سایت خبری پیام ما آنلاین | دشت رو به احتضار قزوین

برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و وضعیت وخیم دشت‌های ممنوعه کشور

دشت رو به احتضار قزوین

مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین: به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی شاهد فرونشست ۴۵ درصد دشت قزوین هستیم





دشت رو به احتضار قزوین

۲۳ تیر ۱۴۰۰، ۲۲:۲۱

فاجعه‌ای که برای منابع آب زیرزمینی ایران رقم خورده است، نتیجه رفتار امروز و دیروز نیست. دهه‌ها سو مدیریت منابع آب، امروز در قالب خشکی سفره‌های آب زیرزمینی و در پیشرفته‌ترین شکل، به صورت فرونشست زمین نمود پیدا کرده است. زنگ خطر خشکی منابع زیرزمینی و در نتیجه آن فرونشست زمین در بسیاری از دشت‌های ایران –که در گذشته حاصلخیز بوده‌اند- سال‌هاست به صدا در آمده، اما گوش شنوایی برای این هشدار و زنگ خطرها نبوده و نیست. همچنان برداشت از منابع زیرزمینی راهکاری است برای رفع بحران‌هایی که بیش از هرچیز ریشه در مدیریت ناصحیح منابع آب دارد. دشت قزوین یکی از همین دشت‌هاست که این روزها احوال خوشی ندارد. دشتی که با بحران فرونشست دست به گریبان است و نزدیک به یک دهه است کارشناسان در مورد وضعیت آن هشدار می‌دهند. دشتی که روزگاری حاصلخیز بود و حالا تنها حاصلش فروریختن از درون است و فاصله‌ای تا نابودی ندارد.

بخش عمده آب شیرین دنیا در منابع آب زیرزمینی ذخیره شده است. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان نام «آب‌های استراتژیک» را برای این منابع به کار می‌برند. در کشورهای مختلف به ویژه کشورهای خشک و نیمه خشک –مثل ایران- اهمیت این منابع دوچندان است و باید برای برداشت از آنها برنامه‌ریزی دقیقی صورت گیرد تا در شرایط خشکسالی کشور با بحران جدی روبه‌رو نشود. اتفاقی که در طول سال‌ها در ایران نیفتاده و حالا در سالی کم بارش نه تنها شاهد افت چشمگیر ذخایر آب زیرزمینی هستیم، که نمودهای عینی خشکی این منابع، خود را در قالب فرونشست زمین در دشتهای سراسر کشور نشان می‌دهند. هر چند بسیاری از مسئولان خبر از طرح‌هایی برای احیا و تعادل بخشی این منابع می‌دهند، اما حقیقتی که در شکاف‌های عمیق در دشت‌های ایران نمایان شده است، حکایت از رفتارهای دیگری دارد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران از طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی و مدیریت مصرف چاه‌های مجاز و جلوگیری از اضافه برداشت‌های غیرمجاز خبر داده است. اقداماتی که به گفته او به منظور جلوگیری از فرونشست زمین چندین سال است در حال اجرا است. اما اخباری از اصفهان و فارس و دشت مشهد و دشت ورامین و دشت قزوین به گوش می‌رسد که حکایت از احتضار این دشت‌ها دارد. دشت‌هایی که روزگاری به عنوان مناطقی حاصلخیز شناخته می‌شدند. یوسف رضاپور از انجام اقداماتی مثل تغذیه مصنوعی و استفاده از پساب در راستای حفظ آبخوان و افزایش اکیپ‌های گشت و بازرسی در جهت شناسایی چاه‌های غیرمجاز و مسدود کردن آنها می‌دهد و در سوی دیگر مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین از فرونشست ۴۵ درصد دشت قزوین می‌گوید و اینکه هر سال فرونشست ۲ تا ۱۷ سانتی‌متری در این دشت اتفاق می‌افتد. و البته آمار شرکت آب منطقه‌ای قزوین از ۶۰۰۰ حلقه چاه مجاز و بالغ بر ۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز می‌دهد. بر اساس این آمار تعداد چاه‌های غیر مجاز در سال‌های گذشته 3 هزار حلقه بوده است. 9 هزار حلقه چاه -مجاز و غیرمجاز- در طول سال‌های گذشته شیره جان دشت را بلعیده‌اند و حالا از پس یک سال خشکی آسمان، دیگر زمین چیزی برای بیرون کشیدن ندارد که چاهی فعال باشد. حفر چا‌ه‌های غیرمجاز‌ و تکثر چاه‌های مجاز و برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب‌ زیرزمینی در نبود نظارت نهادهای متولی بلایی به سر دشت‌های ایران آورده است که تنها راه باقی‌مانده برای وضعیت آنها ابراز نگرانی از آینده حیات در این مناطق است.
علیرضا شکوهی لنگرودی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه دیروز با تاکید بر این نکته که ۷۰ سال پیش دشت قزوین اهمیت ویژه‌ای در کشاورزی و تولید ایران داشت و جایگاه دوم را به خود اختصاص داده بود در خصوص وضعیت فعلی این منطقه به خبرگزاری ایسنا گفته است: «سال‌های قبل، سیاست‌گذاری کلان در مدیریت آب استانی به وجود آمد؛ در گذشته برای حوزه رودخانه شاهرود و سپیدرود پنج استان می‌نشستند و تصمیم می‌گرفتند ولی اکنون استان‌های بالادست آب را با مجوز خودشان برداشت می‌کنند. عملاً با این سیاست‌گذاری بخشی از بیلان آب دشت قزوین را کاسته‌ایم و به‌واسطه چاه‌های آب مجاز و غیرمجاز برداشت‌ها افزایش‌یافته و سطح سفره‌های زیرزمینی کاهش پیدا کرده است. به نظر می‌رسد تعداد چاه‌های غیرقانونی بیش از چاه‌های قانونی است و تخلیه سفره باعث می‌شود ذرات خاک که به کمک آب روی هم قرار داشتند مستقیماً به هم فشار آورند و بدین ترتیب به فرونشست منجر شود. اراضی دشت از هشتگرد تا تاکستان هم‌زمان در حال نشست است اگر بخواهیم جلوی این فاجعه را بگیریم باید به فکر تغذیه سفره باشیم؛ راهکار، جلوگیری از برداشت غیرمجاز و تغییر الگوی کشت است که این دو مقوله به‌آسانی قابل انجام نیست چون اقتصاد مردم به آن‌ها وابسته شده است.» لنگرودی معتقد است: «قوانین مرتبط با تغییر الگوی کشت و بستن چاه‌های غیرمجاز وجود دارد دایره پلیس آب در آب منطقه‌ای فعال است و به دنبال بستن چاه‌ها بوده است اما انسجام بین سازمان‌ها وجود ندارد؛ قانون وجود دارد و باید از طریق هماهنگی بین سازمانی، تنویر افکار عمومی و فرهنگ‌سازی به تغذیه سفره زیرزمینی کمک کنند» افت سطح منابع زیرزمینی از این جهت موجب نگرانی است که در بلند مدت موجب خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، از بین رفتن پوشش گیاهی، ایجاد مشکلات ناشی از وجود ریزگردها، فرونشست زمین و شور شدن منابع آب زیرزمینی را در پی خواهد داشت. در صورت تداوم روند کاهش این منابع، پدیده فرونشست زمین اتفاق می‌افتد –بسیاری از دشت‌های ایران امروز در این مرحله قرار دارند- که علاوه بر وارد آمدن خسارت‌هایی به زیرساخت‌هایی از جمله ریل راه‌آهن و جاده و بناهای مسکونی، خسارات جبران‌ناپذیری را متوجه آبخوان‌ها می‌کند. فرونشست زمین زمانی اتفاق می‌افتد که حفره‌های خالی بین دانه‌های خاک که محل ذخیره و ورود روان‌آب‌ها به سطوح زیرین زمین هستند، در هم فرو رفته و دیگر امکان ذخیره آب را در منافذ خود نخواهند داشت. این پدیده در حوزه کشاورزی زیانبارتر از دیگر بخش‌ها خواهد بود. فرونشست، زمین را برای همیشه غیرقابل کشت می‌کند. این اتفاق امروز در دشت‌هایی در حال وقوع است که در گذشته مناطقی حاصلخیز بودند.
هر چند بهانه بسیاری از کسانی که برای حفر چاه‌های جدید مجوز صادر می‌کنند یا چشم بر حفر چاه‌های غیرمجاز می‌بندند، زنده نگه‌داشتن کشاورزی است، اما در بلند مدت این اقدامات نتیجه‌ای جز نابودی نخواهد داشت. چندی پیش قدرت‌الله مهدی‌خانی مدیر کل مدیریت بحران استان با انتقاد از وضعیت الگوی کشت در دشت قزوین گفته بود: «دشت ممنوعه قزوین از کمبود منابع آبی به شدت رنج می‌برد و تخلیه آب‌های زیر زمینی در این دشت، خسارات جبران ناپذیری که بارزترین آنها فرونشست زمین است را بر جای می‌گذارد که مرگ آبخوان دشت قزوین و نابودی کشاورزی را در آینده به همراه خواهد داشت. این پدیده نتیجه بی‌تدبیری عده‌ای است که دود آن به چشم تمام مردم خواهد‌رفت» پژوهشگران معتقدند برای برون رفت از شرایط بحرانی موجود چاره‌ای جز اصلاح روشهای مدیریت منابع آب وجود ندارد. موضوعی که بی‌توجهی به آن جان دشت‌های ایران را به لب رسانده است.

به اشتراک بگذارید:





پیشنهاد سردبیر

مسافران قطار مرگ

مسافران قطار مرگ

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *