پیام ما | در روزی که بار دیگر ریه‌های خوزستان از نفس افتاد و آلودگی و گرد و غبار در این استان به 9 برابر حد مجاز رسید و 17 شهرستان این استان را به تعطیلی کشاند، خبر آمد که یادداشت تفاهم‌نامه همکاری برای مقابله با گرد و غبار‌ میان ایران و امارات بسته شده است. این در حالی است که امروز و فردا هم نشست وزیران محیط زیست کشور‌های منطقه درحالی در تهران برگزار می‌شود که این شهر هم درگیر غبار است. با این وجود مسئولان کشور‌های عراق، ارمنستان، سوریه، قطر، آذربایجان، عمان و ترکیه برای حضور در آن اعلام آمادگی کرده‌اند و حالا قرار است در روزهایی پرغبار فعلی، نشستی بین‌المللی در تهران برگزار شود که البته یکبار دیگر و در سال 96 هم برگزار شده بود. تیر ماه 5 سال قبل هم وزرا، نمایندگان و کارشناسان ۳۰کشور جهان برای شرکت در «کنفرانس بین‌المللی مقابله با گردوغبار؛ چالش‌ها و راه‌حل‌ها» به تهران آمدند و البته وضعیت در سال‌های اخیر به مراتب بدتر و سخت‌تر از گذشته شد و نتیجه آن نشست هم اثری در قدرت غبار موجود نداشت.

نام خوزستان حالا با گرد و غبار گره خورده. هیچ ماهی در سال جدید بدون گرد و غبار گسترده در این استان نبوده و آستانه گرد و غبار هم شرق و غرب و البته مرکز کشور را درنوردیده است. از ماه‌های قبل بسیاری از اتفاقات در مواجهه با گرد و غبار به دیپلماسی واگذار شد و همواره عنوان شد که حجم بیشتری از گرد و غبار کشور از خارج از مرزهای کشور می‌آیند و در نتیجه باید با جلسات مکرر با کشورهای همسایه این مسئله حل شود.

پدیده گرد و غبار در سال‌های گذشته وضعیت تکرار شونده‌ای بوده و همین هم عاملی بود تا در سال 96 هم «کنفرانس بین‌المللی مقابله با گردوغبار؛ چالش‌ها و راه‌حل‌ها» با شرکت وزرا، نمایندگان و کارشناسان ۳۰کشور جهان در تهران آغاز به‌کار ‌کند تا برای معضلی که بنا به گفته گری لوییس، نماینده مقیم آن زمان سازمان ملل متحد در ایران نه مرز می‌شناسد و نه به پرچم‌ها احترام می‌گذارد، چاره‌اندیشی شود.

ماه گذشته علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست به عراق سفر کرد و با وزیر محیط زیست این کشور دیدار کرد و بعد از آن هم علی محمد طهماسبی، مدیر ستاد مقابله با گرد و غبار کشور به «پیام ما» گفت که بسیاری از اتفاقات بعد از نشست با کشورهای همسایه در روزهای 21 و 22 تیر رقم خواهد خورد و زمان‌بر هم خواهد بود. او همچنین به ما گفت عربستان سعودی با وجود آنکه نقش قابل توجهی در غبار آمده به ایران دارد و بخشی از غبار موجود در کشور از صحرای عربستان می‌آید اما غایب این نشست است.
با همه این تفاسیر، دیروز نورالله مرادی، سخنگوی سازمان حفاظت محیط زیست از امضای یادداشت تفاهم‌نامه همکاری‌ با حضور معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و وزیر تغییر اقلیم و محیط زیست امارات متحده خبر داد و گفت: «تشکیل سمینارهای مشترک، دوره‌های آموزشی و جلسات، تبادل بازدید بین کارشناسان در زمینه طوفان‌های شن و گردوغبار، ایجاد کارگروه ویژه مقابله با اثرات طوفان‌های شن و گرد و غبار در منطقه، تسهیم و تبادل دانش در زمینه مدیریت، تطبیق و مبارزه با طوفان‌های شن و گردوغبار در منطقه و استفاده از تجارب مراکز بین‌المللی موجود برای هشدار و پیش‌بینی زودهنگام طوفان‌های شن و گردوغبار از دیگر اهداف این تفاهم همکاری است.»
علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست هم دیروز در گفت‌وگویی با «العالم» به مسئله ریزگردها پرداخت و گفت: «مسیر عبوری این ریزگردها یک کریدور و مسیر پیمایشی را به خود اختصاص داده که کشورهای مختلفی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و شامل کشورهای عراق، سوریه، کویت، بحرین، امارات است که در نهایت از طرف جنوب غرب و غرب ایران نیز کشور ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد» او در این گفت‌وگو به نشست‌های دوجانبه با عراق و سوریه اشاره کرده و درباره ترکیه و سایر کشورهای منطقه هم به امید برای برگزاری جلسات در آینده اشاره داشته است. اما از جمله دیگر نکات صحبت‌های او درباره عربستان بوده است: «از رسانه‌ها شنیده‌ام که کشور عربستان به اندازه کافی از ظرفیت آب‌ شیرین‌کن‌ها استفاده می‌کند و صحرای‌های خودش را با استفاده از پوشش گیاهی و با کمک کشورهای هم پیمان خودش در منطقه غربی انجام می‌دهد. صرف نظر از اینکه از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه باشد یا نه در حد میلیارد پوشش گیاهی غرس می‌کند و صحاری خودش را آباد می‌کند. این که بخشی از منطقه عربستان کشور ما را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و منشا گردوخاک است در دستور کار قرار دارد که پیگیری می‌کنیم و با کشور ثالث در حال رایزنی هستیم که در این زمینه عربستان کمک کند.»
ابزاری برای الزام کشورها وجود ندارد
۷ صبح دیروز، سامانه پایش آلودگی هوا بیشترین میزان گرد و غبار در اهواز را یک هزار و ۴۳۳، دشت آزادگان یک هزار و ۴۵ ، شادگان ۹۶۰ و امیدیه ۹۰۵ میکروگرم بر مترمکعب گزارش داد. بعد از آن مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که هوای کلانشهرهای تهران، اصفهان، کرج و اراک به ترتیب با شاخص‌های ۱۴۵، ۱۳۱، ۱۰۱ و ۱۲۸ در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس، شیراز با شاخص ۱۵۴ در شرایط ناسالم برای تمام گروه‌ها و اهواز با شاخص ۵۰۰ در شرایط خطرناک قرار دارد.
این وضعیت اما در سال‌های گذشته وضعیت تکرار شونده‌ای بوده و همین هم عاملی بود تا در سال 96 هم «کنفرانس بین‌المللی مقابله با گردوغبار؛ چالش‌ها و راه‌حل‌ها» با شرکت وزرا، نمایندگان و کارشناسان ۳۰کشور جهان در تهران آغاز به‌کار ‌کند تا برای معضلی که بنا به گفته گری لوییس، نماینده مقیم آن زمان سازمان ملل متحد در ایران نه مرز می‌شناسد و نه به پرچم‌ها احترام می‌گذارد، چاره‌اندیشی شود. لوییس همچنین آن زمان گفته بود که «ما هیچ ابزاری برای الزام کشورها به مهار کانون‌های ریزگرد نداریم و فقط در این کنفرانس تلاش می‌کنیم تا آنها را مجاب به انجام راهکارهایی کنیم که به تثبیت و مهار کانون‌های ریزگرد منجر می‌شود.» معصومه ابتکار که آن رئیس سازمان محیط زیست بود هم درباره این کنفرانس گفت: «این کنفرانس با صدور یک بیانیه که برای کشورها کاربردی است و نیز یک توصیه تخصصی که شامل نتایج فنی برای مقابله با گردوغبار و مهار کانون‌ها می‌شود به‌کار خود خاتمه می‌دهد.» او آن زمان از تلاش‌ها برای جلوگیری از سدسازی در ترکیه هم خبر داده بود. اتفاقی که البته بی‌نتیجه ماند و ساخت سد در ترکیه عملی شد.

عباس گلی جیرنده: چانه‌زنی سیاسی و دیپلماتیک حداقل باید برای احیای هامون کاری می‌کرد و می‌توانستند با طالبان برای گرفتن حقابه هامون رایزنی کنند. این وضعیت درباره سدسازی‌ها در ترکیه هم صادق است. اما محیط زیست برای ایران امتیاز محسوب نمی‌شود و اولویت نیست. در نتیجه در چانه‌زنی افراد آگاه حضور ندارند و در دیپلماسی هم درک جغرافیایی وجود ندارد. از سوی دیگر ما هم نمی‌توانیم در تفکر سیاسی سیاستمداران تغییری ایجاد کنیم

حالا عباس گلی‌جیرنده، پژوهشگر حوزه محیط زیست و یکی از نویسندگان مقاله «شناسایی کانون‌های برداشت و تاثیر تغییرات پوشش گیاهی در بروز توفان‌های گرد و غبار با استفاده از فناوری سنجش از دور و GIS‌» که در سال 1390 منتشر شده به «پیام ما» می‌گوید «اگر پای ریزگردها به تهران باز نمی‌شد، شاهد چنین کنفرانس‌ها و نشست‌هایی نبودیم. چرا که مردم جنوب، غرب و شرق کشور سال‌هاست که درگیر ریزگرد هستند.»
او همچنین می‌گوید کنفرانس‌هایی از این دست که در گذشته هم برگزار شده نتوانسته تاثیر خاصی در حل مشکل ریزگرد داشته باشد:«چانه‌زنی سیاسی و دیپلماتیک حداقل باید برای احیای هامون کاری می‌کرد و می‌توانستند با طالبان برای گرفتن حقابه هامون رایزنی کنند. این وضعیت درباره سدسازی‌ها در ترکیه هم صادق است. اما محیط زیست برای ایران امتیاز محسوب نمی‌شود و اولویت نیست. در نتیجه در چانه‌زنی افراد آگاه حضور ندارند و در دیپلماسی هم درک جغرافیایی وجود ندارد. از سوی دیگر ما هم نمی‌توانیم در تفکر سیاسی سیاستمداران تغییری ایجاد کنیم.»
او به مقاله‌ای اشاره می‌کند که خودش به همراه نوشین محبعلی و علی‌اکبر آبکار در سال 90 نوشتند. مطالعه‌ای که هدفش شناسایی مناطق مستعد برداشت گرد و غبار و عوامل موثر بر بروز و تشدید این پدیده بود و البته در آن زمان چندان مورد توجه قرار نگرفت. آنها برای این پژوهش از نقشه خاک فائو در سال 2007 و مقایسه نقشه تغییرات پوشش اراضی در سال‌های 2001 و 2008 در حوزه آبخیز دجله و فرات استفاده کردند. در بخشی از چکیده این مقاله آمده «مبنای مطالعات نقشه حساسیت خاک منطقه به فرسایش بادی بوده است. از داده‌های موجود، نقشه‌های پوشش اراضی منطقه در سال‌های 2001 و 2008 و نقشه تغییرات پوشش اراضی تهیه شد. با استفاده از اطلاعات و زیر مدل‌ها، این نتیجه حاصل شد که تاثیر فعالیت‌های انسانی مانند ساخت سازه‌های آبی، بر تغییرات پوشش، بیشتر از عوامل طبیعی بوده است. در نهایت با طبقه‌بندی شدت تغییرات اراضی از هر پوشش به پوشش دیگر، بین سال‌های 2001 تا 2008 به کمک فناوری سنجش از دور وGIS نقشه مناطق مستعد برداشت گرد و غبار به ترتیب اولویت تهیه شد.» او می‌گوید این مقاله و بسیاری از مقالات چندان مورد توجه قرار نگرفتند و حالا در این شرایط که وضعیت به نسبت دهه گذشته و البته پنج سال قبل سخت‌تر شده، باید دید نتیجه کنفرانس پیش رو چه خواهد بود.