیبیا در کویر می‌توان به این اختلاف فاحش پی برد.

مسئولان از تهدید کرونا فرصت سازی کنند

در حالی که به دلیل شیوع کرونا گردشگری در کویر متوقف است شاید وقت آن رسیده که مسئولان میراث فرهنگی استان کرمان آستین‌ها را بالا بزنند و برای تکمیل احداث هتل، ایجاد زیر ساخت‌های گردشگری و جذب سرمایه و طرح‌های خلاقانه چاره اندیشی کنند، در غیر این صورت گردشگران در حالت عادی هم برای حضور در مناطق گردشگری کویر لوت راه خود را پیدا خواهند کرد و مردم محلی در واحدهای بوم‌گردی پذیرای مسافران خواهند بود.

خلاء وجود یک طرح جامع مدیریت گردشگری در کویر لوت

خلاء وجود یک طرح جامع مدیریت گردشگری در کویر لوت بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود و رها کردن این منطقه به حال خود و جوامع محلی نمی‌تواند گردشگری در این منطقه را در آستانه یک جهش جدی قرار دهد.

بخشدار شهداد در خصوص توسعه گردشگری در این منطقه می‌گوید: شهداد از بارز ترین جاذبه‌های گردشگری ایران محسوب می‌شود که خوشبختانه نسبت به سال‌های گذشته بسیار بیشتر مورد توجه قرار دارد.

رضا اعتماد می‌گوید: توسعه واحدهای بومگردی در راستای حمایت از جوامع محلی و تقویت بعد اقتصادی زندگی مردم بسیار با اهمیت است و هم اکنون ۷۰ واحد بوم‌گردی در شهداد در حال فعالیت می‌باشد و ۳۰ مجوز دیگر نیز داده شده است.

وی ابراز امیدواری کرد که با اتمام شیوع ویروس کرونا شهداد مجدداً به رونق خود در خصوص گردشگری بازگردد و شاهد حضور گردشگران داخلی و خارجی در منطقه خواهیم بود. | مهر