محققان مؤسسهٔ روانشناسی «ماکس پلانک» (Max Planck) در هلند داده‌های ژنتیکی بیش از ۳۵۰ هزار نفر را مورد مطالعه قرار دادند. آنها در بررسی‌های خود شباهت‌ها و تفاوت‌های بالقوه‌ای را بین اختلالات مرتبط با مغز و عوامل کدگذاری نادری که به چپ‌دستی افراد کمک می‌کنند، مشاهده کردند. 

در زیست‌شناسی، به‌طرز شگفت‌آوری جهت‌گیری وجود دارد. مثلاً پیچش صدف حلزون‌ها همگی به‌ یک طرف است. حتی مولکول‌ها نیز اغلب دارای جهت‌گیری ثابتی هستند که به آن «کیرالیته» (chirality) گفته می‌شود. بلوک‌های سازندهٔ پروتئین‌ها معمولاً ساختاری دارند که همگی به‌ یک جهت یا اصطلاحاً دست چپی هستند. یا ساختار دی‌ان‌ای که به‌طور طبیعی در همهٔ موجودات زنده وجود دارد، دارای پیچشی به‌سمت راست یا اصطلاحاً دست راستی است.  

 

«کلاید فرانکز» (Clyde Francks)، ژن‌شناس، و همکارانش که این پژوهش را انجام داده‌اند، در مقالهٔ خود نوشته‌اند: «این سوگیری کلی که بخش عمدهٔ انسان‌ها راست‌دست هستند، به‌طور گسترده در سراسر قاره‌ها وجود دارد و در طول تاریخ بشر نیز به‌همین شکل بوده است.» 

در میان افرادی که دارای برخی اختلالات عصبی رشدی هستند، تعداد زیادی چپ‌دست دیده می‌شود و تمایل به راست‌دستی یا چپ‌دستی و زبان ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. این، موضوع تحقیقات گسترده‌ای بوده است و شواهد زیادی به‌دست آمده که در این امر، ژن‌های ما نقش دارند. 

 

پژوهشگران شناسایی برخی از ژن‌هایی را آغاز کرده‌اند که مسئول ترجیح‌دادن دست چپ در انجام اموری مانند نوشتن است و دست مخالف در انجام آن امور توانمند نیست. در سال ۲۰۱۹، مطالعه‌ای روی ۴۰۰ هزار رکورد منفرد انجام شد که نخستین مناطق ژنتیکی مرتبط با چپ‌دستی را کشف کرد. این مناطق، چهار مورد بودند. یک سال بعد در ۲۰۲۰، در مطالعه‌ای گسترده روی بیش از ۱.۷ میلیون نفر ۴۱ نوع ژن کشف شد که بر چپ‌دست‌بودن تأثیر دارند. 

 

فرانکز و همکارانش توضیح می‌دهند که چندین ژن، «توبولین‌ها» (tubulins) یا پروتئین‌های مرتبط با «میکروتوبول» (microtubule) را کدگذاری می‌کنند: «در اینجا ما بررسی کردیم که آیا چپ‌دستی نیز تحت‌تأثیر انواع کدگذاری‌های نادر اتفاق می‌افتد؟» 

آنها برای تعیین تأثیر انواع ژن‌های نادر بر چپ‌دستی، داده‌های ژنتیکی بیش از ۳۵۰ هزار نفر در «بیوبانک» (Biobank) انگلستان را بررس کردند. در این تجزیه‌وتحلیل، ۳۸ هزار و ۴۳ داده مربوط به افراد چپ‌دست و ۳۱۳ هزار و ۲۷۱ داده مربوط به افراد راست‌دست بود. این پژوهشگران به‌دنبال ژن‌های خاص مرتبط با چپ‌دستی بودند و محاسبه کردند که تغییرات ژنی نادر چقدر می‌تواند بر چپ‌دست بودن افراد تأثیر بگذارد. طبق محاسبات پژوهشگران، انتقال چپ‌دستی به‌صورت وراثتی، با این‌گونه کدگذاری‌های نادر حدود یک درصد است. 

فرانکز و تیمش دریافتند که در افراد چپ‌دست، ۲.۷ برابر بیشتر این احتمال وجود دارد که گونه‌های کدکنندهٔ نادر ژنی موسوم به TUBB4B در بدن آنها وجود داشته باشد که توبولین‌های سازندهٔ میکروتوبول‌ها را کدگذاری کند. میکروتوبول‌ها تشکیل‌دهندهٔ بخشی از اسکلت سلولی هستند که به سلول‌ها شکل می‌دهند و برای رشد نورون مهم هستند. 

 

نویسندگان این مقاله نوشته‌اند: «معلوم نیست میکروتوبول‌ها چگونه بر توزیع تمایل افراد مختلف برای به‌کارگیری دست چپ تأثیر می‌گذارند. اما این پیشنهاد ارائه می‌شود که آنها ممکن است به کیرالیته سلولی در اوایل شکل‌گیری و رشد مغز کمک کنند و درنتیجه به تشکیل ذاتی اندام به‌صورت چپ یا راست کمک کنند.» 

 

اگرچه در مطالعه‌ای که پیش‌ازاین انجام شده بود و ۹ ژن دخیل در بیماری‌های عصبی با چپ‌دستی مرتبط دانسته شده بودند، اما مطالعهٔ جدید هیچ ارتباطی بین هیچ‌یک‌از این ۹ ژن با چپ‌دستی در مقیاس بزرگ پیدا نکرد. باوجوداین، آنها دریافتند که افراد داری تغییرات در ژن که قبلاً با اوتیسم مرتبط بودند، (DSCAM و FOXP1) به‌طور بالقوه‌ای شانس بیشتری برای چپ‌دست‌شدن دارند. 

به‌گفتهٔ نویسندگان این مقاله، اکثر افراد چپ‌دست مبتلا به اوتیسم نیستند، اما نرخ بالاتر چپ‌دستی ممکن است به‌دلیل تغییرات نادر ژنی باشد. وقتی جهش‌های DSCAM یا FOXP1 به اوتیسم کمک می‌کنند، ممکن است تغییرات در رشد محور چپ-راست مغز بخشی از علت باشد.

 

آنها نوشته‌اند: «این مطالعه نقش انواع نادر و تغییردهندهٔ پروتئین را در چپ‌دستی نشان می‌دهد و شواهد بیشتری برای دخالت میکروتوبول‌ها و ژن‌های مرتبط با اختلال عصبی ارائه می‌دهد.» 

فرانک و همکارانش فکر می‌کنند بررسی‌های بیشتر در مطالعاتی با ابعاد وسیع‌تر، ژن‌های بیشتری که در چپ‌دستی افراد دخیل هستند را نشان خواهند داد.