|پیام ما| پانزده روز پس از اینکه خبر رسید گاز اداره گاز یزد به دلیل مصرف بالا قطع شده و خبرهای مشابهی از سایر استان‌ها از جمله استان لرستان هم منتشر شده خبرهای دیگری مبنی بر کاهش صادرات گاز ایران به ترکیه نیز به گوش می‌رسد. این در حالی است که در شرایط تحریم صادرات گاز به ترکیه می‌توانست مرهمی بر زخم‌های اقتصادی کشور باشد. نکته اینجاست که در این مدت ترکیه نیز خود در جست‌وجوی منابع جدید گاز بوده و علاوه بر کشف یک میدان گازی در دریای سیاه قراردادی هم با کشور بلغارستان بسته است. اما ایران به دلیل اولویت دادن به مصرف خانگی دو آسیب جدی به خود وارد کرده است؛ یکی مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های برق و صنایع دیگر و پیوستگی آلودگی هوا و دیگری از دست دادن درآمد غیرریالی خود.

گاز مصرفی بخش خانگی نسبت به زمان مشابه پارسال بیش از ۲۰ میلیون متر مکعب افزایش یافته است و موجب ناترازی ۲۰۰ میلیون متر مکعبی گاز در سال جاری شده است. در چنین شرایطی دولت برای تامین مصرف خانگی فشار مضاعفی به صنایع آورده و حتی برنامه تشویقی هم برای کاهش مصرف گذاشته است. بر اساس گزارش ایسنا میزان مصرف گاز در روز جمعه گذشته با وجود تعطیلی ۷۶۶ میلیون متر مکعب در کشور بوده است. از این میزان ۵۹۲ میلیون متر مکعب، در بخش خانگی، تجاری، ۹۰ میلیون متر مکعب صنایع غیرعمده و صنایع عمده و ۸۴ میلیون متر مکعب نیروگاه‌ها مصرف شده است.
استمرار چنین وضعیتی سبب شد تا ایران برای جبران ناترازی گازی خود به محدود کردن صادرات بپردازد. در نتیجه شرکت دولتی بوتاش ترکیه اعلام کرد صادرات گاز ایران به ترکیه به دلیل مشکلات فنی در آستانه اوج تقاضای زمستانی، به میزان ۷۰ درصد کاهش پیدا کرده است.
ایسنا دراین‌باره نوشت: شرکت بوتاش که اپراتور خط لوله دولتی ترکیه، در بیانیه‌ای اعلام کرد میزان گازی که از ایران به ترکیه ارسال می‌شود، از اول ژانویه به دلیل مشکل فنی در شبکه ایرانی، کاهش پیدا کرده است و مقامات ترکیه از ایران خواسته‌اند هرچه سریع‌تر این مشکل را حل کند.
بوتاش اعلام کرد ترکیه برای جلوگیری از اختلال در مصرف گاز در این کشور، اقدامات احتیاطی را انجام داده و گاز ذخیره شده، برای تامین تقاضا مورد استفاده قرار گرفته است.
طبق آمار رگولاتور انرژی ترکیه، ایران دومین صادرکننده بزرگ گاز به ترکیه پس از روسیه است و ۹.۴۳ میلیارد متر مکعب گاز به این کشور در سال ۲۰۲۱ صادر کرده است.
در ژانویه سال ۲۰۲۲، صادرات گاز ایران به ترکیه به مدت دو هفته به دلیل نشت گاز، متوقف شد و ترکیه مجبور شد برق مصرف‌کنندگان صنعتی را قطع کند.
تجارت گازی ایران و ترکیه در ۹ ماهه سال جاری میلادی بیش از هفت میلیارد متر مکعب گاز صادر شده به ترکیه بوده است.
در همین حال چند روز قبل‌تر محمود خاقانی مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت نیز خبر داد که در سال ۲۰۱۸ در اجلاس سران کشور‌های ساحلی دریای خزر در اکتائو قزاقستان توافق شد اگر مسائل محیط زیستی بر اساس استاندارد بین‌المللی مورد توجه قرار گیرد، احداث خطوط لوله برای صادرات نفت و گاز از عرض خزر مشکلی ندارد. اکنون اروپا روی این موضوع تمرکز کرده و شرکت‌های اروپایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که گاز ترکمنستان را به اروپا ببرند.

با توجه به نیاز کشور باید تولید گاز را افزایش دهیم. به این منظور باید ۸۰ میلیارد دلار در طول هشت سال آینده سرمایه‌گذاری در حوزه گاز انجام گیرد تا تولید گاز را از رکورد یک میلیارد متر مکعبی فعلی به آستانه ۱.۵ میلیارد متر مکعب در روز برسانیم. برای این منظور باید سرمایه داخلی و خارجی به میدان آید

بر اساس گفته‌های خاقانی بحث احداث خط لوله در عرض دریای خزر و انتقال گاز ترکمنستان از مسیر باکو و تفلیس و ارزوم تا اروپا جدید نیست و از زمان فروپاشی شوروی سابق مطرح بوده است. در آن زمان آمریکا وارد دریای خزر شده بود و بر اینکه صادرات انرژی منطقه از مسیر ایران و روسیه نباشد این بحث را مطرح کرد. آن زمان گاز ترکمنستان از مسیر روسیه به اروپا می‌رفت، گاز ایران هم از مسیر شوروی سابق و خط لوله آیگت یک و آستارا به جمهوری آذربایجان (شوروی سابق) و اروپا می‌رفت، اما ایران پولی از اروپا دریافت نمی‌کرد و شوروی سابق به جای گاز به ایران کالا و خدماتی مثل وسیله حمل و نقل نظامی می‌داد و یا ذوب آهن اصفهان را احداث کرد.
خاقانی همچنین درباره تاثیر صادرات گاز ترکمنستان از مسیر خزر به اروپا بر ایران عنوان کرد: قرار است ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز در سال از ترکمنستان به اروپا صادر شود اگر گاز قزاقستان هم به مسیر ترکمنستان متصل شود قاعدتا قطر خط لوله‌ای که قرار است احداث شود بزرگتر طراحی خواهد شد و حجم بیشتری از گاز به اروپا خواهد رفت، در آن صورت ممکن است جایی برای صادرات گاز ایران نباشد. نکته مهم اینکه مصرف‌کننده در احداث خط لوله و حتی تولید گاز در ترکمنستان سرمایه‌گذاری می‌کند، اما شرایط اینکه مصرف‌کننده در تولید و احداث خط لوله برای صادرات گاز ایران هم سرمایه‌گذاری کند، قطعا فراهم نیست.
در چنین شرایطی که ایران تحدیدهای بسیاری برای حضور در بازار جهانی و تجارت گاز دارد به شدت درگیر چگونگی سامان دادن به بازار مصرف‌زده داخلی است.

استمرار شدت مصرف گاز در بخش خانگی سبب شد تا ایران برای جبران ناترازی گازی خود به محدود کردن صادرات بپردازد. در نتیجه شرکت دولتی بوتاش ترکیه اعلام کرد صادرات گاز ایران به ترکیه به دلیل مشکلات فنی در آستانه اوج تقاضای زمستانی، به میزان ۷۰ درصد کاهش پیدا کرده است

ناترازی در تولید و مصرف گاز وزارت نفت را وادار به اجرای طرح‌های مدیریت مصرف کرده، در این راستا پاداش خوش‌مصرفی نیز تعریف شده، آن‌طور که وزیر نفت اعلام کرده هرکدام از مشترکان حوزه گاز یک درصد کاهش مصرف داشته باشند، سه درصد تخفیف در هزینه مصرف گاز دریافت می‌کنند.
همچنین ایسنا در گزارشی نوشته است با توجه به عرضه و تولید گاز در فصل سرد سال حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب ناترازی در حوزه گاز وجود دارد.
در زمینه گاز با وجود اینکه تولیدکننده بزرگی هستیم، اما با توجه به نیاز کشور باید تولید گاز را افزایش دهیم. به این منظور باید ۸۰ میلیارد دلار در طول هشت سال آینده سرمایه‌گذاری در حوزه گاز انجام گیرد تا تولید گاز را از رکورد یک میلیارد متر مکعبی فعلی به آستانه ۱.۵ میلیارد متر مکعب در روز برسانیم. برای این منظور باید سرمایه داخلی و خارجی به میدان آید. برای مثال اکنون بخش‌های زیادی از سرمایه‌گذاری‌ها به هلدینگ‌های بزرگ اقتصادی واگذار شده و برآورد می‌شود در طول پنج سال آینده با افزایش تولید گاز مواجه شویم. هم‌اکنون ۱۰۰ میلیارد دلار عقد قرارداد با شرکت‌های داخلی و خارجی برنامه‌ریزی شده و در بخش خارجی ۴۰ میلیارد دلار تفاهم‌نامه امضا شده که بیش از ۵ میلیارد دلار آن به عقد قرارداد رسیده است.
با این اما در شرایط فعلی چاره‌ای جز مدیریت مصرف وجود ندارد، مشترکان باید به این موضوع توجه بیشتری داشته باشند تا بتوان بدون مشکل روزهای سرد را پشت سر گذاشت و بعد از آن به فکر توسعه طرح‌ها و افزایش تولید گاز بود. در حال حاضر بیش از ۲۰۰ پروژه مهم و اساسی صنعت گاز در کشور در حال اجراست که پس از گذر از ناترازی فعلی می‌توان با اهتمام بیشتری به آنها پرداخت.
معادلات گازی ترکیه
اما درست در روزهایی که انتظار می‌رفت اروپا از بی‌گازی سرمای سختی را تجربه کند تجارت گاز در ایران یخ زد و در همین حال ترکیه سخت سرخوش از کشف میدان‌ گازی و قراردادهای جدید بوده است. پس از اینکه اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه گفت که یک میدان گازی جدید در دریای سیاه با حجم 58 میلیارد متر مکعب کشف کردیم خبر رسید که قرارداد جدیدی با کشور بلغارستان منعقد که آن را تاریخی توصیف کرده‌اند.
پیشتر روسن هریستوف، وزیر انرژی بلغارستان در مصاحبه با خبرنگاران اعلام کرده بود که مذاکرات برای استفاده از ظرفیت پایانه‌های ترکیه برای ذخیره حدود یک میلیارد متر مکعب گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) در حال انجام است. قرارداد ما برای واحد ذخیره‌سازی و گازرسانی ال‌ان‌جی شناور (FSRU) در دده‌آغاچ نیز در سال 2024 آغاز می‌شود. ما هنوز به یک میلیارد متر مکعب ظرفیت اضافی نیاز داریم و در این زمینه در حال مذاکره برای ذخیره آن در پایانه‌های در ترکیه و انتقال آن از طریق شرکت بوتاش هستیم. مصرف سالانه گاز طبیعی بلغارستان حدود 3.5 میلیارد متر مکعب است.
سرانجام در سومین روز از سال میلادی جدید قرارداد جدیدی میان ترکیه و بلغارستان منعقد شد که بر این اساس طی ۱۳ سال سالانه ۱.۵ میلیارد متر مکعب گاز منتقل خواهد شد.
بر اساس گزارشی که خبرگزاری رسمی ترکیه آناتولی منتشر کرده فاتح دؤنمز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه در سفر به صوفیا، پایتخت بلغارستان با روزن هریستوف، همتای بلغارستانی خود دیدار و قرارداد همکاری در زمینه گاز طبیعی بین دو کشور امضا کردند.
وزیر انرژی بلغارستان نیز توافقنامه امضا شده را یک «سند تاریخی» توصیف کرد و گفت: در سایه این توافق ما این فرصت را داریم که از تمام تولیدکنندگان در همه جهان گاز طبیعی خریداری کنیم. همچنین در کنار صادرات به دیگر کشورهای اروپایی خودمان نیز از این گاز بهره‌مند شویم.
این قرارداد به ویژه پس از اینکه ترکیه میدان جدیدی در دریای سیاه از گاز کشف کرده می‌تواند اهمیت دوچندانی در بازار گاز یکی از خریداران عمده گاز ایران به وجود آورد.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در توصیف میدان گازی یاد شده گفته بود کشتی حفاری فاتح ترکیه، در حفاری چای‌جوما-1، ذخایر گاز طبیعی با حجم 58 میلیارد متر مکعب را در عمق 3 هزار و 23 متری زیر دریا کشف کرد. ذخایر گاز طبیعی ما در دریای سیاه با اکتشاف جدید در چای‌جوما-1، در حدود 170 میلیارد متر مکعب افزایش یافته و در مجموع به 710 میلیارد متر مکعب رسیده است.
او همچنین درباره ذخایر گاز طبیعی در دریای سیاه گفت که در نتیجه تجزیه و تحلیل داده‌ها، حجم ذخیره 540 میلیارد متر مکعبی قبلی ما به 652 میلیارد متر مکعب افزایش یافته است.
با این وصف و دور و دورتر شدن ایران از تجارت گاز با پاکستان و هند پرسش این است که آیا توسعه فازهای پارس‌های جنوبی صرفا متوجه تامین گاز برای مصرف خانگی خواهد شد یا تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان ایران تدارک یک برنامه متمایز از تخفیف به خوش‌مصرف‌ها و قطع گاز بدمصرف‌ها می‌بینند.