|پیام‌ما | همه چیز بر روی کاغذ امیدوارکننده است؛ ایران در سال ۲۰۲۳ میلادی در میان کشورهای جهان که بزرگترین ذخایر نفت را دارند، در رتبه سوم قرار دارد و همچنان در میان دارندگان ذخایر گاز ایران رتبه دوم در جهان را داراست. اما از یک سو به دلیل مصرف بی‌حد و شدید گاز نه‌تنها این موقعیت موجب بهبود شرایط اقتصادی ایران نشده که کشورمان در آستانه قرار گرفتن در فهرست واردکننده گاز است. این در حالی است که ایران بازارهای صادرات گاز خود را یکی پس از دیگری از دست می‌دهد. نمونه آن کنار گذاشته شدن از معادلات گازی هند و پاکستان است. دیگر اینکه ترکیه با اکتشاف یک میدان گازی دست‌کم در رسانه‌ها تلاش موثری برای نشان دادن استقلال خود در انرژی شروع و اعلام کرده است در سال میلادی جاری انرژی خود را تامین می‌کند. در چنین وضعیتی ایران که باید ۸ تا ۱۰ درصد از تجارت گاز دنیا را به خود اختصاص می‌داد عملا در موقعیت مصرف‌کننده صرف قرار گرفته است.

حسینعلی ‌محمدحسینی، مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی گاز ایران گفت: مطابق اسناد بالادستی مصوب، ایران باید ۸ تا ۱۰ درصد تجارت گاز دنیا یعنی بیش از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب از سبد تجارت گاز دنیا را در اختیار داشته باشد، اما بنا به دلایلی، نیل به این هدف تاکنون میسر نشده است.
او بر این باور است که رویکرد وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران، افزایش سهم صادراتی گاز است، به‌طوری که در پنج ماه نخست امسال در مقایسه با ۵ ماه مشابه پارسال، رشد ۱۹ درصدی صادرات گاز را داشته‌ایم، اما واقعیت این است که به دلیل اینکه اقتصاد ما (به‌ویژه در بخش صنایع) وابسته به گاز شده، از این رو فرصت‌های صادراتی را از دست داده‌ایم.

بر اساس گزارشی که ایسنا در این‌ باره منتشر کرده است گاز طبیعی در هر واحد انرژی حدود ۲۴ درصد نسبت به نفت خام و ۴۲ درصد نسبت به زغال‌سنگ، گازهای آلاینده کمتری تولید می‌کند. در حال حاضر حدود ۲۰ درصد مصرف جهانی انرژی را گاز طبیعی تشکیل می‌دهد که با آهنگ ۲.۴ درصد در حال رشد است.
بر اساس گزارش شرکت ملی نفت ایران، ایران با بیش از ۳۳ تریلیون متر مکعب ذخایر گاز باقیمانده، سهمی معادل ۱۶.۶ درصد از کل ذخایر اثبات‌شده گاز جهان را در اختیار دارد و بر اساس گزارش بررسی آماری شرکت بی‌پی در سال ۲۰۱۹، ایران با بهره‌مندی از ۳۲ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی، از این منظر در رتبه دوم جهانی قرار دارد.

بهینه‌سازی انرژی مستلزم قیمت، تکنولوژی و فرهنگ است، در همه جای دنیا انرژی قیمتی دارد که مردم نسبت به آن حساس هستند، در ایران قیمت افزایش نیافت، تکنولوژی وارد نشد، فرهنگ مصرف نیز شکل نگرفت و اکنون شاهد شرایط موجود هستیم

در سطح ملی نیز گاز طبیعی با اختصاص سهم بیش از ۷۵ درصد در سبد انرژی اولیه، به‌عنوان کلیدی‌ترین حامل انرژی کشور مطرح است. با توجه به سیاست اتخاذ شده در سه دهه گذشته مبنی بر توسعه گازرسانی به اقصی نقاط کشور و جایگزینی آن با سوخت‌های مایع به‌منظور بهره‌برداری عموم مردم از گاز طبیعی و صادرات فرآورده‌های نفتی، در کنار عواملی مانند سطح پایین بهره‌وری انرژی در نیروگاه‌ها، صنایع عمده، ساختمان‌ها و درصد بالای تلفات انرژی در زنجیره تولید، شرایط به سمت افزایش قابل‌توجه مصرف گاز طبیعی سوق یافته است.
این موضوع سبب شده ایران سومین تولیدکننده گاز طبیعی و در عین حال، چهارمین مصرف‌کننده گاز در جهان باشد. مصرف فزاینده گاز به نسبت تولید، سبب شده حتی با وجود اجرای طرح‌های توسعه فازهای مختلف میدان مشتری گازی پارس جنوبی، کشور در ماه‌های سرد سال با ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی روبه‌رو شود.
از سوی دیگر شاید گفته شود که وضعیت منابع نفتی ایران در رتبه‌بندی جهانی خوب است اما مسئله این است که ایران دیگر قادر نیست طبق روال سابق نفت صادر کند و به دلیل عدم سرمایه‌گذاری و ارتقا تکنولوژی بهره‌وری مناسبی ندارد. با این حال آماری این چنین ذهن‌ها را از واقعیت دور می‌کند که چه کشورهایی چه میزان نفت دارند. این در حالی است که کشورهای توسعه‌یافته در تلاش برای تولید انرژی‌ از شیوه‌های جدیدتر و با بهره‌وری بیشتر در عین راندمان بالاتر هستند. بر اساس آخرین گزارش اعلامی که ایسنا منتشر کرده جمهوری بولیواری ونزوئلا تا سال ۲۰۲۱ با ۳۰۳.۸ میلیارد بشکه در رتبه نخست قرار داشته است. عربستان سعودی
در همین دوره با ۲۵۸.۶ میلیارد بشکه در رتبه دوم و ایران با ۲۰۸.۶ میلیارد بشکه نفت در رتبه سوم قرار دارند. کانادا و عراق نیز در رتبه‌های چهارم و پنجم هستند.
آنچه باید به آن توجه داشته باشیم این است که جهان به سمتی پیش می‌رود که با توجه به تغییر اقلیم به سمت جایگزینی سوخت‌های فسیلی برود.
شدت مصرف انرژی در ایران ۱۵ برابر ژاپن
مصرف بالای انرژی در ایران صدمات جبران ناپذیری را به کشور تحمیل می کند. طبق آمار ایرانی‌ها روزانه معادل بیش از یک میلیارد لیتر سوخت مصرف می‌کنند. با درنظرگرفتن جمعیت ۸۰ میلیونی ایران، هر شهروند روزانه ۱۲.۵ لیتر سوخت سرانه مصرف دارد و به عبارتی سهم هر ایرانی در سال ۴.۵ هزار لیتر خواهد بود.
شدت مصرف انرژی در ایران ۱۰۰ درصد بالاتر از این آمار در سطح جهانی است. این اختلاف در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته‌تر که مصرف انرژی را به‌شدت کاهش داده‌اند چشمگیرتر است تا آنجا که شدت مصرف انرژی در ایران ۱۵ برابر ژاپن برآورد می‌شود. در اکثر کشورهای دنیا شاخص شدت مصرف انرژی کاهشی بوده اما این شاخص در ایران افزایش داشته و بهینه‌سازی انرژی در ایجاد تناسب بین تولید ناخالص داخلی و میزان مصرف انرژی سخت‌تر شده است.
بیش از ۹۷ درصد انرژی مصرفی ایران شامل گاز و محصولات نفتی است؛ زیرا بیش از ۹۰ درصد از برق تولیدی ایران نیز از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. آمارها نشان می‌دهد ایرانی‌ها روزانه معادل بیش از یک میلیارد لیتر سوخت مصرف می‌کنند. با درنظرگرفتن جمعیت ۸۰ میلیونی ایران، هر ایرانی روزانه ۱۲.۵ لیتر سوخت سرانه مصرف دارد و به عبارتی سهم هر ایرانی در سال ۴.۵ هزار لیتر خواهد بود.
بررسی چهار عامل تاثیر‌گذار در مصرف
حمید‌رضا عراقی مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران با اشاره به اهمیت مدیریت مصرف در کشور به ایسنا گفت: اینکه گمان شود ذخایر گازی کشور زیاد است و می‌توان برداشت بالایی داشت، باور درستی نیست و اکنون باید با ایجاد یک متولی برای بهینه‌سازی مصرف گاز و استفاده از ابزار قیمت، تکنولوژی، قانون و فرهنگسازی به دنبال حل مشکل باشیم.
او با بیان اینکه هر چند ایران ذخایر گازی مطلوبی دارد و فازهای پارس جنوبی نیز در حال توسعه فراگیر هستند و تمام مخازن به کشور تزریق می‌شود، اما میزان مصرف در کشور عدد بالایی است، عنوان کرد: از ابتدا سیاست‌های انرژی به طور کامل مشخص نبوده، به طور مثال استراتژی مشخصی برای انتقال برق و یا گاز تعریف نشده و مشخص نشده سوخت مایع در چه بخش‌هایی باید مورد استفاده قرار بگیرد، با توجه به اینکه ایران دارای گاز طبیعی است سیاست کلی دولت و مجلس بر گازرسانی بوده، انصافا نیز این اتفاق افتاده اما متولی بهینه‌سازی سوخت در کشور مشخص نبوده است.
معاون سابق وزیر نفت با بیان اینکه سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت در کشور فعال است اما تصمیم‌گیری برای اینکه در چه مناطقی گازرسانی صورت بگیرد و یا نحوه مصرف در بخش‌های مختلف به چه صورتی باشد و یا تصمیم‌گیری برای بخاری‌های گازی با راندمان بالا صورت نگرفته است، گفت: به اعتقاد من چهار عامل در مصرف سوخت مهم است.
عراقی با اشاره به تاثیر قیمت در مصرف سوخت، اگفت: از اول انقلاب به دلیل فضایی که در کشور وجود داشت و تاکنون نیز ادامه دارد، سوخت قیمت واقعی پیدا نکرده است، البته منظور از قیمت واقعی این نیست که به دنبال قیمت صادراتی باشیم، به طور مثال در مجلس هفتم بحث تثبیت قیمت‌ها مطرح شد یعنی چند سال قیمت هیچ افزایشی نیافت، در صورتی که در برنامه پنجم و ششم قرار بود سالانه ۱۰ تا ۱۵ درصد قیمت انرژی تغییر کند.
او با بیان اینکه بعد از قیمت موضوع تکنولوژی اهمیت دارد، زمانی که قیمت گاز ارزان باشد طبیعتا کسی به دنبال بخاری با راندمان بالا نمی‌رود، نیروگاه ها خود را بهینه نمی‌کنند، صنایع نیز به دنبال راهکارهایی برای صرفه‌جویی سوخت نمی‌روند که منجر به کاهش قیمت‌ها شود چرا‌که قیمت سوخت در هزینه‌های صنایع بزرگ همچون، فولاد، پتروشیمی و نیروگاه‌ها تاثیر چندانی ندارد، افزود: بنابر‌این اگر قیمت بر اساس برنامه پنجم تغییر می‌کرد تکنولوژی نیز به این عرصه راه پیدا می‌کرد.
مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران ادامه داد: نه تنها قیمت و تکنولوژی روی مصرف تاثیر می‌گذارد، بلکه فرهنگ نیز یک شاخص مهم بر میزان مصرف سوخت به حساب می‌آید، در کشور فرهنگ مصرف بهینه وجود ندارد، با صحبت و خواهش میزان مصرف کاهش نمی یابد و باید اقدامات اساسی برای این مسئله در نظر گرفته شود، ساختمان‌ها باید استاندارد باشند علت اینکه این اتفاق نیز تاکنون نیفتاده این بوده که قیمت اجازه ورود تکنولوژی را نداده است.
عراقی با تاکید بر اینکه به دلیل گران بودن تکنولوژی، ساختمان‌ها بدون زیرساخت‌های لازم احداث شدند و همین مسئله موجب هدررفت انرژی در کشور می شود، گفت: بهینه‌سازی انرژی مستلزم قیمت، تکنولوژی و فرهنگ است، در همه جای دنیا انرژی قیمتی دارد که مردم نسبت به آن حساس هستند، در ایران قیمت افزایش نیافت، تکنولوژی وارد نشد، فرهنگ مصرف نیز شکل نگرفت و اکنون شاهد شرایط موجود هستیم.
او با بیان اینکه علاوه بر این سه مورد باید به مسئله قانون نیز اشاره کرد و گفت که قانون مصرف انرژی در کشور وجود دارد اما اجرا نمی‌شود، بنابراین باید گفت چهار عامل، قیمت، تکنولوژی، فرهنگ و قانون روی میزان مصرف تاثیر دارد و می‌تواند در شرایط فعلی کمک‌رسان باشد، اصلی که وجود دارد این است که در کشور سیاست انرژی از ابتدای انقلاب تاکنون مشخص نیست.
عراقی با بیان اینکه در حال حاضر قیمت برق و گاز در سطح کشور پایین است، گفت: نباید به قیمت بین المللی برسیم ولی می بایست طبق برنامه پله به پله تعرفه ها افزایش یابد و دولت نیز به بحث ساختمان‌سازی برای ایجاد پنجره‌های دو جداره و پیاده‌سازی مبحث ۱۹ ساختمان توجه کند و سیاست گذاری انرژی نیز متولی داشته باشد، در حال حاضر بخش بهینه‌سازی انرژی متولی ندارد و همین مسئله مشکلاتی را ایجاد کرده است.
او با بیان اینکه صنعت گاز و برق متولی بهینه‌سازی نیستند و تنها وظیفه گازرسانی و برق‌رسانی را برعهده دارند، گفت: یک نظام، یک سیاست و یا یک بخش می‌بایست زیر نظر ریاست‌جمهوری و معاون اول ریاست جمهوری به جد روی بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور فعالیت کند در غیر این صورت گاز و برق در چند سال آینده مشابه سرنوشت آب زاینده‌رود را پیدا خواهند کرد.
مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران ادامه داد: در آن شرایط دیگر کسی نمی‌تواند مشکل را حل کند، در شرایط فعلی می‌توان راه چاره عملی برای شرایط حال حاضر در نظر گرفت، می‌توان گفت نیروگاه‌ها ۵۰ درصد با سوخت دوم فعال باشند و یا صنعت سیمان محدودتر شود و یا پتروشیمی‌ها در زمستان کمتر مصرف کنند اما اگر این سیاست به همین روال ادامه پیدا کند، این مشکل را مانند آب زاینده‌رود هیچکس نمی‌تواند حل کند.