یکی از معضلات محیط زیستی در مقیاس جهانی، گرمایش جهانی و پدیدهٔ تغییراقلیم است. از همین رو، تلاش همگانی برای رسیدن به سناریوی ایده‌آل مطرح‌شده از سوی کنوانسیون پاریس در سال ۲۰۱۵، که به‌موجب آن افزایش دمای کره زمین باید به دو درجه تا سال دو هزار و ۱۰۰ محدود شود، آغاز شده است. برای رسیدن به این مهم، تمامی صنایع با میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای قابل‌توجه که اصلی‌ترین عامل پدیدهٔ گرمایش جهانی هستند، موظف به ارائهٔ گزارش انتشار در مرحلهٔ اول و سپس کنترل و کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای تولیدی خود هستند. از جمله این صنایع می‌توان به نیروگاه‌های تولید انرژی، حمل‌ونقل، تولید سیمان و مدیریت پسماند جامد شهری اشاره کرد. این صنایع عامل تولید مهمترین گازهای گلخانه‌ا‌ی مؤثر در گرمایش جهانی یعنی دی‌اکسیدکربن، متان، و دی‌اکسیدنیتروز هستند.

 

درحال حاضر بیش از ۱.۳ میلیارد تن پسماند جامد شهری در سراسر جهان تولید می‌شود و با توجه به توسعهٔ شهرنشینی و روند رشد جمعیت، پیش‌بینی می‌شود این مقدار در طی سال‌های آینده به‌طرز چشمگیری افزایش پیدا کند. در شهر تهران روزانه بیش از هفت هزار و ۵۰۰ تن پسماند جامد شهری به مرکز دفن پسماند آرادکوه منتقل می‌شود و سرانهٔ تولید زباله به‌ازای هر فرد در شهر تهران معادل ۸۰۰ گرم است. درصد قابل‌توجهی از این میزان پسماند تولیدی می‌تواند به‌عنوان مواد اولیه، مجدد مورد استفاده قرار گیرد. بهره‌گیری از پسماند جامد شهری جهت کاهش منابع مصرفی، به‌وسیلهٔ بازیابی انرژی و مواد اولیه، می‌تواند به کاهش مصرف منابع طبیعی اولیه و انتشار گازهای گلخانه‌ای از بخش پسماند و کنترل انتشار ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی منجر شود. 

 

در پژوهشی که توسط تیم مشترک متشکل از «کیانا روحی» از دانشگاه تگزاس آمریکا، «ابوعلی گلزاری»، «مجید شفیع‌پور» و «فاطمه دلیر» از دانشگاه تهران و «خاویر پرز» از دانشگاه پلی‌تکنیک مادرید اسپانیا انجام شد، برای تخمین میزان انتشار ناشی از مسیرهای متداول مدیریت پسماند جامد شهری از جمله دفن به‌عنوان اولین راهکار و زباله‌سوز جامد شهری به‌عنوان تکنولوژی قابل‌توجه در کشورهای درحال‌توسعه، مدل محاسباتی جهت تخمین ردپای کربن نیروگاه‌های زباله‌سوز و دفن پسماند، ارائه شده است. ردپای کربن معمولاً به‌صورت کیلوگرم دی‌اکسیدکربن معادل منتشرشده به‌ازای تولید یک یا چند محصول یا فعالیت ارائه می‌شود و به‌طور کلی یک تعریف قراردادی است که با مشخص کردن مرزهای سیستم، محصول تولیدی، منابع انتشار و گازهای گلخانه‌ای ناشی از فرآیندهای صنعت مورد مطالعه و محصول تولیدی در آن محاسبه می‌شود. برای این منظور پارامترهای مؤثر بر ردپای کربن را پس از شناسایی، به دو دستهٔ پارامترهای مؤثر بر انتشار و پارامترهای مؤثر بر تولید تقسیم‌بندی می‌کنند و در این مدل میزان انتشار از زمان حمل‌ونقل پسماند به مرکز دفن و پردازش، تا فرایند احتراق در واحد زباله‌سوز و همچنین دفن پسماند باقیماندهٔ مورد توجه قرار می‌گیرد.  این مدل می‌تواند برای تخمین ردپای کربن نیروگاه‌های در حال بهره‌برداری مورد استفاده قرار گیرد. همچنین از نتایج این پژوهش می‌توان برای کمینه کردن ردپای کربن نیروگاه‌های موجود و حتی در فاز امکان‌سنجی احداث نیروگاه‌های جدید به جهت تخمین ردپای کربن و انتخاب شرایط بهینه از منظر گرمایش جهانی هم بهره برد.

 

زباله‌سوز شش هزار تنی، عامل تشدید فرونشست جنوب تهران

نتایج به‌دست‌آمده همانطور که انتظار می‌رفت نشان می‌دهد حمل‌ونقل و فرآیند احتراق پسماند بیشترین تأثیر را در ردپای کربن نیروگاه دارند. می‌توان با کنترل پارامترهای تأثیرگذار بر انتشار ناشی از حمل‌و‌نقل و احتراق، مانند مسافت طی‌شده و رطوبت ترکیب پسماند ورودی، میزان انتشار را تا ۳۵ درصد انتشار اولیه کاهش داد. در این تحقیق به‌طور خاص به مطالعه و بررسی میزان انتشار دی‌اکسیدکربن در مرکز دفن پسماند آرادکوه تهران و نیروگاه زباله‌سوز سه مگاواتی با ظرفیت پذیرش پسماند ۲۰۰ تن در روز واقع در این مجموعه پرداخته شده و از مدل ارائه‌شده برای تخمین انتشار در این مجموعه استفاده شده است. براساس این پژوهش، مجموع انتشار ناشی از حمل‌ونقل پسماند و مواد اولیه ۱.۷۶کیلوتن کربن‌دی‌اکسید، احتراق پسماند در نیروگاه با بیش از ۸۰ درصد سهم در ارزیابی چرخهٔ حیات تولید برق از زباله ۲۱.۷ کیلوتن کربن‌دی‌اکسید و انتشار ناشی از دفن پسماند ۲۶.۳۲ مگاتن کربن‌دی‌اکسید در سال محاسبه شده و میزان ردپای کربن متناظر با هریک از فعالیت‌ها به‌ترتیب، ۹۵ گرم دی‌اکسیدکربن به‌ازای یک تن پسماند حمل‌شده در یک کیلومتر مسافت طی‌شده، ۰.۳۱۲ تن کربن‌دی‌اکسید معادل به‌ازای احتراق یک تن پسماند و ۰.۳۸۵ تن کربن‌دی‌اکسید معادل به‌ازای دفن یک تن پسماند محاسبه شده است. به‌طور کلی ردپای کربن این نیروگاه یک هزار و ۱۳۵۱.۹۴ گرم کربن‌دی‌اکسید معادل به‌ازای تولید یک کیلووات ساعت انرژی تولیدی و ۲۳.۵ کیلو تن دی‌اکسیدکربن معادل در سال است.

 

در این پژوهش با فرض سناریوی افزایش ظرفیت روزانهٔ کورهٔ احتراق در نیروگاه به دو هزار تن در روز و ده برابر مقدار حال حاضر، ردپای کربن کمتر از ده درصد افزایش یافته است و این موضوع نشان می‌دهد از منظر گرمایش جهانی افزایش ظرفیت این نیروگاه‌ با توجه به میزان تولید بالای پسماند جامد شهری به دو هزار تن در روز قابل‌توجیه است. 

 

اما این روزها زمزمه راه‌اندازی زباله‌سوز شش هزار تنی روزبه‌روز قوی‌تر می‌شود و شاید در آینده‌ای نزدیک این اتفاق نامبارک رقم بخورد. با این تفاسیر با وجود حدود نهایتاً هزار تن پسماند ریجکت با ارزش حرارتی مناسب برای زباله‌سوزی و با فرض یک ضریب دو برابری در مواقع اضطراری و همچنین پشتیبانی برای پسماندهای بیمارستانی، بیشترین ظرفیتی موردنیاز تهران، زباله‌سوز دو هزار تنی است. ولی راه‌اندازی زباله‌سوز شش هزار تنی، با اینکه مطالعات امکان‌سنجی و پشتیبانی قوی ندارد و تنها مطالعات پشتیبان مدیریت پسماند تهران، طرح جامعی است که در آن یکی از سناریوها وجود زباله‌سوز سه هزار تنی برای ریجکت‌ها بود که جزو سناریوی منتخب نبود و در حال حاضر تناژ ورودی به آرادکوه، شش هزار تن است که با راه‌اندازی این زباله‌سوز فرایند موجود کمپوست تعطیل خواهد شد و علناً تفکیک از مبدأ به فراموشی سپرده می‌شود. این درحالی‌است که زباله‌سوز شش هزار تنی، برای ریجکت‌ها نیست و برای زبالهٔ مخلوط است و هنوز تجربیات زباله‌سوزی در ایران آسیب‌شناسی و بررسی مجدد نشده است. بزرگترین معضل این زباله‌سوز شش هزار تنی، این است که تاکنون مطالعات محیط زیستی، پیوست سلامت و پدافند غیرعامل آن انجام نشده و عجله در بستن قرارداد و در نظر نگرفتن بهترین تکنولوژی با بهینه‌ترین مدل اقتصادی، می‌تواند عواقب ناخوشایندی به بار بیاورد.

 

همچنین، نقطهٔ کلیدی این زباله‌سوز، نبود آب در دسترس برای آن است که یا باید به آب‌های زیرزمینی فشار مضاعف آورده شود که باعث فرونشست بیشتر در جنوب تهران می‌شود و یا از پساب استفاده شود که به‌شدت موردنیاز صنایع و کشاورزی جنوب تهران است. به‌این‌ترتیب، با انتخاب هرکدام از این راهکارها فشار و بار مضاف محیط زیستی به منطقه را شاهد خواهیم بود. امیدواریم ذره‌ای به مطالعات انجام‌گرفته در کشور اهمیت داده شود و طرح جاری زباله‌سوز به عاقبت طرح هاضم تهران، طرح کاپ، طرح mrf، طرح ملودی و … و هزینه‌کرد میلیاردها تومان از بیت‌المال و عدم حل معضل پسماند تهران دچار نشود.