افزایش حاشیه‌نشینی با شیب تند

جمعیت حاشیه‌نشینان در ایران با رشد 12 میلیون نفری نسبت به سال 87، به 19 میلیون رسیده است

جمعیت حاشیه‌نشین ایران در 10 سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. 

اسفند سال 1387 بود که مجید روستا مدیر کل دبیر خانه ستاد ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی کشور از زندگی هفت میلیون ایرانی در حاشیه شهرها خبر داد.  اخیرا اما فرید براتی سده، معاون پیشگیری و درمان مرکز درمان سازمان بهزیستی کشور از وجود ۱۹ میلیون جمعیت حاشیه نشین و حدود ۳۰۰۰ منطقه حاشیه‌ای در کشور خبر داده است. البته در یک سال گذشته هم آمارهای تقریبا مشابهی از سوی عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی در خصوص حاشیه‌نشینی و بدمسکنی ارائه شده بود. 

افزایش 12 میلیونی جمعیت حاشیه‌نشینان در ایران در حالی رخ داده که برخی کارشناسان در سال 87 هشدار داده بودند که «به دلیل افزایش مشکلات اقتصادی و خشکسالی، تعداد حاشیه نشینان در حال افزایش است و این نگرانی وجود دارد که آمار این افراد در مدتی کوتاه دو برابر شود.» حالا نه تنها این حرف به واقعیت تبدیل شده که جمعیت کسانی که در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند نسبت به سال 87، از دو برابر هم بیشتر شده است.

روند حاشیه‌نشینی در ایران

اگرچه گزارش رسمی و دقیقی از حاشیه‌نشینی در ایران وجود ندارد اما گفته می‌شود آغاز حاشیه‌نشینی در ایران به سال 1342 و اصلاحات ارضی برمی‌گردد. با توسعه شهرها، مهاجرت روستاییان به شهرها افزایش یافت. فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی در سال 89 به یک بررسی گسترده که سال ۱۳۵۱ در مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران صورت گرفت اشاره کرد که براساس آن مشخص شد ۹۱ درصد از سرپرستان خانواده‌های حاشیه‌نشین در تهران روستایی بوده‌اند که از این تعداد ۷۲درصد آنان قبلاً دهقان محسوب می‌شدند و ۵۹درصد خرده مالک بودند. از آنجا که در فاصله سال‌های 1355 تا 1390، رشد جمعیت شهری ایران به بیش از پنج برابر رسید، حاشیه‌نشینی هم افزایش چشمگیری داشت. در سال 84 جمعیت جاشیه‌نشین ایران چهار و نیم میلیون نفر اعلام شد. براساس پژوهشی که سال 88 در فصلنامه مطالعات مدیریت شهری انتشار یافت، جمعیت حاشیه‌نشین در ایران هشت میلیون نفر برآورد شد. 

دلایل افزایش

بهرام پارسایی، سخنگوی فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی معتقد است که «سوء‌مدیریت‌هایی که طی چندین سال گذشته در رابطه با مدیریت منابع آب صورت گرفت و مواجه شدن کشاورزان و روستاییان با بحران خشکسالی، افت تولید محصولات کشاورزی را به دنبال داشت و همین عامل موجب شده روستاییان و  ساکنان مناطق محروم به سمت کلانشهرها مهاجرت کنند.» بسیاری از کارشناسان هم معتقدند که تا زمانی که توزیع ثروت و امکانات در مناطق مختلف روستایی و شهری عادلانه نیست و برنامه‌ای برای کاهش فاصله طبقاتی وجود ندارد، باید همچنان منتظر افزایش حاشیه نشینی بود. به عقیده این گروه از کارشناسان، برای رفع بحران حاشیه نشینی باید ساختار اقتصادی ایران اصلاح شود و وضعیت زندگی شهروندان بهبود یابد و گرنه دولت باید خود را برای مقابله با عوارض اجتماعی و امنیتی حاشیه نشینی آماده کند.

تهران و مشهد در صدر

براساس آمارهای اعلام شده از سوی مسوولان مختلف، تهران با اختلاف در صدر جدول جمعیت حاشیه‌نشینان قرار دارد. شورای دوره چهارم تهران جمعیت حاشیه‌نشین پایتخت را نزدیک به پنج میلیون نفر برآورد کرده بود. در مشهد هم تخمین زده می‌شود که حدود دو میلیون نفر در حاشیه شهر زندگی کنند. کرج با یک میلیون و اهواز با و 500 هزار حاشیه‌نشین در رده‌های بعدی قرار دارند.

***

رشد جمعیت حاشیه‌نشینان تا 2050 

سید محسن طباطبایی مزدآبادی، دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران اخیرا در نشست تخصصی رسانه و اقتصاد مقاومتی با عنوان ستاد مردمی اقتصاد و رسانه گفته تمامی پیش بینی ها حاکی از افزایش جمعیت شهرنشین در آینده است و برنامه ریزان و تصمیم سازان شهری باید خود را مهیای این مهم کنند که در آینده نزدیک با شهرهای متراکم تر و پرجمعیت تری رو به رو خواهد شد.  به گزارش مهر او اضافه کرده که از طرفی دیگر سازمان ملل از گسترش دو برابری آلونک نشینی و حاشیه نشینی در شهرها تا سال ۲۰۵۰ خبر می دهد و این امر اهمیت این موضوع را دو چندان می کند چرا که برنامه ریزی شهری آینده باید صدای تمامی اقشار شهر نشین را بشنود.