هشت قلاده سگ، جوان سی‌و‌نه ساله را کشتند. حسن ملازاده، جوان ساکن شاهین‌شهر که نوازنده ساز تومبا بوده، هفته گذشته مطابق با عادت به بیابان‌های اطراف شهر رفته بود تا بتواند تمرین ساز کند. در این میان هشت قلاده سگ بین اتوبان اصفهان و مسکن‌مهر شاهین‌شهر، به او نزدیک می‌شوند، او از ترس بیهوش می‌شود و بعد بر اثر جراحات در دم می‌میرد. پیش از مرگ حسن ملازاده، مرد ۴۳ ساله دیگر نیز هفته قبلتر براثر حمله سگ‌های ولگرد دچار صدمه و جراحت می‌شود. پس از این دو واقعه، حالا تصاویری از سگ‌کشی در این شهر در فضای مجازی حامیان محیط زیست منتشر شده است. انتشار تصاویر تجمع این حامیان جلوی فرمانداری شهر را هم در پی داشته است. حالا به نظر می‌رسد، شهری که یک هفته به سوگ نوازنده ۳۹ ساله نشسته بود، از کشتار سگ‌ها نگران شده. با اینکه شهرداری شاهین‌شهر اعلام کرده که کشتار سگ‌ها کار نیروهای شهرداری نبوده و مدیریت شهری در پی زنده‌گیری، گشت‌زنی و همین‌طور راه‌اندازی مرکز نگهداری تازه برای سگ‌های ولگرد است اما حامیان حقوق حیوانات همچنان انگشت اتهامشان به سوی شهرداری است. سگ‌کشی، زنده‌گیری، عقیم‌سازی و روش‌های دیگر تنها تعدادی از آزمون‌وخطاهای شهرداری برای کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد در سال‌های اخیر است. روش‌هایی که کارآمدی آن‌ها با کشته شدن جوان ۳۹ ساله زیر سوال رفته است.

سال ۹۸ بود که سگ‌های ولگرد به دو پسر بچه ۸ و یازده ساله ساکن میبد حمله کردند، پسر بزرگتر فرار کرد و پسربچه ۸ ساله طعمه سگ‌ها شد، پلیس وقتی جسد او را یافت، نیمی از بدنش وجود نداشت. سال ۹۹ هم کلیدواژه سگ و کودک با کشته شدن کودکی ۴ ساله در اطراف گلپایگان اصفهان دست به دست شد. در آرشیو مطبوعات خبرهای مشابهی نیز وجود دارند. شهرداری‌ها مطابق با قانون کشور پس از انتشار این اخبار باید پاسخگو می‌بودند، پاسخگوی اقداماتشان درباره کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد که جزو وظایفشان بود و برایش دستورالعملی هم در سال ۸۷ تدوین شده بود. دستورالعملی که در آن گفته شده، سگ‌های ولگرد باید با روش‌های مختلفی مانند زنده‌گیری به پناه‌گاه منتقل شوند، غربال شوند، واکسینه و عقیم شوند و سگ‌های غیرمفید معدوم‌سازی شوند. در این دستورالعمل حتی طریقه زنده‌گیری حیوان و حتی مشخصات سلاح بیهوشی هم آمده است. اما به نظر می‌رسد که اجرای این فرآیند مشکلاتی دارد. مهدی نبیان، کارشناس ارشد محیط زیست و پژوهشگر حیات وحش به روزنامه «پیام‌ما» می‌گوید، که باوجود اینکه این قانون، جامع است اما در اجرا موفق نیست و کوتاهی صورت می‌گیرد: «سگ‌ها باید از سطح شهر جمع‌آوری و گردآوری شوند، به پناه‌گاه‌ها منتقل شوند، غربالگری صورت گیرد و سگ‌های نژاد‌دار، سالم و آن‌هایی که زمان طلایی‌شان برای تبدیل شدن به سگ گله یا سگ نگهبان یا سگ پلیس نگذاشته باشد، نگهداشته و جدا می‌شوند و مابقی باید یوتانایز شود این مراحل توسط پیمانکار صورت می‌گیرد اما نظارت درستی بر اجرا وجود ندارد.» نبیان مشکل اساسی اجرای دستورالعمل را در پناه‌گاه‌ها می‌داند. او می‌گوید عموما حامیان محیط زیست هم با مراجعه به این پناه‌گاه‌ها مانع اجرای درست قاعده می‌شوند: «بارها شده که سگ‌هایی با بیماری‌ها متعدد یا سگ‌های بدون دست و پا در این پناه‌گاه‌ها وجود دارد وقتی پرسیده می‌شود که چرا این حیوان یوتانایز نشده، می‌گویند حامیان مخالفند و هر دفعه چک می‌کنند ببیند هست یا نیست و نمی‌گذارند روش درست یوتانایز صورت گیرد.» به عقیده او پناه‌گاه‌ها این روزها به محلی برای پرواربندی سگ‌ها تبدیل شدند: «در این پناه‌گاه‌ها عموما عقیم‌سازی هم درست انجام نمی‌شود و شما همواره با تعداد زیادی توله روبه‌رو هستید.» به گفته او در پناه‌گاه‌های امروزی پول عقیم‌سازی و زنده‌گیری سگ‌ها گرفته می‌شود اما شبانه همین سگ‌ها دوباره رها می‌شوند تا این فرآیند دوباره تکرار شود و برایش پول دریافت شود، پولی که رقم آن گاهی از حدود ۴۰۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان هم می‌شود: «عموما هم نرها عقیم‌سازی می‌شوند چون راحت‌تر است، درحالی‌که ماده‌ها می‌توانند ۶ تا توله بزایند و در اصل آن‌ها باید عقیم شوند اما چون این کار هزینه‌بر است، عموما انجام نمی‌شود.»
مخاطرات پناه‌گاه‌ها
امین حکمت، فعال مستقل محیط زیست که سال‌ها هم با انجمن‌های دامپزشکی همکاری داشته اما همین قانون را هم برای کنترل جمعیت سگ‌ها مفید نمی‌داند، او به روزنامه «پیام‌ما» می‌گوید: «این قانون برای سال ۸۷ است آن زمان جمعیت سگ‌ها به دلیل غذارسانی نادرست و عدم نظارت این تعداد نبود اما امروز تعداد بسیار بالا رفته است.» او می‌گوید تا سال گذشته در یک پناه‌گاه در تهران جمعیت سگ‌ها ۲۰۰ تا ۲۲۰ تا بود، اما اکنون به دلیل محدودیت معدوم‌سازی و رها‌کردن سگ‌ها در طبیعت تعدادشان به ۴۵۰۰ تا در یک پناه‌گاه هم رسیده: «باید منتظر ماند تا کسی این‌ها را به سرپرستی بگیرد اما حقیقتا این تعداد سگ در یک پناه‌گاه خود نوعی مرگ تدریجی محسوب می‌شود.» به عقیده حکمت معضل دیگر وجود پیمانکاران ناآگاه است: «پیمانکاران عموما با مناقصه پای کار می‌آیند و نظارتی هم روی عملکردش وجود ندارد.» این فعال محیط زیست از عقیم‌سازی ناقص سگ‌ها در همین پناه‌گاه‌ها هم خبر می‌دهد: «شرکت ساماندهی صنایع مشاغل دامپزشکی استخدام نکرده است، برای همین هم وقتی پیمانکار شکم سگی را باز می‌کند، آن ناظر از طرف شرکت متوجه نمی‌شود که واقعا سگ عقیم شده یا نه و همین می‌شود که سگ‌ها بعد از رهاسازی بازهم بارور می‌شوند.» مرگ خاموش با داروی ارزان قیمت هم معضل دیگری است که به نظر حکمت نظارتی بر عملکرد پیمانکاران درباره آن وجود ندارد.
معدوم‌سازی چاره است؟
آیا کشتار سگ‌ها نمی‌تواند راه حلی برای کنترل جمعیت آن‌ها باشد، حکمت می‌گوید رینگ خارجی اطراف شهرها که می‌تواند شامل حیوانات وحشی هم باشد، بعد از کشتار یک سگ با تعداد بالاتری سگ جایگزین می‌شود، زیرا این محیط خصلت نگهدارندگی از حیوانات غیر شهری را دارد: «وقتی شهرداری‌ها ده‌تا از این حیوانات را می‌کشد، دوباره ده سگ دیگر از اطراف وارد این رینگ می‌شوند، زیرا این خصلت این محیط است، بنابراین هر تعدادی از سگ هم کشته شود، باز جایگزین می‌شود.»
درآمد پیمانکار بودن
اما راه چاره در کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد چیست، حکمت جست‌وجوی راه چاره را تنها در مدیریت شهری نمی‌داند و از نظام دامپزشکی یا حتی محیط زیست هم به عنوان متولیان حرف می‌زند که باید در این مسیر به شهرداری یاری کنند. او ما راه اصلی را در عقیم‌سازی سگ‌های یک منطقه و مثلا سگ‌های گله می‌داند: «من بارها پیشنهاد دادم که مثلا یک ماشین به منطقه‌ای برود و سگ‌ها را عقیم کند. نکته‌ای که نبیان هم با آن موافق است: «کنترل سگ‌های ولگرد با عقیم سازی، زنده‌گیری و انتقال به پناه‌گاه و غربالگری و یوتانایز سگ‌ها ممکن است. به نظر باید عقیم‌سازی متمرکز را هم روی سگ‌های گله انجام داد.» او می‌گوید در کشور حدود ۶۵ میلیون دام کوچک وجود دارد و از این تعداد حدود ۵۰ میلیون گوسفند است و با توجه به این آمار می‌توان تخمین زد که حدود دو میلیون سگ گله داریم، یک جفت نر و ماده می‌توانند در عرض سه سال حدود ۳۰۰ سگ به دنیا بیاورند.
راهی برای تکرار نشدن قتل جوان سی‌ونه‌ساله وجود دارد؟ با نگاه خوشبینانه شاید پاسخ مثبت باشد و بتوان گفت جمعیت سگ‌های ولگرد به مرور کم می‌شود، اما نبیان پاسخش مثبت نیست. او می‌گوید چرخه اقتصادی سگ‌هایی مانند سگ‌های گله که تا نود‌و‌نه درصدشان عقیم نیستند: «جمعیت سگ‌ها را کم نمی‌کند.»