شیرجه به زیر خط فقر

برآورد خط فقر در تابستان 1397 نشان از کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوارها دارد

مرکز پژوهش‌های مجلس در تازه‌ترین پژوهش خود آخرین وضعیت رشد فقر و تغییرات خط فقر را به تفکیک استان‌‌های مختلف بررسی کرده است.محاسبه خط فقر اگرچه گام اول مطالعات در خصوص سیاستهای فقرزدایی است، اما میتواند دلایل قابل قبولی برای سیاستگذار به همراه داشته باشد. محاسبه خط فقر مناطق مختلف ایران در سال 1395 و برآورد آن برای سالهای آتی و به خصوص تابستان 1397 به عنوان آخرین برآورد از خط فقر، می‌تواند به سیاستگذاران در جهت رصد وضعیت فقرا کمک کند.

بالا و پایین خط فقر

 نگاهی به خط فقر محاسبه شده در سالهای مختلف نشان می‌دهد که خط فقر در نقاط مختلف کشور دارای تفاوت زیادی با یکدیگر است و از این‌رو سیاستهای حمایتی از فقرا نیز باید متناسب با شرایط هر منطقه در نظر گرفته شود. این سیاستهای حمایتی به خصوص در شرایط اخیر از اهمیت بسزایی برخوردار است. 

هیچ نهاد رسمی در کشور، خط فقر را به‌طور عمومی منتشر نکرده و محاسبات صورت گرفته حول این متغیر معمولا به‌صورت درون د‌ستگاهی یا در مطالعات آکادمیک و مقالات و پایان ‌نامه ‌های دانشگاهی انجام شده است. نقطه‌ضعف این نوع محاسبات این است که در طول زمان پیگیری نمی‌شود و با توجه به پایه متفاوت محاسبات در هریک از مطالعات، نتایج آنها قابل مقایسه با یکدیگر نیست. 

برآورد خط فقر در تابستان 1397 نشان از کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوار دارد. درحالی که در بهترین حالت درآمدهای خانوار در تابستان ۱۳۹۷ نسبت به بهار ۱۳۹۷ ثابت مانده است، خط فقر مطلق برای یک خانوار چهار نفره در شهرستان تهران، 300 هزار تومان افزایش یافته است. این رقم برای فقرا رقم قابل ملاحظه‌ای است و لزوم توجه به سیاستهای حمایتی را می‌رساند.

فقر مطلق را میتوان ناتوانی در کسب حداقل استاندارد زندگی تعریف کرد. فقر مطلق عدم دسترسی به حداقل‌های معیشت در جامعه را بررسی کرده و تحت تأثیر توزیع درآمد در جامعه نیست. در مطالعات مربوط به این نوع فقر به موضوع تأمین حداقل نیازهای اساسی پرداخته می‌شود، بنابراین در برخی از کشورهای پیشرفته حتی ممکن است فقیر مطلق وجود نداشته باشد، اما در کشورهایی که دچار فقر مطلق هستند، یعنی بخشی از جامعه هنوز امکان دستیابی به حداقل‌های زندگی را ندارند.

برای برآورد خط فقر در سال 1396 هزینه خانوارها در نسبت شاخص قیمت استان و گروه هزینه‌ای خوراک، پوشاک، مسکن و… زمان مورد نظر ضرب شده است. 

بالاترین خط فقر ماهیانه برای شهرستان تهران به‌دست آمده که در سال 1395 برای یک خانوار چهار نفره دو میلیون‌و‌هفتادوشش هزار تومان محاسبه شده و در تابستان 1397 در حدود دو‌ میلیون و هفتصدوبیست‌وهشت هزار تومان برآورد شده است. نکته قابل توجه آنکه خط فقر تهران تنها در تابستان 1397 نسبت به بهار 1397 ،در حدود سیصد هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره افزایش داشته که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده قرار گرفتن افراد بیشتری در زیر خط فقر در سال 1397 نسبت به سالهای قبل باشد.

 با توجه به اینکه فقرا، نسبت به سایر افراد جامعه، سهم بیشتری از هزینه‌های خود را به گروه خوراکی تخصیص می‌دهند، پیش‌بینی می‌شود با توجه به رشد قابل توجه شاخص قیمت برخی گروهها در سال 1397 نسبت به سالهای گذشته، خط فقر نیز در ادامه سال ۱۳۹۷ با مقدار رشد بیشتری روبه‌رو باشد. 

بعد از تهران، با اختلافی در حدود 900 هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره هشت شهرستان بزرگ کشور که جمعیت بالای یک میلیون نفر دارند، قرار گرفته‌اند. در این شهرستانها، خط فقر در تابستان 1397،یک‌میلیون‌وهشتصد‌وده‌هزارتومان برای خانوار چهار نفره برآورد شده که نسبت به بهار ۱۳۹۷ ،افزایشی در حدود 200 هزار تومان داشته است. باید توجه داشت که 200 هزار تومان افزایش در هزینه سبد خط فقر، برای فقرا رقم بسیار قابل توجهی است زیرا به‌طور معمول مشاغل این گروههای درآمدی در دسته مشاغل با بهره‌وری پایین و با درآمد ثابت قرار دارد که به سختی افزایش درآمد در آنها رخ خواهد داد. 

نرخ تورم فقرا 

از دیگر نتایج به‌دست آمده از این مطالعه، استخراج سبد مصرفی فقرا و محاسبه نرخ تورم فقراست. منظور از تورم فقرا، رشد قیمت سبد مورد استفاده همه فقراست. یعنی سبد مصرفی خانوارهای که زیر خط فقر قرار دارند استخراج شده و با توجه به شاخص قیمت‌ها، رشد آن محاسبه شده است. 

افزایش قابل توجه نرخ تورم در سال ۱۳۹۷ باعث شده تا خط فقر و همچنین هزینه سبد مصرفی فقرا افزایش یابد. خط فقر در بهار ۱۳۹۷ نسبت به بهار ۱۳۹۶ در مناطق مختلف کشور بین حدود ۹ تا ۱۱ درصد رشد داشته و این رشد برای تابستان ۱۳۹۷ نسبت به تابستان ۱۳۹۶ به حدود بین۲۲ تا ۲۵ درصد رسیده است. از طرف دیگر نکته قابل توجه آن است که خط فقر در تابستان ۱۳۹۷ نسبت به بهار امسال نیز رشد قابل ملاحظه‌ای داشته، به طوری که برای مثال در شهرستان تهران، خط فقر در تابستان نسبت به بهار 11 درصد و در برخی دیگر از خوشه‌ها بیش از 13درصد رشد داشته است. این در حالی است که طی این بازه زمانی به طور معمول درآمد خانوار در بهترین حالت ثابت است و یا حتی به واسطه از دست دادن شغل ممکن است با کاهش نیز مواجه شده باشد.

 بنابراین با توجه به رشد خط فقر در حالی که درآمد خانوار ثابت است، می‌توان انتظار داشت که درصد بیشتری از افراد جامعه به زیر خط فقر رفته باشند و نرخ فقر نسبت به رقم حدود 15 درصدی در سال ۱۳۹۵، با افزایش مواجه شده باشد.