محمدبرشان،کارشناس و پژوهشگر آب:
قنات های استان توانایی جذب گردشگر را دارند

جمله« آب مایه حیات است» را از کودکی آنقدر شنیده ایم و در گوشمان خوانده اند که به یک کلیشه تبدیل شده است «هر جا آب هست آبادی هم هست» هم به همین روش کلیشه و تکراری اش کردند.
آن روزها همیشه فکر می کردیم این جملات تنها برای جمله سازی و امتحانات پایان سال است.
تا آمدیم بفهمیم که این جملات پندهایی برای زندگی است، عدم مدیریت منابع زیرزمینی آب باعث خشکسالی شد. بی آبی دامن مان را گرفت. شهرنشینان تقصیر آن را به گردن کشاورزان انداختند. کشاورزان؛ معادن را مقصر شناختند و همه این ها مسوولان را مسوول این نابه سامانی تشخیص دادند. آن چه که در فرهنگ ایرانی باقی مانده است دعای فرمانروای ایران باستان است که خداوندا سرزمین من را از جنگ و دروغ و خشکسالی حفظ کن! و اینک خشکسالی ذره ذره آب مان می کند و فرویمان می ریزد.
کرمان سرزمین قنات هاست قنات ها آب شرب کشاورزی و صنعت کرمانیان را تأمین می کرده است. نقش قنات در زندگی بشر آن قدر مهم بوده که از اجتماع مردم آن زمان در سرزمین های کویری تحت عنوان «تمدن قناتی» نام می برده اند.
محمد برشان پژوهش گر قنات، با مهم دانستن تمدن قناتی در دنیای قدیم می گوید:«تمدن قناتی کرمان از بم آغاز می شده و با در نور دیدن مرزها به هندوستان می رسیده است.»
برشان با نام بردن از شهرهایی که در مسیر این تمدن قرار داشته اند، ادامه می دهد:«شهرهای بم، بم پور، بم پشت، بم بیان، بمبئی در مسیر تمدن قناتی قرار دارند. با نگاهی به این نام ها به راحتی به شباهت آن ها پی خواهیم برد. این قضیه نشان دهنده تمدن عظیم قناتی در منطقه کرمان و مکران بوده است.»
برشان؛ منطقه بم را یکی از مناطق مهم تمدن قناتی برشمرد و افزود:«بم افسانه بزرگ تمدن قناتی جهان است که آبریز آن معادل زاینده رود اصفهانی می باشد. شهرستان سیرجان، رفسنجان، کوهبنان و راور در رده های بعدی قرار دارند. کمترین قنات را در منوجان داریم.»
این پژوهشگر قنات در خصوص روند ثبت جهانی قنات گوهرریز جوپار گفت:«در سال 1375 که «گنجینه آب استان کرمان» از سوی وزارت نیرو تصویب و تاسیس شد. برخی کارها در زمینه شناسایی منابع کهن آب از جمله قنات ها، آب انبارها، استخرها و… انجام دادیم. یکی از موضوع هایی که توجه ما را به خود جلب کرده بود، قنات گوهرریز بود که قدمت آن به اواخر دوره صفویه می رسد.
در سال 1379 قرار شد که منابع کهن آبی که قابلیت ثبت ملی دارند را معرفی نماییم. منبعی هم که برای ثبت ملی معرفی می کردیم، می بایست سه ویژگی اصلی داشته باشد. 1- جاده دسترسی 2- ضرورت اقتصادی 3- پیشینه تاریخی که قنات گوهرریز هر سه ویژگی را دارا بود.»
برشان ادامه داد:«لایه روبی قنات هزینه بر است. برای همین در آن زمان تصمیم بر این شد که گالری به طول 300 متر احداث شود. این گالری همان طور که می دانید، به نوبه خود یک «موزه قنات» است. احداث همین گالری، وضعیت را متفاوت کرد. در آذرماه 84 هیأتی از قنات شناسان ایران و جهان در سفر به جوپار از قنات گوهر ریز دیدن کردند. نماینده یونسکو نیز در آن سفر حضور داشت. کارشناسان تشخیص دادند که قنات گوهرریز، معیارهای ثبت جهانی را داراست. این قضیه را به میراث فرهنگی گزارش دادیم؛ اما میراث فرهنگی هفت سال بعد به اهمیت این قنات تاریخی پی برد.»
این کارشناس آب، آغاز افول قنات ها را مربوط به اصلاحات ارضی در دهه 40 دانست و خاطر نشان کرد:«با انجام اصلاحات ارضی، قنات ها به دست روستاییانی افتاد که تخصص نگهداری آن را نداشتند. در نتیجه قنات ها روز به روز نا به سامان تر از قبل شدند. با جایگزینی چاه نیز قنات ها رونق گذشته خود را از دست دادند. جایگزینی چاه به جای قنات حداقل در استان کرمان یک فاجعه بود.»
برشان ضمن برشمردن ضرورت حفظ قنات های استان کرمان اظهار داشت:«در حال حاضر هزار و نهصد و شصت قنات در استان کرمان داریم که باید حفظ شوند. نگهداری قنات بسیار سخت است؛ اما چاره ای هم جز حفظ آن ها وجود ندارد. از آن جایی که تعمیر مرمت قنات ها نیز تنها به صورت دستی صورت می گیرد. تکنولوژی تاکنون در این زمینه موفق نبوده است. نیروی کار هم تا جایی که من می دانم نرماشیر مرکز مقنی های ایران است. به همین دلیل قنات های ریگان و فهرج بی نظیر هستند.» برشان مشکل اصلی قنات ها را نبود نهاد متولی مشخص عنوان کرد و افزود:«در حال حاضر قنات هایی در مسیر ملی شدن قرار دارند که عبارتند از قنات های بنگان، دشت آب و مجموعه تمدن آبی خبر، داوران رفسنجان که پرونده های آن ها برای ثبت ملی آماده شده است. اما قنات های دیگری نیز وجود دارند که قابلیت ملی شدن دارند؛ اما پرونده های آن هنوز آماده نیست و در حال آماده سازی اسناد و مدارک هستیم. این قنات ها عبارتند از: خرند(راور)، اسلام آباد و ابراهیم آباد (ارزوئیه) جواران(رابر) چشمه قنات، ده دیوان، دوساری (عنبرآباد)، جرجافک(زرند)، ده ملک (کوهبنان)، احمد آباد (کیسکان بافت)، علی آباد(ریگان)، زهمکان(فاریاب) که در صورت اسناد و مدارک نسبت به پیگیری ثبت ملی آن ها اقدام خواهد شد.»
این پژوهشگر قنات نقش قنات را در گردشگری استان مهم ارزیابی کرد و خاطرشان کرد:«گردشگری قنات چهره توریسم را در استان عوض خواهد کرد. اشتغال زایی ایجاد خواهد کرد. قنات های کرمان شهداد و بم پارامتر های جذب گردشگر را دارند.»