گفت‌وگو با فردی که از نونهالی مداحی می‌کند
کسانی که با نیت مادی مداحی می‌کنند، به فرهنگ عزاداری ضربه می‌زنند

رستم امیری حسن‌آباد مدیر حراست دانشگاه آزاد اسلامی واحد کهنوج و از مداحان اهل‌بیت است. او که 37 سال دارد، در روستای رومرز سفلی حوزه میانچیل شهرستان جیرفت متولدشده است. با وی که فوق‌لیسانس کشاورزی دارد و در حال حاضر دانشجوی مقطع دکتری مهندسی زراعت است، در آستانه تاسوعا و عاشورای حسینی صحبت کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

چه نیرویی شما را به سمت ذکر اهل‌بیت سوق داد؟
فقط لطف خاص خداوند متعال و عنایت ائمه معصومین بوده و قطعاً به‌واسطه دعای خیر پدر و مادرم بوده است. اولین خاطره و انگیزه‌ام به سمت اهل‌بیت مربوط به سنین کودکی‌ام هست. روز عاشورا همراه مادرم در مراسم عزای سیدالشهدا در گلزار شهدای رومرز که مادرم اشک می‌ریخت و من از اشک مادرم خیلی منقلب شده بودم و سعی داشتم مانع گریه مادرم شوم چون نمی‌دانستم چرا مادرم گریه می‌کند. بعد قصه عاشورا را از مادرم شنیدم. می‌توانم بگویم نوکری اهل‌بیت را مدیون مادرم هستم و همچنین مهربانی که پدرم به من آموخت.
از چه زمانی مداحی اهل‌بیت را آغاز کردید؟
کلاس اول و دوم بودم. هرچند ماه روستای ما شهیدی تقدیم می‌کرد. صدای بلندگو از خانه والدین شهدا معمولاً قران و روضه در روستا پخش می‌کرد. برای من خیلی جذاب بود. با تمام وجودم گوش می‌کردم. بعد نوحه‌هایی که می‌شنیدم را برای خودم در خانه می‌خواندم که متوجه شدم مادرم گریه می‌کند. غروب‌ها در جمع خانواده روی حیاط هم می‌خواندم. همسایه‌ها هم‌صدای من را شنیدند و تشویق کردند. خلاصه اینکه هر وقت از مادرم درخواستی داشتم اگر اجابت نمی‌شد باحالت نوحه درخواست می‌کردم. آن زمان داداش بزرگ‌ترم آقا سیف‌الله سوم راهنمایی بود که محرم نوحه می‌خواند. من فکر می‌کردم برا اینکه بتوانم در مراسم‌های محرم روستا نوحه بخوانم باید حداقل کلاس 9 باشم اما کلاس دوم بودم. خلاصه در دوران ابتدایی روزهای اول مدرسه که معلم‌ها هنوز نیامده بودند مدیر مدرسه حاج داد مراد شهدادی که مدیونش هستم بچه‌ها را جلوی مدرسه می‌نشاند و به طرق مختلفی سرگرم می‌کرد. یک روز پرسید بچه‌ها چه کسی شیرین‌کاری بلده؟ یک پدرآمرزیده‌ای هنر خوش‌صدایی ما را رو کرد و مدیر به گفت چه بلدی. ماهم خواندیم. به حدی مورد تشویق مدیر مدرسه قرار گرفتیم که گفتیم آقا تازه کجا را دیدی. قرآن هم می‌خوانیم. مدیر مدرسه گفت شما از فردا صبح سر صف قران بخوان. بعدازاین یک روز که داشتم برای خودم می‌خواندم سروکله داداش نوحه‌خوانم پیدا شد و تشویقم کرد. گفتم می‌خواهم محرم امسال بخوانم. داداشم گفت هنوز زود است اما اگر خوب بخوانی برایت کتاب نوحه می‌خرم و این کار را هم کرد. بعد تمرین کردم که روش‌های عجیبی هم داشت، مثلاً شیلنگ آب یک متری را تهیه‌کرده بودم یک‌طرفش را کنار گوشم می‌گرفتم و یک‌طرفش را حالت میکروفن جلوی دهانم و کارم فقط خواندن بود. کلاس چهارم ابتدایی بودم پسرخاله بزرگ‌ترم تصمیم گرفت که محرم من را ببرد روستای دریاچه تا نوحه بخونم و این‌طور بود که اولین بار مداحی کردم. سابقه نداشت در منطقه بچه‌ای به سن سال من کنار ملاهای مشهور چون ملا ابراهیم درویشی، مرحوم ملا چراغ شهدادی، مرحوم طالب قائمی و ملا مسعود انصاری مداحی کند اما من در ناباوری اجازه پیدا کردم که نوحه بخوانم. فردا شبش مراسم عزاداری منزل پدر شهید عزت‌الله عزیزپور بود. یک نوحه بود که حاج صادق آهنگران برای شهید رجائی خوانده بود. من این نوحه را تغییر دادم بنام شهید عزیزپور (شهید عزیزم برادر عزیزپور تو رفتی عزیزم شدم بی‌برادر). وقتی این نوحه را خانه پدر شهید خواندم آن‌چنان مردم تحت تأثیر این نوحه قرار گرفتند که آوازه ما به تمام محله‌های منطقه رسید. طوری که شب‌های بعد با تراکتور دنبال ما می‌آمدند.
مداحی را از چه زمانی به‌صورت حرفه‌ای شروع کردید و چه دوره‌هایی را در این خصوص گذرانده‌اید؟
بنده تجربه نوحه‌خوانی و مرثیه‌خوانی را از نونهالی و نوجوانی داشتم. در سال 72 با استاد حاج محمد کامران زاده که در مسجد امام سجاد دوره‌های آموزش مداحی داشتند آشنا شدم که همان جلسات ابتدائی ایشان لطف خاصی به بنده داشتند و طی مدت کوتاهی بنده را به‌عنوان مداح هیئت انصار الرسول راینی های مقیم کهنوج معرفی کردند که در سال 1375 و 76 در دهه اول محرم این سال‌ها به‌عنوان مداح اهل‌بیت در خدمت این هیئت بودم و پس‌ازآن در مسجد امام سجاد جیرفت جلسات هفتگی دعای کمیل و ندبه را برگزار می‌کردیم. پس‌ازآن هیئت ورزشکاران و جوانان محبان مهدی عنبرآباد را با کمک خادم اهل‌بیت حاج قنبر سلاجقه راه‌اندازی کردیم با هیئت رزمندگان جیرفت و کهنوج و مهدیه‌های جیرفت و عنبرآباد و فرهنگیان کهنوج در ایام عزاداری در سال‌های مختلف به‌عنوان مداح هیئت همکاری داشته‌ام و از سال 77 تا 81 یک سری دوره‌های آموزش مداحی را برای علاقه‌مندان در مسجد امام سجاد برگزار کردم و هم‌اکنون نیز مدیرمسئول موسسه فرهنگی ثقلین کهنوج هستم که در امر برگزاری دوره‌های تخصصی مداحی و تجوید قران فعالیت داریم. در خصوص دوره‌هایی که بنده در زمینه مداحی طی کردم باید عرض کنم که اتفاقاتی که رخ داد خوشبختانه بنده به لطف خدا این مسیرها را طی کردم. لازمه یک مداح خوب شدن برای اهل‌بیت این هست که برای ذکر اهل‌بیت شما باید به چند فن مسلط باشی. 1ـ قرائت و تجوید قران که به لطف حق این دوره‌ها را به‌خوبی سپری کردم و در دوران مدرسه با کمک اساتیدی چون صمد الله سعیدی و حاج محمود افشار منش و حاج نصرالله امیری بنده همیشه در مسابقات قران شهرستان حائز رتبه‌های برتر بودیم و سال گذشته هم موفق به کسب مقام اول قرائت مسابقات دانشگاه آزاد شدم و از سال 85 تاکنون به‌عنوان مدرس درس قران در دانشگاه آزاد کهنوج انجام‌وظیفه می‌کنم. 2ـ تسلط به متون ادبی و قواعد شعری که با توجه به اینکه دایی بنده جناب خدابخش دلیری از شاعران مطرح جنوب استان هستند به‌واسطه ایشان از سال 73 با انجمن شعر سبزواران آشنا شدم و حدود چندین سال در بحث سرودن اشعار دست و دست‌وپاشکسته در خصوص شعر تسلط کاملی پیدا کردم و با شاعران خوبی مثل خدابخش دلیری، منصورعلیمرادی، طهماسب بدرود، جانعلی خاوند، علیجان سلیمانی، حسین سبزه صادقی و سایر عزیزان حشرونشر داشته‌ام که این رفاقت با شعرا واقعاً در بحث شعرشناسی که از اصول کار یک مداح هست کمک شایانی به بنده کرده که این را از الطاف حق‌تعالی می‌دانم. یعنی بنده به‌مرورزمان مسیر مداحی را به‌تدریج در نوحه‌خوانی، مرثیه‌خوانی، قرائت دعا، تجوید قران و اصول و قواعد شعری گذراندم و طی این مراحل را واقعاً در بحث مداحی مفید فایده می‌دانم.
درباره سابقه نوحه محلی و تعزیه در جنوب کرمان مختصری بفرمائید.
جنوب کرمان خصوصاً شهرستان جیرفت قدمت زیادی در بحث مراسمات عزاداری سیدالشهدا دارد. در دهه‌های گذشته سابقه تعزیه در روستای اسماعیلیه و جاهای مختلف منطقه وجود دارد نوحه‌های خیلی قدیمی که بنده از مرحوم ملا چراغ شهدادی گرفتم، نوحه‌های خیلی قدیمی که اغلب سینه‌به‌سینه حفظ‌شده بود که متأسفانه این نوحه‌ها کم‌کم دارند به فراموشی سپرده می‌شوند و کسی نیست این موضوعات را جمع‌آوری و ساماندهی کند که اگه خدا بخواهد تصمیم دارم در خصوص جمع‌آوری این اشعار و مراثی گامی کوچک بردارم.
مداحی چه آسیب‌هایی دارد؟
در ایام قدیم که امکانات رسانه‌ای و فضای مجازی در دسترس نبود تنها خطری که وجود داشت، خرافه بود. آن زمان بسیاری از ذاکران مقید به اصول و منطبق با معارف اسلامی اشعار و مطالب را از علما می‌گرفتند و باهنر زیبای صوت شعائر دینی را بسط می‌دادند. خب طبیعی هست که در گوشه و کنار افرادی هم بودند که ناخودآگاه خرافات و مطالب غیرواقعی را می‌خواندند اما به‌هرحال نسبت به امروز آسیب آن کمتر بود چون معدود مداحان اهل‌بیت در قدیم از معنویت و سواد باطنی بالایی برخوردار بودند. اما امروزه قصه کاملاً برعکس شده چراکه خیلی از افراد که فاقد بینش و معرفت دینی هستند صرفاً با نیت استفاده مادی وارد این حیطه شده و واقعاً ضربه‌های مهلکی را به جریان فرهنگ عزاداری اهل‌بیت و معارف شیعی وارد می‌کنند و متأسفانه علی‌رغم تأکیدات مقام معظم رهبری و علما در بحث ساماندهی و آسیب زدایی هنر مداحی اقدام قابل قبولی را در سطح جنوب استان مشاهده نکردم.
مهم‌ترین خصوصیات یک مداح خوب چیست؟
مهم‌ترین رکن مداحی اخلاص در عمل هست. اما اخلاص به‌تنهایی نمی‌تواند. یک مداح خوب اولاً باید ازلحاظ علمی تمام تلاشش را انجام بدهد که بالاترین مدارج علمی را طی کند. چراکه تحصیلات عالی در بصیرت و تشخیص معارف الهی و تفکر و تدبر انسان نقش بسزایی دارد. بعدازاین مقوله تسلط به فنون خیلی اثرگذار است. یک مداح باید به تجوید قران ، وزن و عروض و قواعد شعری نغمات و دستگاه‌های موسیقی فن خطابه و … مسلط باشد و در کنار این مسائل خودش را مسلح کند به سلاح تقوا و خودسازی سیر و سلوک معنوی و عرفانی و تفکر و اخلاق قرانی از ضروریات قدم زدن در مسیر خدمت به اهل‌بیت در کسوت مداحی هست در غیر این صورت قطعاً در برابر وسوسه‌های هوای نفس موفقیتی برای مداح حاصل نخواهد شد مهم‌ترین آسیب فعلی گریبان گیر جامعه مداحان عدم توجه به‌ضرورت تحصیل و عدم استفاده از نظرات مداحان صاحب‌نظر در این خصوص است.
آیا کانون مداحان موفق به ساماندهی و آسیب زدایی مداحی شده است؟
جاهای دیگر کشور را نمی‌توانم اظهارنظر کنم ولی در جنوب کرمان اثری از فعالیت کانون مداحان ندیدم و اطلاعات موثقی هم که دارم نه‌تنها کمکی نشده بلکه چالش‌هایی هم برای ذاکران و مداحان عزیز درست کردند که زیبنده نیست.
نظرتان در مورد پاکت مداحان چیست؟
مداحان واقعی اهل‌بیت پاکتشان را از مولایشان گرفتند و نیازی به پاکتی غیرازاین ندارند. حالا اینکه بعضی از عاشقان اهل‌بیت برخی مداحان اهل‌بیت را موردتوجه ویژه قرار می‌دهند لطف اهل‌بیت هست. ما که نباید ناراحت باشیم چرا به یک ذاکر اهل‌بیت کمک مادی شده!
بهترین و تلخ‌ترین خاطره مداحی ؟
خاطره تلخی در مداحی ندارم اما خاطره خوب تا دلتان بخواهد. زندگی‌ام را مدیون اهل‌بیتم و احساس آرامش در سایه نوکری اهل‌بیت بالاترین سرمایه من است.