به باور کارشناسان مخاطرات ناشی از فعالیتهای انسانی بیش از تغییراقلیم دماوند را تهدید میکند
مخاطرات نامعلوم دماوند
کارشناسان معتقدند که در دولت انگیزهای برای مطالعه روی دماوند وجود ندارد
۱۲ تیر ۱۴۰۲، ۲۰:۵۴
پرونده «پیام ما» به مناسبت روز ملی دماوند
قلۀ هزار زخم
نبود پایش مستمر، کوهنوردی و گردشگری بیضابطه، برداشتهای معدنی در کنار تغییراقلیم، بخش زیادی
از یخچالهای این قله را یا تخریب یا آلوده کرده است
13 تیر را در تقویم رسمی کشور بهنام روز ملی «دماوند» ثبت کردهاند؛ روزی برای توجه دادن به اهمیت این قله. اما گویی هیچکس، از خود نپرسیده قرار است به چه چیز این قله اهمیت داده شود؟ به داستان و قصههایی که قرنها از او شنیدهایم؟ از به بند کشیدن ضحاک یا از دیوان داستان جمشید؟ شاید از سرگردانی آرش در دامنههای برفگیرش وقتی قرار بود به یک تیر، سرنوشت سرحدات کشور را معین کند؟ از نماد مقاومت بودنش در ادبیات مبارزۀ عصر مشروطه یا آنچه بهنام میراث طبیعی میشناسیم: «بلندترین قله ایران». شاید هم توجه به یخچالهایی که چندسالی است سیلاب شده و بر کوهپایه روان میشود. همۀ اینها دماوند است. حتی قلب گداخته و آتشفشانیِ آن. اما گویی هیچکس نمیداند این روزها در قله چه خبر است و آن ارتفاع مهیب کی گدازههای آتشفشان را دوباره روان میکند، یا آن گردنههای برفی آیا هنوز میتواند دوام داشته باشد؟ انگار همانقدر که نقش او را در شکلگیری داستانها و ریشههای هویتمان فراموش کردهایم، از یاد بردهایم که قله، یک آتشفشان است که هرگز نام «خاموش» بر آن گذاشته نشد، یا این گردنههای سراسر برف و یخ، میتواند روزی که شاید دور نباشد، فاجعهای مهیب نه فقط در دامنه، بلکه در منطقۀ وسیعی از تهران، مازندران و حتی گلستان به بار آورد.
با وجود اینکه گاه و بیگاه برخی نهادها سراغی از دماوند میگیرند، اما بررسیهای «پیام ما» نشان میدهد طی چهاردهۀ گذشته، جز مطالعات هواشناسی، هیچ مطالعهٔ دیگری بر مخاطرات احتمالی و وضعیت فعلی آتشفشانی که «خاموش» نیست، انجام نشده است. موضوعی که برخی آن را به نبود اعتبار نسبت میدهند و برخی به بیاهمیتی دولت نسبت به آن. اما آنچه عموم کارشناسان بر آن اتفاق نظر دارند، وضعیت شکنندهٔ این کوه با یخچالهای طبیعیاش است که تحت عوامل انسانی و تغییراقلیم در حال نابودی است. نابودیای که میتواند انسان را در محیط پیرامونش به کام مرگ بکشاند، مانند آنچه بر سر روستاهای درههای دماوند در سیلابهای یکدهۀ اخیر آمد.
طی 10 سال گذشته 3 سیل مهیب در دامنههای دماوند توجهها را به بخش دیگری از موضوعات این قله، به جز «صعود» جلب کرد. در دماوند چه اتفاقی در شرف وقوع بود. پیشتر و در دهۀ 1380 نیز یکبار وقوع زلزله در این منطقه شایعاتی از فعالشدن آتشفشان مطرح کرده بود. شایعهای که بلافاصله رد شد. اما وقتی در شهریور 1397 بی هیچ بارشی، در درۀ «گزنک» سیل مهیبی به راه افتاد که خانهها را از جا بلند میکرد، همه باور کردند در دماوند اتفاقاتی میافتد که از آن بیخبریم و برای رویایی با آن آماده نیستیم. اتفاقی که بار دیگر در مرداد 1401 تکرار شد. سؤال مهم این بود: «وقتی پایش و مطالعهای بر این قله وجود ندارد، چگونه پی به وضعیت آن ببریم؟» و انگار تنها جواب موجود این بود: «دماوند آنقدرها هم که میگویند، در خواب و آرام نیست.»
اثر تغییر اقلیم مسجل است
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور تأیید میکند که نخستین اتفاقی که باید در دماوند بهدنبال آن باشیم، اتفاقات ناشی از تغییراقلیم است. به گفتۀ «احد وظیفه» سیل تابستان 1397 که بدون حتی یک قطره بارش جاری شد، مؤید این موضوع است: «ازآنجاکه مطالعۀ دقیقی در حوزۀ دماوند انجام نمیشود، نمیتوان در مورد همۀ سیلابهای اتفاقافتاده طی 10 سال اخیر با قطعیت نظر داد. اما بهشکل مشخص، سیلاب درۀ گزنک که اگر تصاویر و فیلمهای آن را به خاطر بیاورید بسیار مهیب بود، مسئلۀ اثر تغییراقلیم بر کوه دماوند را تأیید میکند. بنابراین، میتوانیم انتظار داشته باشیم که با تداوم آبشدن یخهای دماوند باز هم شاهد این سیلابها خواهیم بود. اما در مورد اینکه چه عوامل جانبی، مانند افزایش دمای قله، افزایش خروج گاز و مانند آن میتواند در این اتفاقات مؤثر باشد، موضوعی است که نیازمند پایش و مطالعۀ دقیق است.»
«رضا شهبازی» مدیرکل دفتر مخاطرات، زیستمحیطی و مهندسی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور، به «پیام ما» میگوید که مانند سالهای قبل، برای پایش دماوند، در بر پاشنهٔ بیاعتباری میگردد: «شرایط چندان تغییری نکرده است و سازمان زمینشناسی هنوز موفق نشده است تا اعتباری در بودجه برای مطالعۀ دقیق یا احداث ایستگاههای پایش در نظر بگیرد.»
رئیس گروه فناوریهای نوین منابع و مصرف پژوهشکدۀ مطالعات منابع آب: شاید نتوانیم به قطع بگوییم این درصد از مخاطراتی که دماوند در معرض آن است، مربوط به انسان است و این درصد مربوط به تغییر اقلیم؛ اما میتوانیم به قطع بگوییم اثر انسان بسیار قابل توجه است
با دماوند چه میکنیم؟
موضوعی که «همایون خوشروان»، زمینشناس نیز بر آن صحه میگذارد: «اگر به سیاستها و اولویتهای دولت در اختصاص بودجه نگاه کنید، خواهید دید که طبیعی است سهمی به دماوند نرسد و حتی اگر قوانین و برنامههای بالادستی را هم نگاه کنید اصلاً نگاهی به این مسئله ندارند. ممکن است بتوانید موارد جزئی در سازمان مدیریت بحران کشور پیدا کنید.»
خوشروان فکر میکند که اگرچه دماوند درصورت فعالشدن دوباره میتواند تهدیدهای سنگینی برای بخش وسیعی از ایران داشته باشد، اما آنچه حالا در درجه اهمیت قرار دارد، مخاطراتی است که انسان برای دماوند ایجاد میکند و در نبود نظارت، مطالعه و پایش، حتی میزان تخریبهای شکلگرفته نیز معین نیست. تخریبهایی که اثرات سوء ناشی از آن یکبار دیگر به سوی ما برمیگردد: «دخل و تصرف و آلودگیهای قلۀ دماوند بر اثر فعالیتهای انسانی در دماوند بسیار زیاد است و همچنین طیف گستردهای را در برمیگیرد. از گردشگری بیضابطه که انبوهی از زباله را بر پیکر دماوند رها میکند تا برداشتهای بیرویۀ معدنی از دهانۀ آتشفشان.»
یک زمینشناس: اگر به سیاستها و اولویتهای دولت در اختصاص بودجه نگاه کنید، خواهید دید که طبیعی است سهمی به دماوند نرسد و حتی اگر قوانین و برنامههای بالادستی را هم نگاه کنید، اصلاً نگاهی به این مسئله ندارند. ممکن است بتوانید موارد جزئی در سازمان مدیریت بحران کشور پیدا کنید
به گفتۀ او، رد پای گردشگرانی که بی هیچ ساختار مستقری به قله میروند تا کوهنوردان غیرحرفهای که بدون شناخت و آموزش برای صعود از گردنههای خطرناک استفاده میکنند، به وضوح آشکار است؛ اما مقرراتی برای جلوگیری از آن وجود ندارد. مسئلهای که انباشت قابلتوجهی از زباله را در دماوند رقم زده است. تا جایی که هر چندسال گروهها و تشکلهای محیط زیستی مانند رفتگران طبیعت باید به داد قله برسند و منطقه را تا حد توان زبالهروبی کنند.
سال 1391، خبرهای مربوط به برداشت بیرویۀ «پوکههای معدنی» به شکل جدی به خبرها وارد شد. بنابه اعلام رسمی سازمان صنعت معدن و تجارت که همان سال منتشر شده بود، روزانه 500 کامیون پوکۀ معدنی از دماوند برداشت میشود. اتفاقی که به گواه اخبار و اظهارنظرهای رسمی مسئولان تا نیمۀ دهۀ نود نیز با همین شدت ادامه داشت. مرداد 1395، رئیس گروه پارکهای ملی و آثار طبیعی-ملی وقت سازمان حفاظت محیط زیست کشور اعلام کرده بود: «برداشت منسوخشدۀ پوکههای معدنی، مرگ تدریجی کوه پرصلابت دماوند را رقم زده است.»
با وجود حجم قابل توجهی از هشدارها نسبت به این موضوع، بعد از یکدهه از علنیشدن رسمی این برداشتهای معدنی، سال 1400 «حسینعلی ابراهیمی کارنامی»، مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران اعلام کرد: «همۀ معادن موجود در ارتفاع بیش از یکهزار و ۸۰۰ متر دماوند تعطیل شدهاند و هیچ برداشت معدنی در این قله انجام نمیشود.»
خبری که به گفتۀ خوشروان، چندان به واقعیت نزدیک نیست: «کوهنوردان میتوانند جزئیترین اطلاعاتی که نیاز دارید را به شما بدهند. آنان بهخوبی شاهد اتفاقات دماوند، چادرهایی که احداث میشود و نخالههایی که بهجای میماند، هستند.»
یخچالهای دماوند رو به نابودی
اما اینها همهٔ تهدیدهایی نیست که دماوند را تهدید میکند. «نعمتالله کریمی»، رئیس گروه فناوریهای نوین منابع و مصرف پژوهشکدۀ مطالعات منابع آب، معتقد است که نمیتوان عامل تغییراقلیم در دماوند را ندیده گرفت. اگرچه نمیشود تعیین کرد که در تخریب مرتفعترین یخچالهای کشور، یعنی یخچالهای دماوند، چه سهمی به تخریب انسان تعلق میگیرد و چه سهمی به تغییراقلیم: «همانطور که پیشتر و در مورد همۀ یخچالهای کشور توضیح دادهام، میانگین سالانه 25 سانتیمتر از ضخامت یخچالهای دائم ما کم میشود و در صورت تعدیل نشدن این شرایط ما تا 100 سال دیگر یخچالی نداریم و دماوند نیز از این قاعده مستثنی نیست.»
مرکز تحقیقات آب، زیر نظر وزارت نیرو، گویی تنها نهادی است که بر دماوند مطالعه میکند. به گفتۀ کریمی، مطالعه روی دماوند نشان از وجود فاکتورهای دیگری در تخریب و آلودگی دارد و رد پای انسان را بسیار پررنگ نشان میدهد: « تخریبهای انسانی به چند دسته هستند، مانند آنچه رد و اثر گردشگری بیضابطه در این منطقه و البته مانند بسیاری یخچالهای دیگر است، بخشی مربوط به فعالیتهای صنعتی میشود و برخی هم مربوط به آلودگیهای محیطی. نباید فراموش کنیم که ما وقتی از اثرات تغییراقلیم حرف میزنیم، از تشدید شدن آن هم، باتوجهبه فعالیتهای انسانی حرف میزنیم. بنابراین، گرچه شاید نتوانیم به قطع بگوییم این درصد از مخاطراتی که دماوند در معرض آن است، مربوط به انسان است و این درصد مربوط به تغییراقلیم. اما میتوانیم به قطع بگوییم اثر انسان بسیار قابل توجه است.»
اعتبار آبخیزداری برای امسال
باوجوداین، آنچه در حقیقت اتفاق افتاده و میافتد، این است که عواقب آسیبهای دماوند، به انسان برمیگردد مانند آنچه سیلابهای ناشی از ذوبشدن برف و یخ است. اینجاست که باید سراغ سازمان منابعطبیعی و آبخیزداری کشور را گرفت. برای دماوند چه کردهاند؟
«ضیا نصرتی»، معاون آبخیزداری ادارهکل منابعطبیعی و آبخیزداری استان تهران میگوید که برای دماوند در دورههای مختلف و بخشهای مختلف عملیات آبخیزداری انجام شده است، اما برای تکمیل طرحها و برنامهها نیاز به اعتبار است: «ما در همۀ حوزههای آبخیز، عملیات آبخیزداری بهشکلهای بیولوژیک یا مکانیکی و سازهای انجام میدهیم. ممکن است برخی آنها را کم و ناکافی ارزیابی کنند؛ اما دقیقاً در مورد دماوند، برای امسال اعتبار تعیین شده است و اقدامات آبخیزداری ادامه پیدا خواهد کرد.»
به نظر میرسد اما برنامۀ ویژه یا مدونی برای دماوند وجود ندارد؛ نه در این بخش که بدانیم قله از نظر فعالیت در چه موقعیتی است و نه در بخشی که بتوانیم اثرات مخرب خودمان را شناسایی و تعدیل کنیم. بیراه نیست اگر باتوجهبه تجربۀ یکدهۀ گذشته بگوییم رفتار این قلۀ رفیع، میتواند منجر به فاجعهای شود که انتظارش را نداشتیم.
برچسب ها:
مطالب مرتبط
ظرف دو ماه گذشته ۴ کارگر در ۴ حادثه در معادن زغال سنگ کرمان جانباختهاند
مرگهای تکراری
گفتوگوی «پیام ما» با بستگان کارگران مفقودشدۀ معدن شازند اراک
نگاههای منتظر به معدن فروریخته
چهاردهمین انتخابات ریاستجمهوری با مشارکت ۴۰ درصدی برگزار شد
صدای جمهور آمد
در نشست علمی «خودکشی درمانگران: نگاهی بینرشتهای» صورت گرفت
واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران
گزارشی از وضعیت یوز پلنگی که از قرق «یوزکنام پل ابریشم» به زیستگاه توران منتقل شد
«یوز» جوان نباید در اسارت بماند
کارشناسان و مسئولان در مورد احتمال همیشگی فوران تفتان اتفاقنظر دارند
معمای آتشفشان «تفتان»
جای خالی «امیرعبداللهیان» در میان وزیران شانگهای
ایران جزو آسیبپذیرترین کشورها از بلایای طبیعی
بامداد امروز چند ریزپرنده در آسمان اصفهان ساقط شدند
شکار بامدادی ریزپرندهها
انتشار پنجمین شماره فصلنامه «سمرقند»
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید