از فروردین پارسال که اهالی منطقه چهارگنبد سیرجان، مقابل بستن آب رودخانه توسط معدن مس «تخت گنبد» ایستادند، تاکنون، وضعیت بهتر نشده است. صاحبان معدن، در زمستان راه رود تنگوییه که از ارتفاعات منطقه سرچشمه می‌گیرد و به روستاهای پایین‌دست می‌ریزد را بستند و اهالی در بهار این را فهمیدند و صدای اعتراضشان بلند شد اما نتیجه‌ای نداد. آنها حالا می‌گویند این معدن با برداشت غیرقانونی از سد سلطان‌حسینی و همچنین حفر چاه‌های غیرمجاز، بیش از پیش کمر به نابودی این منطقه بسته است و اعتراض آنها بعد از سال‌ها هنوز به جای نرسیده. این در حالی است که این معدن، با وجود همه آثار تخریبی‌اش، از فهرست صنایع آلاینده استان خارج شده و البته برخی از ساکنان منطقه از صدور مجوز حفر 10 حلقه چاه در اطراف معدن و استفاده از آب آن برای فعالیت کارخانه خبر می‌دهند. مسئولان آب منطقه البته این موضوع را تکذیب می‌کنند.

معدن مس و کارخانه آن فاصله چندانی با روستاها ندارند. نزدیک‌ترین روستاها در فاصله 200 متری معدن قرار دارند و معدنی که تا پارسال ماهی یک انفجار داشت، حالا روزانه کوه را منفجر می‌کند و از آن برداشت دارد. محلی‌ها که تا پیش از این آب و خاک و هوا را از دست داده بودند، حالا آرامششان را هم از دست داده‌اند و انفجارهای هرروزه، ترک به خانه آنها انداخته و روزشان را سیاه کرده است.
روستاهای تخت، کرپوییه، چنارکف، اره و چمن‌افشار نزدیک‌ترین روستاها به معدن است. شغل اهالی کشاورزی و دامداری است؛ مشاغلی که در سال‌های اخیر به دلیل فعالیت بی‌ضابطه معدن دچار مشکلات گسترده شده است. حمید شهسواری، از ساکنان روستای کرپوییه از جمله افرادی است که به همراه دیگر اهالی روستا بارها نسبت به فعالیت بی‌ضابطه معدن شکایت داشته اما تاکنون صدایشان به جای نرسیده. او به «پیام ما» می‌گوید چندین هکتار از زمین‌های زراعی منطقه به دلیل آلودگی آب و خاک و هوا از دست رفته و دامداران بسیاری، دام از دست داده‌اند. «این کارخانه با استفاده از اسید کار می‌کند. اسید بیست هزار را روزانه حدود سیصد هزار لیتر مصرف می‌کند. با این تفاسیر چه چیزی از زمین و آب باقی خواهند ماند؟»
به گفته او، آنها با کامیون‌های بزرگ در جاده روستایی این اسیدها را به منطقه می‌آورند و پارسال هم یکی از این کامیون‌ها چپ شد و بار اسیدش خالی شد. «بعد از آن چندین هکتار زمین زراعی را از دست دادیم. اسید زیر پای درختان رسید. اینها بعد از فعالیت، پساب معدن را هم همینجا تخلیه می‌کنند و رودخانه را نابود کرده‌اند. دام‌های بسیاری تلف شده‌اند و بسیاری از دام‌ها هم دام ناقص به دنیا آورده‌اند.»

یکی از اهالی کرپوییه: آنها با کامیون‌های بزرگ در جاده روستایی این اسیدها را به منطقه می‌آورند و پارسال هم یکی از این کامیون‌ها چپ شد و بار اسیدش خالی شد. بعد از آن چندین هکتار زمین زراعی را از دست دادیم. اسید زیر پای درختان رسید. اینها بعد از فعالیت، پساب معدن را هم همینجا تخلیه می‌کنند و رودخانه را نابود کرده‌اند. دام‌های بسیاری تلف شده‌ است

منطقه چهارگنبد، محصور در چهار کوه بلند است و در محدوده‌ بین شهرهای سیرجان، بافت و بردسیر قرار دارد. این منطقه دارای آب و هوای کوهستانی با زمستان‌های پربرف و تابستان‌های خنک است و یکی از مناطق ییلاقی خوش آب و هوا و از جاذبه‌های گردشگری سیرجان به ‌شمار می‌رود. همچنین وجود برخی گونه‌های درختی مانند پسته کوهی (بنه)، بادام کوهی (الوک) و زرشک وحشی (زارچ) در کنار بوته‌های آویشن، کاکوتی، آلاله، کنگر و… سبب شده است تا چهار گنبد به لحاظ پوشش گیاهی از مهم‌ترین مناطق استان کرمان باشد و بیشتر مردم منطقه به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند.
شهسواری به برداشت از آب سد سلطان‌حسینی هم اشاره می‌کند. سدی که آب آن برای سیرجان هم مورد استفاده قرار می‌گیرد و حالا سطحش بسیار پایین آمده. «از سوی دیگر حفر چاه آب ما را نگران کرده. مگر این منطقه چقدر ظرفیت دارد؟ می‌خواهند هرچه دارد بردارند و برهوت رهایش کنند. صدای ما به جایی نمی‌رسد.»
محلی‌ها و فعالان منطقه می‌گویند این معدن به دلیل آنکه فعالیتش هزینه کمتری داشته باشد از آب رودخانه و سد و آب‌های زیرزمینی استفاده می‌کند. آنها می‌گویند این کارخانه باید به نقطه دیگری منتقل شود و از سویی برداشت بی‌‌رویه از کوه متوقف شود. «هر روز شاهد این هستیم که کوه کمتر و کمتر می‌شود. در کجای دنیا چنین چیزی عقلانی است؟ می‌گویند معدن اشتغالزایی کرده. اما آیا اشتغال پایدار است. آنها اشتغال پایدار ما را نابود کرده‌اند و چند سال بعد هم این زمین را که نابود شده، رها می‌کنند و می‌روند.»
بهره‌برداری غیرمجاز از آب زهکشی‌شده
ماجرا اما برای مسئولان آب منطقه‌ای و وزارت نیرو آنطور نیست که مردم محلی می‌گویند. محلی‌ها می‌گویند روز و شب ندارند و برداشت بی‌رویه آب، سیرجان را هم خشک خواهد کرد، اما علی رشیدی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمان نظر دیگری دارد. او به «پیام ما» می‌گوید نه از استفاده از آب سد باخبر است و نه از حفر چاه‌های غیرمجاز. «از هیچکدام خبر ندارم. این معدن از بندی استفاده می‌کند که از آب چشمه‌های بالادست است و اصلا صحبت از استفاده از آب سد و یا حفر چاه درست نیست.» به گفته او، صاحبان معدن سال گذشته از شورای تامین استان مجوزی گرفت تا از بندهای اطراف با تانکر برای رفع نیاز آبی‌اش آب بیاورد. «بند مورد استفاده این معدن بسیار کوچک است و از طرفی مجوز 10 حلقه چاه معلوم نیست از کجا آمده. این معدن، مجوز یک حلقه چاه 25 متر مکعبی دارد که نیم لیتر در ثانیه آب می‌دهد و این میزان کمی است.»
رشیدی در حالی از عدم برداشت از سد و حفر چاه صحبت می‌کند که مردم محلی بارها برای برداشت بی‌رویه شکایت کرده‌اند و البته این در حالی است که معدن مس و کارخانه آن از جمله صنایع آب‌بر به حساب می‌آید. علاوه بر آن مسئولان آب سیرجان بارها بر تخلفات این شرکت صحه گذاشته‌اند و در آخرین نامه‌ای که امضای علی کاردوست پاریزی، سرپرست منابع آب شهرستان سیرجان پای آن است و به دست «پیام ما» رسیده به وضوح بر این تخلفات دست گذاشته شده و بر تخریب آبخوان هم تاکید شده است: «با توجه به گزارش کارشناسی ثبت شده به شماره 619 مورخ 12 مهر 1400، (آن شرکت) اقدام به بهره‌برداری غیرمجاز از آب زهکشی شده اطراف سد باطله شرکت خود واقع در منطقه چهارگنبد، بخش بلورد شهرستان سیرجان و محدوده مطالعاتی دشت سیرجان نموده است که این مغایر با بند ماده 45 قانون توزیع عادلانه آب بوده است و موجب خسارات وارده به آبخوان منطقه به میزان 647.307.936 ریال بر اساس گزارش کارشناسی این شرکت شده است. لذا طبق مقررات قانونی به این شرکت اخطار می‌گردد تا ضمن توقف اضافه برداشت از آب زهکشی شده، ظرف مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه نسبت به واریز مبلغ خسارت اقدام نمایند.»

ماجرا برای مسئولان آب منطقه‌ای و وزارت نیرو آنطور نیست که مردم محلی می‌گویند. محلی‌ها می‌گویند روز و شب ندارند و برداشت بی‌رویه آب، سیرجان را هم خشک خواهد کرد، اما مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمان می‌گوید: نه از استفاده از آب سد باخبر است و نه از حفر چاه‌های غیرمجاز. این معدن از بندی استفاده می‌کند که از آب چشمه‌های بالادست است

نام معدن از فهرست صنایع آلاینده خط خورد
فعالیت این معدن سال‌هاست که صدای اهالی را درآورده و بیش از 60 روستای منطقه در معرض تخریب قرار گرفته‌اند. یک سال پیش از این از مرجان شاکری، که آن زمان مدیرکل محیط ‌زیست استان کرمان بود درباره مشکلاتی که این معدن ایجاد کرده پرسیدیم و او به «پیام ما» گفت: «معدن تخت‌گنبد در حال حاضر در فهرست صنایع آلاینده محیط ‌زیستی قرار دارد. این معدن مشکل پساب داشته و اینکه آلودگی آب خاکش در چه سطحی است باید کارشناسی شود.» به گفته شاکری برای این معدن و همه مشاغلی که در فهرست صنایع آلاینده قرار می‌گیرند جریمه‌هایی صادر می‌شود. او می‌گوید این صنایع باید یک درصد از فروش خود را خرج عمران و آبادی منطقه کنند. «این جرایم گرفته شده اما خرج کردن این موارد تحت اختیار فرمانداری است و این‌که فرمانداری برای منطقه هزینه کرده یا خیر را نمی‌دانیم. با این حال این معدن مشکلات آبی ایجاد کرده که به وزارت نیرو و آب منطقه‌ای مربوط است اما درباره اثرات محیط‌ زیستی هم جریمه انجام گرفته است.»
حالا بعد از گذشت یک سال از این گفت و گو، خبر آمده که معدن از فهرست صنایع آلاینده هم خارج شده و عملا سازمان محیط زیست کاری با آن ندارد. نجمه نظری، معاون محیط زیست انسانی حفاظت محیط زیست استان کرمان به «پیام ما» می‌گوید: «طبق اعلام کارشناس مربوطه، مجتمع مس تخت گنبد در دوره سوم و چهارم سال قبل با توجه به اینکه اخطاریه برای آلایندگی نداشته و نتایج خود اظهاری هم مطابق با استاندارد و نتایج چاهک‌های پایشی هم بر اساس دستورالعمل سازمان بوده است، بنابراین روند آلودگی محرز نشده و در نتیجه در فهرست صنایع آلاینده قرار نگرفته است.»
به گفته او، در ابتدای سال جاری اما پس از بازدیدهای کارشناسان حوزه پایش، اخطارهایی در رابطه با آلودگی هوا برای این واحد صادر شده است و چنانچه روند آلودگی ادامه داشته باشد این احتمال وجود دارد که در دوره اول سال جاری در فهرست صنایع آلاینده قرار بگیرد.
خروج این معدن از فهرست صنایع آلاینده از یک سو و از سوی دیگر استفاده بی‌رویه از منابع آب منطقه، حالا بحرانی است که در آینده گریبان یکی از بکرترین مناطق مرکزی ایران را خواهد گرفت. اتفاقی که به خاطر اشتغال‌زایی، آن هم اشتغال محدود و نه پایدار، عاملی شده تا زندگی مردم بومی، شغل دائم آنها و طبیعتشان از بین برود و البته مسئولان هم از کنار این تخریب به راحتی گذر کنند.