تأثیر تغییر اقلیم بر سلامت عمومی 

اما تغییر اقلیمی در ایران نیز مخاطرات خاص خودش را داشته است؛ از تأثیر بر محیط‌زیست انسانی تا منابع طبیعی و گونه‌های جانوری و آبزی. بااین‌حال، اخیراً رئیس سازمان نظام پرستاری کشور، خبر داده است که: «تغییر اقلیمی» الگوی بیماری‌ها را تغییر داده است. موضوعاتی مانند خشکسالی، سیل و افزایش دما، الگوی بیماری‌ها را تغییر داده است. براساس گزارش «ایلنا»، «احمد نجاتیان» رئیس سازمان نظام پرستاری، گفته است: «در سال‌های اخیر با پدیدۀ تغییر اقلیم مواجه هستیم و همۀ دنیا تحت‌تأثیر هستند. تأثیر تغییر اقلیم بر سلامت ثابت شده است. موضوعاتی مانند خشکسالی، سیل و افزایش دما، الگوی بیماری‌ها را تغییر داده است و به‌تبع آن، نظام‌های سلامت باید خود را برای این منظور آماده کنند. چرا که در سال‌های آینده، این روند تشدید خواهد شد و ازهمین‌رو، نیازمند یک عزم جدی برای کاهش عوامل مؤثر بر تغییر اقلیم هستیم؛ مانند کاهش تولید کربن و استفاده از سوخت‌های فسیلی. نظام‌های سلامت باید خود را در مقابل این تغییرات تاب‌آور کرده و هماهنگ با این تغییرات باشند.»

گرمایش و خشکسالی و بیماری‌های انسانی

«کامیلو مورا» استاد جغرافی دانشکدۀ علوم اجتماعی و نویسندۀ ارشد تحقیقات مربوط به تغییر اقلیم، معتقد است: با درنظرگرفتن پیامدهای گسترده و فراگیر همه‌گیری کرونا، کشف آسیب‌‌پذیری عظیم سلامت ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای واقعاً ترسناک است. بیماری‌های بسیار زیاد و مسیرهای انتقال زیادی وجود دارد که می‌توان با تغییر شرایط اقلیمی انطباق داد. این یافته نیاز مبرم به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را در سراسر جهان نشان می‌دهد.  

نزدیک به حالت هشدار 

مخاطرات اقلیمی، عوامل بیماری‌زا را به انسان‌ها نزدیک‌تر کرده است. مخاطرات متعدد اقلیمی، وسعت و زمان شرایط محیط‌زیستی مناسب برای گسترش عوامل و ناقلان بیماری‌زا را افزایش می‌دهند. تغییر بارش‌ها و گرمایش زمین، با گسترش عوامل ناقل مثل پشه، کنه، کک، پرندگان و چندین پستاندار که در شیوع بیماری‌های ناشی از ویروس‌ها، باکتری‌ها، حیوانات و تک‌یاخته‌ای‌ها از جمله تب دنگی، چیکونگونیا، طاعون، لایم، ویروس نیل غربی، زیکا، تریپانوزومیازیس، اکینوکوکوس و مالاریا نقش داشته‌اند، مرتبط هستند. 

اما اکنون در ایران چقدر این پدیده درحال افزایش افزایش است و  آیا به حالت هشدار هم می‌رسیم؟ این پزشک و متخصص اپیدمیولوژی، در این زمینه توضیح می‌دهد: برخی اپیدمی‌ها در گذشته فقط در تعداد محدودی کشور آسیای جنوب شرقی متمرکز بود، ولی درحال‌حاضر این بیماری از کشورهای اروپایی درحال انتقال است. بسیاری از کشورها از این بیماری‌های نوپدید متأثر می‌شوند. همچنین برخی دیگر به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی و اقلیم، از حالت کنترل‌شده و اندمیک یعنی محدود به یک منطقۀ کوچک، خارج شده و در سطح جهان گسترده می‌شوند. ما نمی‌توانیم بشماریم که چند بیماری در اثر گرمایش و مخاطرات اقلیمی درحال افزایش هستند، زیرا ممکن است خیلی از بیماری‌ها وارد کشور شوند و چند سال بی‌سروصدا در منطقه‌ای باقی بمانند و بعد از مدتی تشخیص داده شوند. ولی تقریباً همۀ بیماری‌هایی که از طریق حشرات منتقل می‌شوند، به‌عنوان اولین دسته از بیماری‌های تحت‌تأثیر آب‌وهوا هستند که افزایش پیدا خواهند کرد.

 کاهش امید به زندگی پس از ۲۰۳۰

اما گرمایش زمین و آب‌شدن یخچال‌های قدیمی، چقدر در فعال‌شدن دوبارۀ باکتری‌ها موثرند؟ این استاد دانشگاه و متخصص اپیدمی عنوان می‌کند: از نظر تئوریک، این احتمال وجود دارد که انسان با میکروب‌ها و انگل‌هایی مواجه شوند که چندهزارساله بودند و کلاً کنترل شده بودند و از دسترس محیط‌زیست هم خارج شده بودند، اما از نظر علمی بله، چنین اتفاقی می‌افتد، ولی قبل از آن، بیماری‌ها و آسیب‌های خیلی زیادی جامعۀ انسانی را تهدید می‌کند که بعضی از مدل‌سازی‌ها نشان می‌دهد که بشر در این دهۀ ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ یعنی ۱۰ سال جاری، بیشترین امید زندگی را دارد، اما به‌دلیل آلودگی‌های محیط‌زیستی، احتمالاً در طی ۲۰۳۰ به بعد، مجدد میانگین عمر بشر رو به کاهش خواهد رفت. درحال‌حاضر به‌شدت میکروپلاستیک‌ها وارد چرخۀ زندگی ما شدند. حتی از طریق شیر مادر دارد این خرده‌های خیلی ریز پلاستیک وارد بدن نوزاد می‌شود. داستان میکروپلاستیک‌ها یا آلودگی به نانو پارتیکلا ذرات نانویی، ممکن به‌صورت قابل‌ملاحظه‌ای آسیب برساند و یک‌سری بیماری‌هایی که این روزها می‌شنویم، حاصل آن است. 

 نظام بهداشت و درمان آمادگی ندارد؛ مردم خودشان رعایت کنند

تغییر اقلیمی و آلودگی‌های محیط زیستی، سبک زندگی ناسالمی را ایجاد کرده که زندگی بشر را در معرض خطراتی قرار داده که شاید تا قبل از این خیلی مهم نبودند.

اما نظام بهداشت و درمان کشور، چقدر برای این اپیدمی‌های حاصل از تغییر اقلیم آمادگی دارند تا در کشور شیوع پیدا نکنند؟ «علی‌اکبر حق‌دوست» دراین‌باره می‌گوید: سیستم بهداشت و درمان کشور، باید آمادگی این نوع تغییرات را داشته باشد. اما این را هم تأکید می‌کنم که سیستم درمان و سلامت کشور، توان مدیریت این برنامه‌ها را ندارد. آلودگی‌های محیط‌زیستی توسط مردم و تمام سازمان‌ها ایجاد می‌شود و کل جامعه باید دست‌به‌کار شود و تلاش کند که برای سالم‌ماندن خود اقدام کند. وزارت بهداشت و سیستم بهداشتی‌درمانی، فقط بیماری را می‌بیند و قطعاً هم توان لازم را برای کنترل بیماری ندارد؛ نمونۀ واضحش را همه در کرونا دیدیم. تا وقتی که تغییرات جدی در رفتار مردم ایجاد نشد، نتوانستیم در روزها و ماه‌های اول، سرعت انتقال را کاهش دهیم. بنابراین باید مردم و بقیۀ نهادهای مرتبط، مسئولیت خودشان را در بحث تغییر اقلیم قبول کنند و در راستای کاهش آسیب‌ها اقدام کنند تا ما بتوانیم زندگی سالم‌تری داشته باشیم. 

خواهش می‌کنم اینجا واقعاً مردم بحث پلاستیک‌ها و آلودگی محیط‌زیست را جدی بگیرند. خیلی از کشورها، مردم داوطلبانه از کیسۀ پلاستیکی استفاده نمی‌کنند و بیشتر برگشتند به بسته‌بندی‌های سنتی قدیم و پاکت‌های کاغذی یا زنبیل برای خرید می‌برند. تولید زباله در جامعه، به‌شکل سرسام‌آوری رو به افزایش است و تقریباً هر نفر ایرانی، ۵۰۰ تا ۶۰۰ گرم زباله تولید می‌کند و باید واقعاً تلاش کنیم تولید زباله‌مان را کاهش دهیم و آن مقدار زباله‌ای هم که تولید می‌شود را، سعی کنیم با تفکیک و روش‌های صحیح، به چرخۀ بازیافت و تبدیل مجدد برگردانیم. این‌ها رفتارهایی است که در جامعه مردم باید انجام دهند و البته متولیان همۀ حوزه‌ها در بخش کشاورزی، صنعت و تجارت، باید رعایت کنند. زیرا وزارت بهداشت، مسئولیت محدودی در این قسمت می‌تواند انجام دهد و اگر بقیۀ بخش‌ها همراهی نکنند، وزارت بهداشت و سیستم بهداشتی‌درمانی کشور، هیچ توانی در کنترل اپیدمی و ارتقاء سلامت نمی‌تواند داشته باشد.