| پیام ما | آمارهای رسمی اعلام شده از سوی وزارت صنعت نشان می‌دهد قیمت انواع برنج، شکر و گوشت در دی‌ماه سال جاری حدود ۱۷ تا ۸۱.۸ درصد افزایش پیدا کرده است. بیشترین افزایش قیمت مربوط به شکر و دو نوع برنج ایرانی بوده است. بر اساس این آمارها در یک ساله منتهی به دی‌ماه، در میان کالاهای اساسی برنج ایرانی در رتبه دوم افزایش قیمت قرار دارد و در دی امسال با ۷۹.۸ و ۷۵.۵ درصد افزایش داشته است. عوامل بسیاری برای این افزایش قیمت ذکر شد اما یکی از عوامل اصلی این گرانی بعد از جولان دلالان در بازار برنج، موضوع خشکسالی در سال آبی گذشته بود که آثار آن دامن شالیزارها را گرفت. تا جایی که مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی از کاهش حدود ۱۸ تا ۱۹ درصدی تولید برنج بر اثر خشکسالی خبر داد و این موضوع را عامل افزایش قیمت برنج داخلی عنوان کرد. امروز هم به رغم بارندگی‌های نسبتا قابل قبول، خبرهای خوبی از وضعیت مخازن سدهای کشور به گوش نمی‌رسد. وضعیت مخازن سدها حتی در پرآب‌ترین استان‌ها که تولیدکنندگان اصلی برنج در کشور هستند هم مناسب نیست و آثار خشکسالی بر شالیزارهای این دو استان موجب نگرانی‌هایی در این زمینه شده است.

دیروز وزیر نیرو درباره کشت برنج در استان‌هایی که کشت این محصول در آنها ممنوع است اعلام کرد: «اگر کشت خارج از الگوی وزارت جهاد کشاورزی باشد تأمین آب نمی‌شود بنابراین کشاورزان با انجام کشت بدون برنامه متضرر خواهند شد» او به وضعیت سدها اشاره کرده و گفت: «برای مدیریت مخازن سدها، ابتدا حجم مخازن تعیین و سپس متناسب با آن الگو و محدوده کشت تعیین می‌شود. برای تامین آب مورد نیاز کشت، کشاورزان باید در چارچوب الگوی تعیین‌شده محصول خود را کشت کنند» اظهارات محرابیان در خصوص مدیریت منابع آب و ممنوعیت کشت برخی محصولات آب‌بر در استان‌ها دارای اهمیت است، اما با مصوبه‌ای که مجلس سال گذشته در خصوص صدور مجوز کشت برنج در تمام استان‌ها داشت، منابع آب آنقدر آسیب دیدند و کشاورزان آنقدر به کشت محصول پرسود برنج رو آوردند که حالا با وضعیت موجود منابع آب شاید این تصمیم وزیر نوشدارویی باشد بعد از مرگ سهراب. تصمیمی درست که در پی مصوبه‌ای اشتباه در مجلس گرفته شده است.
پنجم دی‌ماه 1399 کمیسیون تلفیق مجلس طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن از سال 1400 ممنوعیت کشت برنج در نقاط مختلف کشور لغو شد. این تصمیم در روزهایی اتخاذ شد که مرکز ملی خشکسالی از کاهش قابل ملاحظه بارش‌ها در سال آبی خبر داده و نسبت به وضعیت تابستان پیش رو هشدار داده بود. کشاورزان چشمشان به قیمت برنج بود و آگاهی کافی از منابع آبی که قرار بود برای تولید برنج به مصرف برسانند نبود. مسئولان اما از هشدارها و انذارها با خبر بودند و این تصمیم را گرفتند و اجرایی کردند. همین شد که تابستان امسال با وجود تمام مشکلاتی که در خوزستان در زمینه تامین آب ایجاد شد، آمارها از زیر کشت رفتن بیش از 40 هزار هکتار از زمین‌های این استان خبر دادند. خوزستانی‌ها در سال خشکی که گاومیش‌هایشان بر بستر هورالعظیم جان می‌سپردند، در نتیجه سیاست‌گذاری‌های غلط، مشغول کشت شلتوک بودند. هر چند چهارم اسفند ماه خبر رسید که در سال آینده کشت شلتوک در حوضه‌های آبریز استان در تابستان پیش‌رو ممنوع است، اما آن اتفاقی که نباید، برای منابع آب خوزستان در تابستان گذشته افتاد و کسی نمی‌داند چه زمانی جبران مافات خواهد شد. حالا اما وضعیت منابع آب آنقدر وخیم است که وزیر نیرو از تامین نشدن آب برای محصولاتی که خارج از الگو تولید می‌شوند خبر می‌دهد. باید دید آیا این سیاست در شرایط فعلی جوابگوی مشکلات عدیده حوزه آب می‌شود؟
چندی پیش علیمراد اکبری؛ معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده بود: «اگر منابع آب تامین شود تولید برنج یک میلیون تن افزایش پیدا می‌کند. متاسفانه نبود آب باعث شده است بسیاری از شالیزارها کشت دوم برنج نداشته باشند اما با اجرایی شدن پروژه‌های تجهیز و نوسازی شالیزارها، زهکشی اراضی، مرمت بازسازی آب‌بندان‌ها می‌توان امیدوار بود که علاوه بر کشت دوم کشت سوم نیز حدود 700 تا 800 هزار تن کلزا کاشته شود. او ضمن اشاره به این موضوع که استان‌های گیلان و مازندران در فصل کشت برنج با کمبود آب مواجه هستند گفته بود: «پیش از فصل کشت، بارش‌ها در این استان‌ها بیش از حد است و منابع آب سبز خوبی داریم که باید آنها را مدیریت کنیم تا به خاک آسیب وارد نکند. در سال گذشته ماندابی آب در این اراضی خسارت‌های زیادی را وارد کرد. 9 تا 10 میلیارد مترمکعب آب از این استان‌ها به دریای خزر سرازیر می‌شود ما باید منابع آب سبز در این سه استان را مدیریت کنیم و با اجرای این پروژه می‌توان این مهم را عملیاتی کرد» اکبری البته در سخنان خود اشاره‌ای به آلودگی آب و خاک این استان‌ها نکرد و درباره راهکارهای رهایی از این آلودگی‌ها که در آینده‌ای نه چندان دور می‌تواند زمین‌های حاصلخیز این استان‌ها غیرقابل کشت کند، چیزی نگفت.
موضوع خشکسالی در استان‌های شمالی و کاهش بی‌سابقه ذخیره سدهای این استان‌ها به مرز نگران‌کننده‌ای رسیده است. هر چند مسئولان استانی چشم امید به بارندگی‌های پیش رو دارند، اما موضع کمبود آب و تاثیر مستقیم آن بر محصولات کشاورزی این استان‌ها که بخش عمده‌ای از نیاز کشور را تامین می‎کند، امری نیست که بتوان با امیدواری به سخاوت آسمان آن‌را حل کرد. آمارها می‌گویند سالانه ۲۳۸ هزار هکتار از اراضی گیلان زیر کشت برنج می‌روند. گیلان بزرگترین تولیدکننده برنج کشور است. اما این روزها یکی از منابع مهم تامین آب شالیزارهایش یعنی سد سفیدرود وضعیت خوبی ندارد و منابع آن با کاهش 60 درصدی روبه‌رو هستند. محمدجواد خانی‌پور؛ معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گیلان با تاکید بر اینکه امسال با توجه کمبود منابع آب، سال بسیار سخت آبی را در پیش داریم به ایرنا گفته است: «کاهش ۶۰ درصدی در سد سفیدرود وجود دارد که این میزان از آغاز ساخت سد تا کنون کم‌سابقه است اما انتظار می‌رود با ورود آب حاصل از بارش‌های زمستانه با توجه به پوشش برفی و همچنین بارش‌های به هنگام در حوضه سفیدرود رود کمبود جبران شود» هر چند خانی‌پور تاکید می‌کند که علاوه بر سد سفیدرود به منابع دیگری برای تامین آب فکر شده است: « برای تامین آب مورد نیاز شالیزارها علاوه بر استفاده از سد سفید رود؛ از تجهیز، تعمیر و راه اندازی حدود ۹۱۰ دستگاه پمپ، ۴۵۴ ایستگاه پمپاژ، ساخت و آبگذری ۳۷۰ سردهنه خاکی با محوریت مناطق سنتی آبخور و لایروبی ۵۰۰ کیلومتر از انهار برای استفاده بهینه آب استفاده می‌کنیم» اما ادامه می‌دهد: « علاوه بر استفاده از منابع آب در دسترس برای آماده‌سازی اراضی کشاورزی با توجه به میزان ذخیره سد، ناگزیر به نوبت‌بندی آب نیز هستیم»
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گیلان لایروبی رودخانه‌ها را یکی از مهمترین عوامل کاهش تلفات آب کشاورزی دانسته و می‌گوید: «در حال حاضر بیشترین تلفات آب در بین مزارع است زیرا لایروبی انهار انجام نمی‌شود و آب به طور صحیح در بین مزارع به پایین‌دست انتقال پیدا نمی‌کند. لایروبی تمامی انهار هم در یک مرحله امکان‌پذیر نیست، این کار با اولویت انجام می‌شود که برای امسال ۵۰۰ کیلومتر هدف‌گذاری شده است»
این شرایط در حالی موجب نگرانی است که پیش‌بینی‎های هواشناسی استان هم خبرهای چندان خوبی برای کشاورزان ندارند. کارشناس اداره پیش‌بینی و هشدار اداره کل هواشناسی گیلان به ایرنا گفته است: «در نگاه کلی، مجموع بارش از ابتدای سال زراعی تا پایان بهمن ماه، مشابه شرایط متوسط بلندمدت استان بوده است اما اگر به تفکیک ماه‌ها، میزان بارش استان را بررسی کنیم طی ماه‌های مهر، آبان و دی ، شرایط ترسالی و ماه‌های آذر و بهمن، کم بارشی بر استان حاکم بوده است. همچنین به‌ترتیب طی ماه‌های مهر، آبان و دی در نواحی جلگه ای گیلان میزان بارش به‌ترتیب ۲۷ درصد، ۱۳ درصد و ۵۲ درصد افزایش و طی ماه‌های آذر و بهمن ۶۷ و ۴۱ درصد کاهش یافته است»
نیما فرید مجتهدی کارشناس مطالعات و تحقیقات اداره کل هواشناسی گیلان با تاکید بر اینکه نیاز آبی حدود ۷۰ درصد از شالیزارهای گیلان از شبکه آبیاری سد سفیدرود تامین می‌شوند، می‌گوید: «شرایط بارشی حوضه آبریز سد سفیدرود نقش مهمی در میزان ذخیره آبی این سد برای فصل کشت ایفا می‌کند. میزان حجم آب ذخیره شده پشت سد سفیدرود تا پایان بهمن ماه ۱۴۰۰ در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، کاهش چشمگیری را نشان می‌دهد. یکی از عوامل بسیار مهم و تاثیرگذار در آورد آبی سدسفیدرود به ویژه برای ماه‌های اسفند و فروردین، پوشش برف حوضه آبریز سد است که به تدریج طی این دو ماه با توجه به افزایش تدریجی دمای هوا در مناطق کوهستانی و همچنین وقوع بارش‌های رگباری که به ذوب برف کمک می‌کند موجب افزایش دبی ورودی و حجم ذخیره آبی سد می‌شود» ممنوعیت واردات برنج لغو شده. کشت شلتوک در استانهای غیر از گیلان و مازندران ممنوع است. قرار بر این شده که محصولات خارج از الگو آب مورد نیاز برای کشاورزی را دریافت نکنند. اما تمام این اتفاقات پس از بروز بحرانی افتاد که می‌توانست واقع نشود. اگر پیش از بحران به هشدارها توجه می‌شد و طرح‌های غیرعلمی و آسیب‌زا لجوجانه تصویب نمی‌شدند و به اظهارات علمی و کارشناسی توجه می‌شد، شاید بسیاری از بحران‌ها پیش نمی‌آمد یا با شدت کمتری تجربه می‌شد و حالا دیگر تصمیمات قاطع اینقدر بی‌اثر نبود.