افزایش شدت سیل در نادیده گرفتن «لایروبی»

 یکی از دلایل سیل اخیر مسدود شدن مسیل رودخانه‌ها است

در سیل اخیر، جدی گرفتن لایروبی به‌عنوان یکی از راهکارهای کنترل سیلاب اعلام شد اما برخی صاحب‌نظران معتقدند علاوه بر این روش‌های دیگری ازجمله انحراف جریان آب، احداث خاک‌ریز و پخش سیلاب در مدیریت سیل و مقابله با آن تأثیرگذار است و شاید تأثیر آن‌ها از لایروبی نیز بیشتر باشد.

ایران برای بیش از یک دهه، درگیر خشک‌سالی است و این مسئله موجب شده تا رفتار انسان‌ها نسبت به منابع آبی تغییر کند، این روند رژیم آبی کشور را نیز تحت تأثیر قرار داده که وقوع سیل‌های اخیر نمونه بارز این تغییر و تأثیر است.

در سیل اخیر که استان‌های خوزستان، لرستان، گلستان و فارس را درگیر کرد عوامل مختلفی از سوی کارشناسان امر مطرح‌ شده اما تمام آن‌ها متفق‌القول هستند که عملکرد ما انسان‌ها نسبت به طبیعت اصلی‌ترین علت وقوع سیل‌های اخیر بوده که موجب بی‌خانمان شدن هزاران هم‌وطن و کشته شدن ده‌ها ایرانی شده است.

رسوب‌گذاری و مسدود شدن مسیل رودخانه‌ها و تجاوز به حریم آن‌ها یکی از دلایل وقوع سیل مطرح‌شده که برخی صاحب‌نظران معتقدند لایروبی رودخانه‌ها می‌توانست مانع وقوع چنین سیل ویرانگری شود اما «حمیدرضا لشگری» معاون حفاظت و بهره‌برداری منابع آب سازمان آب و برق خوزستان معتقد است علاوه بر لایروبی راه‌های دیگری مانند انحراف جریان آب و یا احداث خاک‌ریز نیز می‌تواند در حد لایروبی و گل‌ها بیشتر مانع وقوع سیل شود.

وی افزود: لایروبی رودخانه‌ها یکی از روش‌های کنترل سیلاب است به‌ویژه برای رودخانه‌های کوچک اما لایروبی به‌تنهایی کافی نیست و برای جلوگیری از سیل و کنترل سیلاب به اقدامات دیگری مانند انحراف جریان آب، احداث خاک‌ریز و پخش سیلاب نیاز داریم.

وی درباره نقش لایروبی در کنترل سیلاب و جلوگیری از سیلاب توضیح داد: بر اساس مطالعات انجام‌شده در رودخانه کارون، مشخص شد درصورتی‌که لایروبی رود کارون از بالادست اهواز تا پایین‌دست خرمشهر با حجمی حدود 22 میلیون مترمکعب انجام می‌شد، در زمان سیلاب حدود 30 سانتیمتر باعث کاهش سطح آب می‌شد یعنی 30 سانتیمتر در ارتفاع آب رودخانه تأثیر داشت.

وی افزود: این در حالی است که هزینه اجرای این حجم لایروبی حدود 600 میلیارد تومان برآورد شده بود، یعنی اینکه لایروبی هزینه بسیار بالایی دارد اما می‌شود با هزینه‌های کمتر با استفاده از روش‌های دیگر مانند احداث خاک‌ریز یا انحراف جریان آب میزان سیلاب‌ها را کنترل کرد.

 لایروبی برای رودخانه‌های بزرگ مانند کارون و کرخه به نتیجه مطلوب نمی‌رسد

لشگری ادامه داد: اگر خاک‌ریز و انحراف جریان داشته باشیم تأثیر آن از لایروبی بیشتر است بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که لایروبی رودخانه‌های بزرگ مانند کارون و کرخه با توجه به هزینه‌بر بودن به نتیجه مطلوب نمی‌رسند درصورتی‌که می‌توان با انجام خاک‌ریز و انحراف جریان به‌عنوان راهکار و با هزینه کمتر با سیلاب مقابله کرد.

وی گفت: اما مشکلی که در سیل اخیر برای کرخه اتفاق افتاد بیشتر بحث انسداد است یعنی انهار فرعی که به‌صورت شریانی آب را پخش می‌کردند و آن‌ها به هور می‌بردند بسته شدند و همین مسئله باعث شد که هنگام وقوع سیل بر رودخانه فشار زیادی وارد شود.

لشگری درباره علت بسته شدن انهار فرعی به کرخه اظهار داشت: در سال‌های کم‌آبی برای اینکه تراز آب پایین بوده کشاورزان انتهای رودخانه را با هدف بالا آب می‌بستند تا مزارع خود را آبیاری کنند، همچنین جاده‌هایی که در زمان جنگ احداث ‌شده بود، دایک‌های مرزی و فعالیت شرکت نفت در هورالعظیم همه باعث شد تا توزیع مناسب آب اتفاق نیفتند.

وی ادامه داد: می‌توان نتیجه گرفت که یک سری اتفاقات و اقداماتی که توسط انسان‌ها انجام شد باعث شد تا در رژیم آبی تغییر ایجاد شود که باید این روند را اصلاح کنیم.

معاون حفاظت و بهره‌برداری منابع آب سازمان آب و برق خوزستان تأکید کرد: تمام این راهکارها، الزامات و ضروریات را به دستگاه‌های ذی‌ربط اعلام کردیم اما متأسفانه انجام ندادند، به‌عنوان‌مثال برای شهر اهواز دِبی ایمن شهری را در نظر گرفتیم و ارقام موردنظر را تعیین و به دستگاه‌های ذی‌ربط ارائه کردیم اما انجام نشد ازاین‌رو شرایط به گونه‌ای رقم خورد که شهر اهواز مورد تهدید سیل قرار گیرد.

وی تأکید کرد: اینکه بحث حقوقی انجام این کارها بر عهده چه کسی یا چه نهادی است وارد آن نمی‌شوم اما به اعتقاد من می‌شد این کارها را انجام داد و از خسارت جلوگیری کرد، البته باید در نظر داشت که در برخی نقاط ، انحراف جریان آب انجام شد اما کشاورزان در پشت این انحراف‌ها کشت کردند که اکنون به معضل تبدیل ‌شده‌اند که باید آن‌ها را باز کنیم.

لشگری اظهار داشت: خلاصه مطلب اینکه در راستای کنترل سیلاب، به‌جز لایروبی بحث ساماندهی، انحراف جریان، خاک‌ریزها، دخل و تصرف بستر و حریم رودخانه‌ها، احداث اعیانی در مسیر رودخانه‌ها یا همان تجاوز به حریم برای ما بسیار مهم است.

آنطور که ایرنا می نویسد وی گفت: در سیلاب اخیر هم دیدیم بسیاری از خانه‌هایی که تخریب شد در بستر و حریم رودخانه بودند درحالی‌که آن محیط متعلق به رودخانه است و نباید ساخت‌وساز و کشاورزی صورت گیرد چون در صورت بروز سیلاب، همه از آن متأثر می‌شوند بنابراین باید به طبیعت و جریان طبیعی رودخانه احترام بگذاریم و وارد حریم بستر نشویم تا شاهد بروز چنین مشکلاتی نباشیم.

هزینه‌هایی که می‌شد به بخش لایروبی اختصاص یابد

سارا اردو فعال محیط زیست پیش از این به پیام ما گفته بود: «من همیشه با سد سازی افراطی مخالف بودم، این همه هزینه برای ساخت سدها کردیم که خیلی از آنها اضافه بر توان حقابه منابع آبی ما بود، در حالی که میشد هزینه تعداد زیادی از این سدها را صرف اموری همچون لایروبی رودخانه ها، کانال کشی کنار رودخانه ها برای زمان سیل خیزی کرد، کانالها را میتوانستیم با فاصله به مخازنی مجهز کنیم که هم سرعت جریان سیل را کنترل کنیم و هم در زمان سیل، فرصت نفوذ آب به زمین را بدهیم و منابع زیر زمینیمان را پر کنیم و خیلی کارهای دیگر انجام دهیم.»