در ایران نماد حریق نداریم

سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزدای کشور متولی مدیریت جنگل هاست و در ساختار اداری کشور، هدف این سازمان این گونه تعریف شده است: حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداری پایدار. همان طور که ملاحظه می شود  وظیفه سازمان جنگل‌ها به کاشت نهال خلاصه نمی‌شود،‌ بلکه ماموریت این  سازمان این است که علاوه بر درختکاری،‌ توده های جنگلی موجود را نیز حفظ کند تا به مرور و سال به سال بر سطح این عرصه‌ها افزوده و در کل سرانه جنگل کشور افزایش پیدا کند. 

در زیستگاه‌ها و عرصه‌های طبیعی کشورمان با چالش هایی مواجهیم که تغییر اقلیم، خشکسلی، سیل، آفت  و بیماری‌ها،‌ حریق و .. از آن جمله هستند. وظیفه سازمان اتخاذ تدابری برای فائق آمدن بر چالش های موجود است تا حفاظت توده های جنگلی تضمین شود. هر ساله شاهد وقوع حریق های گسترده در کشور هستیم که پراکنش مکانی آن ها بدین ترتیب است که در تیمه اول سال بیش تر در جنگل های زاگرس و در نیمه دوم سال بیش تر در جنگل های هیرکانی حریق ها روی می دهند. 

با توجه به قرار گرفتن کشور روی کمربند خشک جهان، بی شک توسعه پوشش گیاهی در این مناطق در مقایسه با مناطق مرطوب علاوه بر هزینه بیش تر، دشوارتر نیز است، لذا لازم است سازمان جنگل ها تلاش بیش تری برای حفظ منابع موجود به عمل آورد که یکی از راهکارهای حفظ پوشش موجود در رابطه با خطر حریق عرصه های طبیعی، پیش گیری از وقوع حریق و اطفاء سریع حریق ها است.  همان گونه که توسعه پوشش گیاهی مستلزم تامین و هزینه کرد اعتبارات است، اجرای فعالیت های مرتبط با کاش ریسک وقوع حریق مانند احداث آتش بر و ارتقاء و بهینه سازی توان عملیاتی اطفاء حریق مستلزم منابع مالی کافی است. برخی از کنشگران محیط زیست خرده می گیرند که شیوه و ابزارهایی که سازمان جنگل ها برای اطفاء  حریق به کار می بندد ابتدایی است 

یا نسبت به چند دهه قبل تفاوتی نداشته است؟ 

آیا این دغدغه مندان باید به سازمان جنگل ها خرده بگیرند یا به دستگاه هایی که اعتبار و منابع انسانی مورد نیاز سازمان را تامین نمی کنند؟

اما هنر مدیریت آن است که با منابع موجود، به بهترین حالت، عرصه را مدیریت کرد. به اعتقاد بنده، باید ریسک وقوع حریق در سطح هر شهرستان مشخص شود و برنامه مدیریت حریق در سطح آن شهرستان و برای هر نقطه تدوین شود یعنی رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان باید بداند احتمال وقوع حریق در چه فصلی از سال و در کدام بخش های شهرستان تحت مدیریتش  وجود دارد و در صورت وقوع حریق، چقدر احتمال شدت گرفتن حریق وجود دارد و در خوش بینانه ترین و بدبینانه-ترین حالت چه اقداماتی برای مدیریت حریق به چه امکاناتی نیاز دارد و چه اقداماتی باید انجام دهد. 

اما مدیریت حریق فقط شامل عملیات کشف و اطفاء حریق نیست  بلکه احیاء عرصه هم جزو مدیریت حریق است. رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان و مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان باید برنامه احیاء عرصه سوخته که شامل پاک سازی و آماده سازی عرصه برای نهالکاری است را از پیش در اختیار داشته باشد. هزینه ها پیش بینی شده باشند و مدیر شهرستان بداند بر اساس برنامه از پیش تعیین شده برای احیاء عرصه از چه نهال هایی استفاده خواهد شد و این نهال ها در کجا تولید شده و قرار دارند. آیا از همان گونه ها استفاده خواهد شد یا به واسطه ملاحظاتی مانند کمتر ریسک وقوع حریق، اداره منابع طبیعی قصد دارد ترکیب گونه ها را تغییر دهد.

این مقدمه تاکید بر آن دارد که برای مدیریت حریق در جنگل‌هایمان نیازمند برنامه مقتضی هستیم. به این معنا که سازمان جنگل‌ها،‌ ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان‌های مختلف باید بدانند که به محض وقوع چطور در نخستین ساعت‌ها نسبت به اطفای حریق اقدام کنند و پس از آن چه طور عرصه را به حالت قبل برگردانند. متاسفانه در مواقعی افراد سودجو از شرایط استفاده کرده و برای تغییر کاربری عرصه های سوخته اقدام می‌کنند حتی در سال جاری شاهد بودیم که یک نهاد دولتی هم پیشنهادی مطرح کرده برای تبدیل عرصه های سوخته جنگلی به باغات.

به دلیل این که شرایط حاکم عملاً امکان توسعه موفقیت آمیز بخش عملیات اطفاء حریق  را نمی دهد، شخصاً باور دارم باید بیش تر روی کاهش ریسک وقوع حریق تمرکز کنیم. گفته می شود که بیش از 90 درصد حریق های عرصه های طبیعی منشاء انسانی دارد که سهوی و یا عمدی است. نگاهی به آمار حریق عرصه های طبیعی در ماه ها ی ابتدایی سال از جمله روز طبیعت که شرایط بیماری همه گیر کرونا مانع حضور مردم در طبیعت بود، شاهد افت چشمگیر و غیرقابل باور آمار حریق نسبت به سال های قبل بودیم این مطلب می تواند تاییدی باشد بر نقش عامل انسانی در بروز حریق ها. 

از این رو به نظر می‌رسد در کنار ارتقای سیستم و تجهیزات اطفای حریق، بایستی تمرکز خود را بر روی بالا بردن سطح  آگاهی عمومی و تشدید  جریمه‌های عاملین حریق قرار دهیم. به این ترتیب در کنار این که به مردم آموزش می‌دهیم چه عواملی باعث حریق در عرصه‌های طبیعی ما می‌شود،‌ عواقب سخت قضایی برای عاملین حریق به شکل عمدی و غیرعمدی در نظر بگیریم. در بسیاری موارد که فرد اطلاع ندارد که حتی رها کردن یک بطری خالی شیشه‌ای یا پلاستیک هم می تواند منجر به حریق شود. 

در اوایل دهه 1940 در آمریکا نمادی به نام «Smokey Bear»برای اطلاع رسانی و ارتقاء سطح آگاهی های عمومی در مورد حریق عرصه های طبیعی طراحی گردید. داستان این نماد به حریقی در همان دهه بازمی‌گشت، در عملیات اطفاء حریق،‌ توله خرسی را پیدا کردند که سوخته بود. خوشبختانه با طی کردن فرآیند درمان توله خرس توانست سلامتی‌اش را مجدداً به دست آورد و فردی پیشنهاد کرد که این خرس تبدیل به نماد حریق شود. برای جا افتادن این نماد در ذهن مردم مجموعه فعالیت های اطلاع رسانی برنامه ریزی و اجرا شدند که می توان به ساخت کارتون،‌ طراحی تمبر پست و نصب بنرهای بزرگ در داخل شهر و جاده های مواصلاتی اشاره کرد. به این ترتیب شهروندان آمریکا در تمام ایالت‌ها محال است تصویر این خرس را ندیده باشند. در مقابل چطور است که در ایران سیاساکتی توانسته است نماد آموزش و هشدار راهنمایی‌ رانندگی باشند اما در عوض با وجود اهمیت عرصه‌های طبیعی‌مان ما یک لوگو برای حریق نداریم که در داخل و خارج شهرها ،‌ در اطراف جنگل ها مانند جنگل‌ گلستان و‌ در تلویزیون آن را ببینیم. لوگو و نمادی که با دیدنش کودک ما به سرعت پیام آن را درک کند و همان طور که در همیار پلیس، کودکان در کمک به پلیس برای کاهش مخاطرات رانندگی نقش‌‌آفرینی کردند،‌ در این زمینه نیز شاهد عملکرد خوب کودکان باشیم