الاهه آذرنوش، کارشناس معماری در گفت و گو با «پیام ما»:
چنین پروژه‌هایی فرهنگ شهر کرمان
را بر باد می دهند

الاهه آذرنوش، کارشناس معماری، ازجمله کسانی بود که 2 سال پیش نسبت به تعرض به حریم بازار کرمان از طریق یادداشت و مصاحبه اعتراض خود را بیان کرد. وی اعتقاد دارد ساخت پاساژ در کنار بازار بزرگ کرمان نه‌تنها هیچ توجیهی ندارد که مانند برچسبی است که دیر یا زود بازار و بعد شهر را از بین می‌برند. آذرنوش به ما می‌گوید چیزی که الان آن را گم‌کرده‌ایم شهر است نه نیاز به پاساژ. با او که از فعالان و دوستداران میراث فرهنگی محسوب می‌شود، در ارتباط با تأثیری که ساخت پروژه سیتی سنتر وکیل و گودال خشت‌مال‌ها بر بازار تاریخی کرمان می گذارد صحبت کردم که در ادامه می‌خوانید:
اعتراضات زیادی به پروژه‌های سیتی سنتر وکیل و گودال خشت‌مال‌ها وجود دارد و گفته می‌شود به حریم بازار کرمان تعرض کرده‌اند.
مشخص کردن حریم آثار تاریخی بر عهده سازمان میراث فرهنگی و قانون گزار می‌باشد و باید تعریف جامعی از حریم بصری، حفاظتی و کاربردی از آثار تاریخی داشته باشیم تا بتوان از آن به‌عنوان مرجع مصوب و صاحب دلیل استفاده کرد. در رابطه با بازار طبق گفته‌ها حریم تا پیاده‌روی خیابان شریعتی می‌باشد و هرگونه عملیات و گودبرداری که موجب آسیب به حرایم (بصری-حفاظتی-کارکردی) شود قابل مجازات می‌باشد. طبق ماده ۵۶۰ قانون مجازات اسلامی هر کس بدون اجازه از سازمان میراث فرهنگی کشور، یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام‌شده از سوی سازمان مذکور در حریم آثار فرهنگی-تاریخی مذکور در این ماده مبادرت به عملیاتی نماید که سبب تزلزل بنیان آن‌ها شود، یا درنتیجه آن عملیات به آثار و بناهای مذکور خرابی یا لطمه وارد آید، علاوه بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارات وارده به حبس از یک تا سه سال محکوم می‌شود.
حدود سه هفته پیش، استاندار کرمان از پتانسیل بازار کرمان برای ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو صحبت کرد. این در حالی است که چند سالی می‌شود پروژه سیتی سنتر وکیل و گودال خشت‌مال‌ها در نزدیکی بازار کرمان در حال اجرا هستند. ساخت این پروژه‌ها چه خللی در این اتفاق می‌تواند ایفا کند؟
بازار کرمان با داشتن مجموعه‌ها و فضاهایی که طی دوران مختلف ساخته‌شده‌اند که هرکدام دارای ویژگی‌های معماری، تزییناتی، جامعه‌شناسی، هنری، تاریخی و اقتصادی هستند. هرکدام از این مجموعه‌ها گویای یک‌فصل از تاریخ و هنر شهر کرمان و کشور ایران است و به‌عنوان یک موجود زنده به حیات خودش ادامه می‌دهد و برخورد با سازه و روح بازار باید با حساسیت خیلی بالایی انجام شود. این عمل جراحی نباید به زخمی شدن و یا صدمه رساندن به کالبد فیزیکی آن منجر شود. در غیراینصورت درنهایت شکل و مفهوم خود را از دست می‌دهد. در سال‌های اخیر با کف سازی بخشی از بازار و احیای خانه حیاتی بازار زنده‌تر شد ولی در اطراف بازار آیا طرح‌هایی که از گذشته تائید شده‌اند امروز ارگان‌های مربوطه بازنگری کرده‌اند؟ چند سال پیش با گودبرداری چندین متری سیتی سنتر وکیل مقاله‌ای با این عنوان نوشتم که هم به لحاظ کاربردی و هم حفاظتی در چندمتری کاروانسرای وکیل به بدنه بازار آسیب می‌زند. هدف این کار در حریم و کنار بازار چه می‌توانست باشد؟ مرگ بازار یا سرنوشتی مانند مجموعه تجاری ستاره در روبروی بازار؟ اسناد مطالعات برنامه‌ریزی شهری آن چه چیزی را اثبات و حکم می‌کند؟ همان را اجرا کنند. قبلاً در این مکان چه اتفاقاتی افتاده بود. منابع تاریخی چه چیزی را گواهی می‌دهند؟ آیا دکان و مغازه بوده است؟ آیا جزئی از فضای تجاری بوده است و یا مسکونی؟ ما باید به گذشته خودمان احترام بگزاریم و آن را ادامه دهیم. ما به خودمان بدهکاریم. ساختن مجتمع تجاری و یا تفریحی در اینجا نمی‌تواند پیوندی یگانه با بازار داشته باشد حتی اگر لباس سنتی به تن کند و نمای هلالی شکل داشته باشد. درواقع کارکرد و فعالیت مردم است که به فضاهای ما معنی می‌دهد. ساختن برج آهنی و شیشه‌ای و پاساژ نیاز فرهنگی شهر و جامعه را برآورده نمی‌کند. این مانند ماشینی است که بلد نیستیم با آن رانندگی کنیم. در نهایت این پروژه ها در راستای ثبت جهانی هم نخواهند بود.
مسئولان میراث فرهنگی کرمان می‌گویند این دو پروژه، خصوصاً سیتی سنتر وکیل، با رعایت الزامات میراث فرهنگی، موفق به صدور مجوز شده‌اند. درحالی‌که بازار کرمان ثبت ملی شده، آیا صدور جواز برای این پروژه‌ها منطقی است؟
بنده فکر می‌کنم این ساخت‌وسازها کاملاً متضاد با الزامات میراث فرهنگی می‌باشد چراکه بلاهایی که بر سر شهرمان تابه‌حال آمده است براساس همین الزامات بوده‌اند و بناها و محله‌های تاریخی ما را از بین برده‌اند. مانند به زیر لودر بردن باغ‌های ثبت‌شده خیابان نوریه، تعرض به نمای میدان زیبا و تاریخی مشتاق، تخریب سردر زیبای کتابخانه ملی، ساختن بیمارستان مهرگان کنار یخدان مؤیدی، کف سازی با سنگ در کاروانسرای خشتی، احداث خیابان در محله خواجه خضر، آسیب دیدن دیوارهای مسجد جامع به علت نم‌زدگی، تخریب تدریجی کاروانسرای وکیل، ریزش کاشی‌کاری گنبد مشتاق علی شاه، تخریب و از بین رفتن کاشی‌های قپه سبز کرمان، ساختن زیرگذر در کنار گنبد جبلیه و هزار مانندی که جوابی ندارند و طبق الزامات سازمان میراث فرهنگی انجام‌شده‌اند.
به نظر شما به‌عنوان یک معمار و کارشناس خبره، این پروژه‌ها درمجموع چه تأثیری بر بازار کرمان می‌گذارند؟
ساخت چنین پروژه‌هایی جز بر باد دادن فرهنگ شهر کرمان چیزی در پی نخواهد داشت. ساخت مرکز تجاری در محدوده بازار و یا ساخت پاساژ در کنار میدان ارگ چه توجیهی می‌تواند داشته باشد؟ پاساژ چیست و بازار چیست؟ passage به معنای گذر است و برگرفته از مفهوم معماری غرب می‌باشد که اکنون به این شکل در معماری شهر ما استفاده می‌شود. ما خودمان محل گذر را در بازارهای زیبای قرن‌های پیش‌ساخته‌ایم. خیلی هم مفصل‌تر ، بهتر و ارزشمندتر با داشتن عناصری که هیچ جای دنیا تکرار نشده است. متأسفانه بازارهای ایران با داشتن کاروانسرا، حمام، مسجد، چهارسوق و با تزیینات شگفت‌انگیز را فراموش می‌کنیم و مانند معماری دوبی به دنبال پاساژ هستیم. چیزی که الان آن را گم‌کرده‌ایم شهر است و نه نیاز به پاساژ. ما به فضاهای ساده، جمعی و مردمی نیاز داریم. فضاهایی که محل پاتوق باشند. نه ویترین‌هایی که اجناس خودشان را به نمایش بگذارند. حداقل در ارتباط با این موضوع می‌گویم.
الان در بازار قلعه محمود و بازار میدان قلعه تعداد زیادی مغازه خالی وجود دارد. آیا احیای این بازارها منطقی‌تر نبود؟ خصوصاً که بازار کرمان در بافت سنتی شهر است.
بله کاملاً درست است. در این شهر فضاهای ارزشمندی وجود دارند که اکنون قدیمی و ناکارآمد تلقی می‌شوند و ظاهراً با تصمیم‌گیری‌ها کم‌کم ساختمان‌های جدید و مدرن جای آن‌ها را می‌گیرد.
ساخت ساختمان‌ها و پاساژهای مدرن در بافت سنتی شهر صحیح است؟
با توجه به اینکه ما ایرانی هستیم باید ایرانی فکر کنیم، ایرانی تصمیم بگیریم و ایرانی عمل کنیم. وقتی تاریخ شهر کرمان را ندانیم با این‌گونه تصمیمات به این شهر صدمه می‌زنیم. معمارهای گذشته ما نوابغی بااخلاق بودند که با علم به‌روز آثار جاودانه خلق می‌کردند که اکنون می‌توانیم به آثار تاریخی خود ببالیم و در موردشان کتاب بنویسم و نشان بدهیم که بودیم. پاساژ و ساختمان‌های مدرن و زیبا هیچ نقطه اشتراکی با بازار ندارند. این‌ها مانند برچسبی می‌باشد که دیر یا زود بازار و بعد شهر را از بین می‌برند. در حالی که ما باید بازار را حفاظت و حمایت کنیم.