تحریریه پیام ما

گزارشی از وضعیت یوز پلنگی که از قرق «یوزکنام پل ابریشم» به زیستگاه توران منتقل شد

«یوز» جوان نباید در اسارت بماند

علی رنجبران، حفاظتگر حیات وحش: برای بازگرداندن حیوان به طبیعت باید تلاش کرد؛ اما سایت توران اصلاً جای مناسبی برای این کار نیست

۲۹ خرداد ۱۴۰۳، ۲۲:۱۵

|پیام ما| سه روز بعد از انتشار تصاویر یوز جوانی که در قرق «یوزکنام پل ابریشم» به‌دنبال مادرش بود، سازمان حفاظت محیط‌زیست صبح روز دوشنبه حیوان را زنده‌گیری کرد. این اتفاق درحالی رخ داده، که هنوز از سرنوشت مادر اطلاعی در دست نبوده و مشخص نیست این زنده‌گیری با چه هدفی رخ داده است؟ سازمان حفاظت محیط‌زیست توضیح دقیق‌تری نداده، جز آنکه جنسیت یوز ماده است و به سایت قرنطینۀ توران منتقل شده است. از وضعیت سلامت و اینکه بعد از قلاده‌گذاری قرار است به طبیعت برگردد هم اطلاعی منتشر نشده است. بااین‌حال، با اعلام خبر ماده‌بودن یوز، پرسش‌های اساسی در مورد آیندۀ آن وجود دارد. آیا قرار است مثل سایر یوزهای یتیم تا آخر عمر در اسارت بماند یا برای یک‌بار ممکن است شاهد تغییر روند و رویه‌ای باشیم؟ سازمان حفاظت محیط‌زیست هنوز پاسخی به این پرسش‌ها نداده و حالا تنها امید بسیاری از فعالان حوزه این است که حیوان بعد از طی‌کردن مراحل صحیح بازپروری و بازوحشی‌سازی، با قلاده‌گذاری به طبیعت بازگردانده شود.

تصاویر منتشرشدۀ اولیه، یوزی را نشان می‌دادند نسبتاً لاغر، با جنسیتی نامعلوم که اثری از بیماری در او دیده نمی‌شد. عکس‌ها را «رمضانعلی رضایی» و «محمدرضا مرادی»، محیط‌بانان «یوزکنام پل ابریشم» برداشتند. چند روز قبل که این تصویر منتشر شد، موجی از نگرانی و خوشحالی را به دنبال داشت. آن‌طور که گفته شده، یوز چند روزی را به منطقه‌ای مشخص می‌آمده و بی‌قرار درحال صداکردن بوده. خبری از مادر نیست و یوز جوان که بنا به گفتۀ فعالان احتمالاً یک ساله است، حالا به سایت تکثیر توران برده شده است.

بعد از زنده‌گیری حیوان، «حسن اکبری»، معاون سازمان محیط‌زیست گفت: «از روز جمعه ۲۵ خرداد تیم‌های حفاظتی و کارشناسی از سازمان حفاظت محیط‌زیست، استان‌های سمنان و خراسان شمالی و یوزبانان یوز کنام پل ابریشم در منطقه حضور یافتند. پایش منطقه به‌مدت سه شبانه‌روز ادامه داشت و متأسفانه هیچ نشانه‌ای از یوز مادر دیده نشد. باتوجه‌به‌اینکه این یوز کم‌سن بوده و وابسته به مادر است، در چندین نقطه طعمۀ خرگوش به گونه‌ای در مسیر قرار گرفت تا این توله‌یوز بتواند تغذیه را انجام دهد.» به‌گفتۀ او، باتوجه‌به رصد لحظه‌ای محیط‌‌بانان، متأسفانه آثار لاغری مفرط و گرسنگی باز هم در حیوان مشاهده می‌شد و وضعیت مناسبی نداشت و مراجعات مکرر توله‌یوز به همان محدودۀ مشاهده‌شدۀ اولیه که در خارج از مناطق حفاظت‌شده است، نگران‌کننده بود. «در چنین شرایطی با مشورت با کارشناسان و دامپزشکان اعزامی به منطقه و باتوجه‌به لاغری شدید توله‌یوز، تصمیم بر این شد که این حیوان از طبیعت زنده‌گیری و به سایت توران منتقل شود.»

سایت توران فاقد امکانات رفاهی اولیه برای یوزهای در اسارت است؛ امکاناتی که وجودشان نه‌تنها از منظر فنی، حتی از لحاظ اخلاق و رفاه حیوانات نیز ضروری است. تهیۀ آن‌ها هم بیشتر از بودجه، نیازمند تصمیم‌گیری صحیح و پذیرش همکاری افراد خارج سازمان بود که متأسفانه سازمان مشارکت در حکم‌رانی حفاظت را به‌هیچ‌وجه برنمی‌تابد و این مسئله فقط مختص یوزپلنگ نیست

اما شنیده‌ها از وضعیت منطقه با آن‌چه اکبری می‌گوید متفاوت است. او گفته قرق‌بانان کل منطقه حضور داشتند، اما منابع محلی می‌گویند محیط‌بانان عباس‌آباد، رئیس پارک ملی توران و چند کارشناس که از تهران رفته‌اند حضور داشته‌اند و به‌این‌ترتیب، تنش‌هایی هم میان محیط‌بانان جاجرم و مسئولان سازمان رخ داده و فضا در این منطقه ملتهب است و در این شرایط این سؤال پیش می‌آید که اگر قرار است قرق میان سه استان مشترک اداره شود، چرا نماینده‌ای از هر استان برای تصمیم‌گیری حضور نداشته که منجر به این تنش نشود؟

نکتۀ مهم دیگر در صحبت‌های اکبری، جنسیت یوز بود. او جنسیت یوز نابالغ را ماده اعلام کرده و در ادامه گفته: «موضوع آیندۀ این یوز نابالغ با جنسیت ماده برای ما بسیار مهم است و به‌همین‌دلیل تصمیم‌گیری در مورد آن به کارگروه تخصصی ارجاع می‌شود و باتوجه‌به وضعیت آن، سوابق موضوع و مستندسازی انجام شده، براساس خرد جمعی کارشناسان و متخصصان بیرون سازمان، تصمیمات لازم اتخاذ خواهد شد. ترجیح نخست ما این است که پس از پایدارشدن وضعیت حیوان و انجام اقدامات پیش‌نیاز لازم، در صورت امکان حیوان به طبیعت برگردانده شود، اما باز هم باید نظر کارشناسان متخصص را در این موضوع جویا شد.»

این درحالی‌است‌که «علی رنجبران» روزنامه‌نگار و حفاظت‌گر حیات‌وحش می‌گوید:«برای ایجاد امکان بازگرداندن حیوان به طبیعت باید فعالانه تلاش کرد. سایت توران باتوجه‌به سابقه، اصلاً جای مناسبی برای این کار نیست. این سایت فاقد امکانات رفاهی اولیه برای یوزهای در اسارت است؛ امکاناتی که وجودشان نه‌تنها از منظر فنی، حتی از لحاظ اخلاق و رفاه حیوانات نیز ضروری است. تهیۀ آن‌ها هم بیشتر از بودجه، نیازمند تصمیم‌گیری صحیح و پذیرش همکاری افراد خارج سازمان بود که متأسفانه سازمان مشارکت در حکم‌رانی حفاظت را به‌هیچ‌وجه برنمی‌تابد و این مسئله فقط مختص یوزپلنگ نیست.

برای مثال برای کاشتن چند درخت، انتقال سنگ و خاک و کندۀ درخت و ایجاد عوارضی شبیه عوارض طبیعی و نصب چیتاران آماده، بودجه‌ای نیاز نبود؛ پذیرش نقش اجرایی دیگران بود که متأسفانه وجود ندارد و مدیریت استان سمنان نیز این فضای بسته را تشدید کرده است. بنابراین بهتر است که این یوزپلنگ هرچه سریع‌تر به منطقه‌ای فرستاده شود که امکان همکاری در آن بیشتر است و می‌شود به سرعت این امکانات را برای آن فراهم کرد.»

یک منطقه چه‌قدر توان ازدست‌دادن یوز را دارد؟

خبری از مادر یوز جوان نیست و مشخص نیست چه اتفاقی برایش افتاده. رنجبران با اشاره به وضعیت نامشخص مادر حیوان می‌گوید:«با وجود پایش‌ها اثری از مادر یوز نیست و به‌این‌ترتیب به نظر می‌رسد احتمالاً مادرش از دست رفته باشد که این خود فاجعۀ بزرگی است. با جداشدن این یوز جوان از منطقه و مرگ احتمالی مادرش و همچنین مرگ تولۀ خورشید که سال گذشته بعد از زنده‌گیری و سرم‌تراپی در سایت تکثیر مرد، این سومین یوزی است که از این منطقه جدا می‌شود. مگر یک منطقه چه‌قدر توان ازدست‌دادن یوز را دارد؟ همین مسئله ضرورت بازگرداندن این حیوان به این منطقه را بیشتر نشان می‌دهد. این یوز جوان به‌هیچ‌عنوان نباید در اسارت بماند.»

به نظر می‌رسد حداقل بازوحشی‌گردانی یوزهای یتیم برخلاف یوزهای متولدشده در اسارت بسیار ساده‌تر باشد و تجربۀ آن در آفریقا به کرات وجود دارد و سازمان باید حتماً از این تجربه استفاده کند. حتی قبلاً در سال ۹۵ یک یوز یتیم در همین سن‌وسال بدون بازپروری توانسته بود زنده بماند و مستقل شود

اهمیت منطقۀ بین توران، میاندشت و خوش‌ییلاق به عنوان کریدور، سال‌ها است که مطرح است و مورد تأکید بوده؛ اما رنجبران معتقد است که این منطقه را نباید صرفاً کریدور عبور دانست، بلکه زیستگاهی است که باید به آن اهمیتی دوچندان داد:«جمع‌آوری و داده‌های حضور، اثرات و نمایه‌های علامت‌گذاری قلمرو و حتی مدل‌سازی‌های مطلوبیت زیستگاهی نشان می‌داد که باید به این منطقه بیشتر به چشم یک زیستگاه نگاه کرد تا صرفاً یک راهروی عبوری. بنابراین و باتوجه‌به‌اینکه امکان حفاظت رسمی آن تقریباً وجود نداشت و یوزپلنگ باید بین روستاها، معادن و مزارع حفظ می‌شد، مشارکت مردم از همیشه ضروری‌تر به نظر می‌رسید. پس بهترین گزینه ایجاد یک حفاظت‌گاه مردمی (Community based conservancy) بود که متأسفانه با تصمیمات گرفته‌شده در معاونت سازمان امکان‌پذیر نشد. از پیامدهای آن تنشی است که بر سر زنده‌گیری این حیوان بین فعالان جاجرمی و استان سمنان رخ داده و در صورت عدم توجه می‌تواند برای آیندۀ یوزپلنگ بسیار خطرناک باشد.»

او همچنین می‌گوید:«نرخ بقای توله‌ها قبل از استقلال از مادر خیلی کمتر از منطقۀ حفاظت‌شدۀ جنوب جاده بوده که طبیعی است. اما اگر قرار است با حفاظت این وضعیت بهبود یابد، باید دلایل واقعی را بدانیم. فرضیات مختلفی مطرح است، اما دلیل واقعی مشخص نیست. آیا توسط گوشت‌خواران رقیب کشته می‌شود؟ توسط انسان کشته می‌شوند؟هدف زنده‌گیری و قاچاق یوز است و یا … ما در این موارد هیچ نمی‌دانیم و در غیاب هر پایش منظم و قلاده‌گذاری و حتی یک سیستم مردمی حفاظت و گردآوری منظم اطلاعات، فقط باید منتظر شانس برای یافتن پاسخ این سؤالات باشیم و عملاً در اتاقی تاریک قدم می‌زنیم.»

رنجبران دربارۀ بازوحشی‌گردانی می‌گوید: «من در این زمینه اطلاعات کاملی ندارم، اما به نظر می‌رسد حداقل بازوحشی‌گردانی یوزهای یتیم برخلاف یوزهای متولدشده در اسارت بسیار ساده‌تر باشد و تجربۀ آن در آفریقا به کرات وجود دارد و سازمان باید حتماً از این تجربه استفاده کند. حتی قبلاً در سال ۹۵ یک یوز یتیم در همین سن‌وسال بدون بازپروری توانسته بود زنده بماند و مستقل شود.»

او در پایان امیدوار است سازمان حفاظت محیط‌زیست با اتخاذ تصمیم صحیح و تغییر رویکرد حفاظتی در منطقه و اجرای حفاظت واقعی مشارکتی، در مورد این توله یوز نیز به درستی عمل کرده و با بهره‌گیری از تجربیات داخلی و خارجی برای یک‌بار هم که شده، چرخۀ اسارت ابدی یوزهای یتیم در ایران با بازگرداندن موفق این حیوان به طبیعت بشکند.

به اشتراک بگذارید:

برچسب ها:

پارک ملی توران، حیات‌وحش، محیط‌‌بان، محیط‌زیست، یوز، یوزپلنگ