سهم اندک خانوارها از یارانه‌های پنهان

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی یارانه پنهان انرژی در کشور و ملاحظات آن پرداخت.

به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن این مرکز در گزارشی با عنوان « درباره یارانه انرژی در ایران 1. یارانه پنهان و ملاحظات آن» با هدف نشان دادن تصویری شفاف از مصرف حامل‌های انرژی در اقتصاد ایران و برآورد تقریبی یارانه پنهان با توجه به مفروضات ارائه شده ، آورده است:

در روش مرسوم محاسبه یارانه پنهان، فرض شده است کل انرژی مصرف شده در داخل کشور می‌تواند در خارج کشور به فروش برسد، همچنین، در مورد حامل‌هایی مانند بنزین که قیمت‌های جهانی دارند، می‌توان قیمت فوب خلیج فارس را به‌عنوان قیمت مرجع در نظر گرفت، اما در مورد حامل‌هایی مانند گاز طبیعی و برق که قیمت منطقه‌ای دارند، تعیین نرخ مرجع دشوار می‌شود. نرخ ارز مبنای تبدیل قیمت فروش انرژی موضوعی به‌شدت اختلاف‌برانگیز است و بخش زیادی از یارانه پنهان که به این روش محاسبه می‌شود چیزی جز تأثیرات افزایش نرخ ارز نیست، بدون آنکه در مصرف واقعی مردم تغییر محسوسی صورت گرفته باشد.

بر اساس مطالعات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با توجه به سهم خانوار از مجموع یارانه  نفت خام و گاز طبیعی در سال‌های 1384 تا 1395، بیش از سه‌چهارم یارانه ضمنی هیدورکربوری به غیر خانوار اختصاص داشته و در واقع انرژی ارزان مهم‌ترین روش حمایت دولت از بخش تولید در ایران است. لذا هرگونه سیاستگذاری درباره تغییر این روش منوط به توجه به تبعات و آثار افزایش قیمت انرژی بر بخش تولید است.

این گزارش می افزاید: بخش کشاورزی در سال‌های 1384 تا 1395 کمترین سهم و و نیروگاه‌ها بیشترین سهم را از یارانه هیدروکربوری داشته‌اند. از مجموع یارانه هیدروکربورهای مصرف شده در کشور در سال 1395، نیروگاه‌ها با 33 درصد، بخش خانگی با 24 درصد، بخش صنعت با 21 درصد و بخش حمل‌و‌نقل با 15 درصد به ترتیب بیشترین سهم‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. در نتیجه، اولویت سیاستگذاری در مورد یارانه انرژی ‌باید اول نیروگاه‌های کشور و سپس بخش خانگی باشد.

در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی همچنین تصریح شده است: سهم بنزین از مجموع یارانه فراورده‌های نفتی، 8 درصد و سهم نفت‌گاز حدود 68 درصد است. بنابراین سیاستگذاری در مورد بنزین با هدف اصلاح و کاهش یارانه انرژی در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد و به‌رغم آنکه سهم دهک اول از یارانه انرژی از سایر دهک‌ها کمتر است، نسبت یارانه انرژی به هزینه کل خانوار در این دهک، با 15 درصد بیشترین مقدار را به خود اختصاص می‌دهد، به آن معنی که معیشت دهک اول به نسبت سایر دهک‌ها به مراتب به یارانه انرژی وابستگی بیشتری دارد.

یارانه انرژی در ایران در بخش مصرف خانگی گاز 

مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در گزارش دیگری به بررسی یارانه انرژی در کشور در بخش مصرف خانگی گاز طبیعی نیز پرداخت.

در گزارش روابط عمومی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی با عنوان « درباره یارانه انرژی در ایران 3. تصویر مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی » آمده است: مصرف گاز در بخش خانگی در ماه‌های سرد و گرم در سال 1397 به‌ترتیب در حدود 38/7 و 12/4 میلیارد مترمکعب و کل مصرف گاز در بخش خانگی در سال مذکور حدود 51/2 میلیارد مترمکعب بوده است.

بر اساس این گزارش سهم بخش خانگی از کل مصرف گاز کشور (به‌غیر از صادرات) در دهه اخیر کاهشی بوده است، هر چند میزان مصرف مطلق در این بخش روند رو به رشدی داشته است.

بر اساس مطالعات مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی به‌طور کلی، در حدود 51 درصد از مصرف گاز در گروه «کم‌مصرف»، 36 درصد در گروه «مصرف متوسط» و 13 درصد در گروه «پر‌مصرف» قرار دارند.مطالعات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی تصریح دارد که یکی از علل کمتر بودن قیمت فروش گاز در ماه‌های سرد به‌خاطر نوع تعرفه‌گذاری است به‌طوری‌که نرخ تعرفه گاز در تابستان بیشتر و در زمستان کمتر است.

یارانه برق در بخش خانگی

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی یارانه انرژی در کشور در بخش مصرف خانگی برق هم پرداخت.

 دراساس این گزارش : سطح الگوی مصرف برق اقلیم‌های مختلف که مبنای تفکیک خانوارها به پرمصرف و کم‌مصرف و همچنین تعیین‌کننده مشترکین مشمول حمایت و یا جریمه مصرف مازاد بر الگو بوده، در طول سال‌های اخیر افزایش یافته، این درحالی است که متوسط مصرف ماهیانه مشترکین خانگی افزایش یافته است. درواقع این رفتار مصرفی باعث خنثی شدن سیاست کاهش مصرف و بهینگی مصرف برق در کشور شده است.

در این گزارش همچنین تصریح شده است که بررسی ابعاد مالی مصرف برق بخش خانگی نشان می‌دهد، منابع قابل وصول از محل آزاد‌سازی نرخ برق یا یارانه پنهان مصرف برق در بخش خانگی در سال 1397 حدود 4/7 میلیارد دلار (با نرخ تسعیر دلار معادل 11000 تومان) معادل ۵۲ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود که در حدود یک‌سوم یارانه ضمنی انرژی برق در سال ۱۳۹۷ است.

در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی تاکید شده است که شرایط اقلیمی اثر بسزایی در مقدار یارانه ضمنی خانوارها در مناطق مختلف کشور دارد. به‌طوری‌که در سال ۱۳۹۷، یارانه ضمنی متوسط مصرف برق ماهیانه در ماه‌های گرم مناطق گرمسیری نوع (۱)، حدود 3/5 برابر متوسط مصرف برق ماه‌های گرم مناطق عادی بوده و اعطای یارانه (پنهان) بر مصرف برق به‌گونه‌ای است که توزیع یارانه ضمنی برق و هزینه برق میان خانوارها در اقلیم‌های مختلف نابرابر بوده و از مبنای علمی و کارشناسی برخوردار نیست.