خطر انسداد  مسیرآب‌های زیر زمینی تهران

عضو شورای شهر تهران: احتمال می‌رود احداث خط 10 مترو تهران، خطوط قنوات را قطع کند.

کارشناسان می‌گویند، «خط 10 مترو تهران احتمالا به محیط زیست آسیب وارد می‌کند.» احتمالا را طوری ادا می‌کنند که هیچ بعید نیست، هر آن به جایش قطعا بنشیند. می‌گویند هیچ بعید نیست که بفهمند خط 10 مترو تهران «قطعا» به محیط زیست آسیب وارد می‌کند. همانطور که یک‌بار خط مترو به چشمه علی آسیب وارد کرده بود و یکبار دیگر باعث فرونشست زمین در شهرری شده بود. یقین به قطعی شدن این احتمال آنقدر زیاد بود که پارلمان پایتخت را بر آن داشت تا «علاج واقعه پیش از وقوع» کند و به شهرداری تذکر دهد.

تذکر را یکی از اعضای کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران به شهرداری تهران داد. آرش حسینی میلانی، رییس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران در متن تذکرش از شهرداری تهران خواست تا ارزیابی‌های محیط زیستی برای احداث خط 10 مترو تهران را لحاظ کند. او هم احتمال می‌دهد که کشیده شدن این خط به آب‌های زیر زمینی تهران آسیب وارد کند. خط 10 مترو تهران 43 کیلومتر است.  شهریور امسال کلنگ افتتاحش را زدند و قرار است 34 ایستگاه داشته باشد. این خط قرار است قنات کوثر و محدوده خاک سفید در تهرانپارس را به آزادراه تهران- کرج در شمال محله وردآورد متصل کند. پارلمان شهر تهران پیشتر تذکراتی درباره احتمال برخورد این خط به گسل‌های تهران را داده بودند اما نگاه‌ها اینبار متوجه قنات‌ها و آب‌های زیر زمینی است.  میلانی درباره جزییات این تذکر به «پیام ما» می‌گوید: «جریان آب ناشی از بارش‌های کوهستانی و ذوب برف برای تغدیه آبخوان دشت تهران، به ناچار باید از سازند آبرفتی شمیرانات و کن عبور کند. این سازند آبرفتی در محدوده شمشیرانات از ضخامت کمی برخودار است ساخت‌وسازهایی که باعث انسدادهای زیرسطحی در امتداد شرقی – غربی پهنه شمیرانات و کن شود، می‌تواند موجب اختلال در رژیم تغذیه آبخوان تهران و افزایش تصاعدی کسری آبخوان شود.» میلانی با اشاره به اینکه شورای شهر به تازگی شهرداری را موظف کرده که پیش از افتتاح پروژه‌های بزرگ مقیاس مطالعات محیط زیستی و ترافیکی پروژه را هم ارائه دهد، تاکید می‌کند: «در هنگام تدوین پروژه‌های بزرگ مقیاس حتما باید ارزیابی‌های محیط زیستی لحاظ شود و تاثیرات احداث پروژه بر محیط زیست سنجیده شود.» او می‌گوید این قانونی است که سال‌هاست در سازمان محیط زیست رعایت شود و البته شهرداری تهران هم برای این ارزیابی سازوکار خودش را دارد. میلانی معتقد است باتوجه به اینکه احداث این خط هم در نوع خودش یک پروژه بزرگ مقیاس به حساب می‌آید، باید برایش ارزیابی محیط زیستی لحاظ شود: «احتمال می‌رود که احداث این خط، خطوط قنوات را قطع کند و احتمالا انسدادی برای انتقال آب زیرزمینی ایجاد کند، بنابراین باید حتما پروژه را از منظر محیط زیستی بررسی کرد تا اگر مشکلی وجود داشت، نسبت به جانمایی و گزینه‌های تازه برای خطوط مترو تجدید نظری صورت بگیرد.»

 وقتی چشمه‌ علی خشکید

اما این اولین بار نیست که برای احداث خطوط مترو استفاده ارزیابی‌های محیط زیستی لحاظ می‌شود، میلانی این گزاره را تایید می‌کند و می‌گوید در گذشته هم برای چند خط مترو این ارزیابی‌ها صورت گرفته است. می‌گوید اولین بار هم نیست که متروها مشکلات محیط زیستی ایجاد کردند، هم خودشان و هم ایستگاه‌هایشان. «پیشتر هم ایستگاه مترو باعث ایجاد اثرات مخرب و جبران ناپذیری در چشمه‌ علی شده بود که البته تاحدودی هم برطرف شد.»

ارتباط خط 6 مترو تهران و چشمه ‌علی شهرری در منطقه 20 شهرداری اما مدتی نقل کلام مدیریت شهری بود. آب چشمه علی، این میراث 8 هزار ساله، در سال 96 ناگهان خشکید. انگشت اتهام به سمت شرکت متروی تهران بود، مترو زیر بار نمی‌رفت. کشمکش‌ها ادامه داشت و در نهایت همه چیز به یک ارزیابی محیط زیستی ختم شد. اما خرداد امسال، تورج فتحی، کارشناس منابع آب به فارس گفته بود که دبی «چشمه ‌علی» تا قبل از اجرای پروژه متروی تهران نزدیک به  ۲۲۰ لیتر متر بر ثانیه بوده است و جز چشمه‌های کارستی در منطقه تهران بوده است. منابع آبی جاری فصلی از طریق کانال­های زیرزمینی کارستیک از «چشمه علی» به واسطه گسل شهرری در زمین ظاهر شده است که با برخورد تونل مترو به شبکه کانال­‌های زیرزمینی و منبع کارستی و زهشکی شدن آب کارست در داخل تونل خط ۶ مترو (دولت آباد – حرم شاه عبدالعظیم حسنی (ع))، تقریباً چشمه خشک شده است و با انواع روش­های به کار گرفته شده برای احیاء چشمه که خیلی هم پاسخگو نبوده است، امروز دبی آب «چشمه­‌ علی» فقط ۲۰ الی ۳۰ لیتر است. او معتقد بود که مطالعات اولیه ضعیف و به منابع آب زیرزمینی توجه نشده است و مسئولان با همان هزینه‌ای که از ابتدای کار برای حفاری تونل بدون در نظر گرفتن احتمال آسیب دیدن به چشمه در قرارداد در نظر گرفته بودند، نمی‌خواهند برای بازگردانی و احیاء چشمه اقدامی صورت دهند. بعد از این اتفاقات و واکنش‌ها، متولیان امر شهری پذیرفتند که باید تاثیرات محیط زیستی و میراث فرهنگی خط 6 مترو بر برج طغرل و چشمه علی را انجام دهند. اواخر خرداد امسال بود که فرماندار شهرستان ری به ایسنا گفت که مطالعات آسیب‌های حفاری مترو تهران به چشمه علی آغاز می‌شود و به محض اتمام اطلاع رسانی می‌شود. هرچند که شهرداری معتقد بود ضمن اتمام تونل متروی خط 6، چشمه علی به وضعیت قبلی خود بر می‌گردد.

 زمینی که نشست کرد

جدای از آسیب‌های محیط زیستی و تاثیراتی که مترو تاکنون بر آب‌های زیر زمینی وارد کرده است، گاهی باعث حرکت قائم زمین به صورت تدریجی به سمت پایین در مقیاس و ابعاد بزرگ می‌شود، پدیده‌ای که این روزها آن را به نام فرونشست می‌شناسیم. امیر ساعدی داریان، استاد عمران دانشگاه تهران و کارشناس شهری، پیشتر در گفت‌وگو با روزنامه دنیای خودرو اعلام کرده بود که فرونشست زمین در انتظار خیابان‌های اطراف ایستگاه مترو امام خمینی، مترو تجریش و قیام است. او در توضیح فرونشست ایستگاه میدان تجریش گفته بود: «ایستگاه میدان تجریش درحقیقت یک قسمتی با تراز پایین نسبت به اطراف است و این یعنی آبی که از کوه‌های دربند سرچشمه می‌گیرد به ‌سمت میدان تجریش حرکت می‌کند. پس میدان قدس عملا یکی از نقاط بحرانی است که آب زیر آن جریان دارد و ما در آن نقطه شفت قائم حفر کردیم و مسیر مناسبی هم برای جاری و ساری شدن آب درآن فراهم نکردیم.» فرونشست زمین البته یکبار هم در زمان حفاری مترو دیده شده است. حفاری خط 6 مترو که باید به آن لقب یکی از پرماجراترین خطوط مترو را داد. شهریور سال گذشته، براثر لرزش‌هایی که به واسطه دستگاه تی بی ام (دستگاه حفاری تونل مترو) به وجود آمد، بخشی از خیابان شهید غیوری شمالی دچار فرو رفتگی هفت میلی‌متری شد. اتفاقی که البته آسیبی به کسی وارد نکرد و خسارتش محدود و جزیی محاسبه شد.

خط 10 متروی تهران هنوز نیامده دردسر درست کرده است، حالا باید دید شهرداری چه قدر تذکر شورای شهر تهران را جدی می‌گیرد و به قول میلانی، شرکت مشاور پروژه مطالعات محیط زیستی را انجام می‌دهد:« مطالعات باید در نظام عمرانی مربوط به پروژه بررسی شود و اگر لازم است باید در سطح ملی هم برای این پروژه مجوز محیط زیستی لحاظ شود.» مطالعاتی که بعد از ارزیابی مشخص می‌کند که جانمایی خطوط چه قدر خشک شدن آب‌های زیر زمینی را نشانه ‌گرفته است.