بیماری هاری، در روزهای گذشته، یک معتاد کارتن‌خواب و یک باغبان در ملارد و رباط کریم را کشت. دو شهروند تهرانی که اولی را سگ ولگرد گاز گرفت و دیگری را سگ نگهبان. هرچند که محمدرضا یزدان‌یار، معاون فرماندار ملارد «اقدام دیر‌هنگام برای درمان» را عامل مرگ کشته‌های چند روز اخیر دانسته است و اعلام کرده که «جای نگرانی برای شهروندان تهرانی» وجود ندارد اما بار دیگر موضوع کنترل جمعیت حیوانات بلاصاحب و ولگردی چون سگ در فضای مجازی بالا گرفته است. طرفداران حقوق حیوانات، این خبررسانی‌ها را کذب و مجوزی برای کشتار حیوانات می‌خوانند و شماری از کارشناسان حیات وحش و حوزه سلامت معتقدند که بیماری ویروسی هاری برخلاف باور عمومی ریشه‌کن نشده و همچنان می‌تواند باعث مرگ و میر شود، مرگ و میری که تنها راه آن کنترل جمعیت حیوانات بلاصاحب گوشت‌خواری است که می‌توانند منتقل کننده بیماری هاری باشند. درباره این اختلاف نظرها و واقعیت بیماری هاری در جامعه، با بهزاد امیری، رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت گفت‌وگو کرده‌ایم. او معتقد است که جمعیت سگ‌های ولگرد در سال‌های اخیر زیاد شده و یکی از راهکارهای کنترل این جمعیت، غذا ندادن به آن‌هاست.

به عنوان اولین پرسش، چگونه حیوان گزیدگی‌ها می‌توانند باعث ابتلای فرد بیماری هاری و مرگ شوند؟
بیماری هاری یک بیماری ویروسی است که معمولا از طریق گاز گرفتن حیوان هار در انسان ایجاد می‌شود. این ویروس در بزاق حیوان هار وجود دارد و وقتی انسان را گاز می‌گیرد، از محل جراحتی که از دندان این حیوان ایجاد می‌شود، این ویروس از طریق بزاق حیوان وارد بدن می‌شود. این ویروس یک ویروس عصب دوست است، بلافاصله وارد مسیر عصبی می‌شود و از طریق اعصاب به نخاع و از نخاع به مغز می‌رود، معمولا این فاصله ممکن است تا چند هفته تا چند ماه طول بکشد که ویروس به مغز برسد و اگر برسد باعث التهاب مغز می‌شود که به آن «آنسفالیت» می‌گویند که در آن مرحله بیماری هاری مستقر می‌شود و اگر بیماری هاری در انسانی ایجاد شود، درمانی ندارد و صددرصد کشنده است.
فرد بعد از حیوان گزیدگی تا تبدیل شدن آن به ویروس هاری، چقدر زمان دارد و چه اقداماتی باید انجام دهد؟
قبل از اینکه هاری ایجاد شود، می‌توان پیشگیری کرد اما بعد از ایجاد بیماری هاری دیگر پیشگیری از آن ممکن نیست. ما در سراسر کشور بیش از ۷۰۰ واحد درمان پیشگیری هاری داریم. خدمات شبانه‌روزی و رایگان به تمام ایرانی‌ها و غیر‌ایرانی‌ها خدمات‌رسانی می‌کنند. اما اگر فردی مورد گزش قرار بگیرد، چند اقدام برای او انجام می‌گیرد. یکی اینکه محل جراحت را به مدت ۱۵ دقیقه با آب فراوان شست‌وشو دهند. بعد از شست‌وشو با محلول ضدعفونی‌ کننده که معمولا بتادین است، ضدعفونی می‌کنند بعد نوبت به واکسن می‌رسد، واکسن را در سه نوبت برای بیمار تزریق می‌کنند روز اول، روز سوم و روز هفتم. روز اول دو واکسن زیر پوستی تزریق می‌کنند و روزهای سوم و هفتم همچنین. علاوه بر واکسن، سرم ضد هاری هم به محلی که گاز گرفته شده تزریق می‌کنند. این چند فرآیند، یعنی شست‌وشو، ضدعفونی، واکسن و سرم ضد هاری تا ۹۹ درصد می‌تواند مانع از ابتلا به هاری شود. یک درصد هم برای این گذاشته می‌شود که ممکن است جراحات خیلی شدید باشد یا محل گزش در کنار سر و گردن باشد.
پس دلیلی که عموما باعث هاری و مرگ می‌شود، اقدام دیرهنگام برای درمان است؟
بله. متاسفانه افرادی که مورد گزش قرار می‌گیرند، یا به علت عدم اطلاع از بیماری هاری، یا اینکه می‌دانند بیماری هاری است اما تصور می‌کنند سگ خانگی آن‌ها را گزیده است و باعث بیماری هاری نمی‌شود. همین باعث می‌شود که به ما مراجعه نکنند و وقتی هم مراجعه نمی‌کنند، ویروس در سلول‌های عصبی مستقر می‌شود و به مغز می‌رود و باعث مرگ می‌شود.
در صحبت‌هایتان به سگ‌های خانگی اشاره کردید که می‌توانند باعث ابتلا به هاری شوند، درحالی که این سگ‌ها عموما واکسینه می‌شوند.
سگ خانگی هم می‌تواند بیرون از خانه برود و در مواجه با حیوانات هار قرار بگیرد و مبتلا به هاری شود. این اشتباه رایجی است که افراد تصور می‌کنند اگر سگ خانگی را واکسن بزنند، دیگر دچار هاری نمی‌شود. ما این موضوع را خیلی قبول نداریم، یعنی اگر بگویند سگی که گاز گرفته، واکسن هاری زده ما بازهم واکسن هاری را برای فرد می‌زنیم، به این علت که همه واکسن‌ها اثربخشی کامل ندارند و به همین علت نمی‌توان ریسک کرد و هر فردی که بگوید که حیوان مرا گاز گرفته است، اعم از اینکه بگوید حیوان خانگی است یا غیرخانگی، واکسن زده باشد یا نزده باشد، ما برای فرد واکسن هاری تزریق می‌کنیم.
براساس آخرین آمار در کشور ما چه میزان از حیوان گزیدگی‌ها به هاری منجر می‌شوند؟
آمار حیوان گزیدگی‌ها در کشور ما در سال‌های اخیر به طور متوسط بیش از ۲۰۰ هزار مورد در سال بوده است. در سال ۹۸ ما حدود ۲۳۴ هزار و ۱۶۱ مورد حیوان گزیدگی داشتیم و در سال ۹۹ به علت پاندمی کرونا و کمتر در مواجهه بودن مردم با حیوانات، آمار حیوان گزیدگی کاهش پیدا کرد و به حدود ۲۱۳ هزار و ۵۰۰ مورد رسید. همچنین طی سنوات گذشته ما کمتر از ده مورد هاری در کشور داشتیم.
آمار حیوان گزیدگی و هاری به تفکیک استان‌ها چگونه است؟
براساس آمار بیشترین موارد حیوان گزیدگی در استان‌های پر جمعیت است. تهران همیشه بیشترین موارد حیوان گزیدگی را داشته است. بعد خراسان رضوی، مازندران، فارس، اصفهان، کرمان و گلستان. یعنی هرچه شهر بزرگتر، جمعیت بیشتر، جمعیت سگ‌های بدون صاحب بیشتر و تعداد تماس حیوان و انسان بیشتر و آمار حیوان گزیدگی هم بیشتر خواهد بود. تعداد موارد مرگ در استان‌های مختلف متفاوت است، در سیستان‌وبلوچستان از سال ۸۸ تا ۹۹ بیشترین موارد مرگ انسانی را داشته است. حدود ۱۹ مورد مرگ هاری در انسان در استان سیستان‌وبلوچستان اتفاق افتاده است. بعد از آن با کمال تعجب استان‌هایی مانند گیلان و کرمان به ۸ مورد مرگ، بیشترین مورد مرگ را داشتند.
برخی از طرفداران حقوق حیوانات در روزهای اخیر، این اخبار را بزرگ‌نمایی تلقی می‌کنند. شما چه‌قدر در این موارد اطلاع‌رسانی کرده‌اید؟
اینکه می‌گویند اخبار بزرگ‌نمایی می‌شود، کاملا اشتباه است. ببینید جمعیت سگ‌های ولگرد یا بدون صاحب متاسفانه در سال‌های اخیر روز به روز در حال افزایش است. این را به ضرس قاطع می‌گویم که جمعیت آن‌ها زیاد شده است. نمونه‌های آن را هنگامی که در خیابان راه می‌روید متوجه می‌شوید، جمعیت آن‌ها به داخل شهر هم رسیده است. این موضوع را همه شهروندان می‌بینند و نیازی به اثبات ندارد.
اما کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد در شهر که به نظر زیاد تعدادشان زیاد شده به عهده شهرداری است. وزارت بهداشت در این سال‌ها چه قدر با شهرداری تعامل داشته است؟ آیا نواقصی در روند این کنترل جمعیت مشاهده می‌کنید؟
ما بیش از ده سال قبل ستادی برای مدیریت جمعیت سگ‌های ولگرد تشکیل شده بود. به دلیل حیوان‌دوستی و مباحث بیولوژیکی که بعضی از متخصصان حیوانات بیان می‌کنند که اگر سگی را حذف کنید، یک سگ دیگری جایگزین آن می‌شود، ما استراتژی یا راهکار حذف فیزیکی سگ‌ها را کنار گذاشتیم و اتلاف سگ‌ها دیگر در دستور کار قرار نگرفت و بحث کنترل جمعیت سگ‌های بدون صاحب جایگزین این موضوع شد.
در این برنامه قرار بر این شده بود که شهرداری‌ها نسبت به جمع‌آوری سگ‌های بدون صاحب اقدام کنند و آن‌ها را در مراکزی نگهداری کنند. اگر بیمار هستند، درمان کنند و آن‌ها واکسینه و عقیم کنند و بعد رهاسازی کنند. سگی هم که قابل درمان نیست، طبیعتا با مرگ ترحم‌آمیز معدوم کنند، این قانون وجود دارد. اما شهرداری‌ها می‌گویند، منابع‌شان محدود است و این سوال را مطرح می‌کنند که مگر می‌توان چه تعداد سگ را جمع‌آوری کرد؟ استدلال درستی است. شهرداری منابعش محدود است، این سگ‌ها مکان می‌خواهند، غذا می‌خواهند، متصدی حراست و حفاظت می‌خواهند، دامپزشک و واکسن می‌خواهند، منابع محدود است و ما هم نمی‌توانیم دائم از شهرداری بخواهیم که سگ‌ها را جمع و نگهداری کند. کاری که باید انجام داد این است که تفکر غذا دادن به حیوانات ولگرد کنار گذاشته شود. ببینید نمی‌شود که ما به حیوانات غذا دهیم، نسل آن‌ها را زیاد کنیم، از آن طرف بخواهیم که اینها مقید باشند که انسان را گاز نگیرند ممکن است به هر علت آن لحظه تحریک شوند و گاز بگیرند. خواهش ما این است که مردم از دادن غذا به سگ‌ها و گربه‌های ولگرد به شدت خودداری کنند. زیرا گربه‌ها هم امکان هار شدن و انتقال هاری را دارند. همچنین شهروندانی که روحیه حیوان دوستی دارند، به شهرداری‌ها کمک کنند که مراکز محل نگهداری حیوانات بدون صاحب را تجهیز و مناسب‌سازی کنند تا بتوانند جمعیت بیشتری از سگ‌ها را تیمار کنند که فاصله بین حیوانات ولگرد و انسان وجود داشته باشد و بتوان جمعیت این‌ها را کنترل کرد.