وزارت نیرو در چاله چاه‌های بدون پروانه

رییس جهاد کشاورزی جنوب کرمان: کشاورزانی که چاه غیر مجاز دارند، عموما از این راه امرار معاش می‌کنند

خبر انسداد چاه‌های غیر مجاز، جزو اخبار متداول هر روزه بیشتر استانهای کشور است. برخوردی سلبی و قضایی آنهم با مساله‌ای که بسیاری معتقدند موضوع فنی صرف نیست و باید تبعات اجتماعی و سیاسی آن را هم در نظر گرفت.

با کاهش بارندگی و تشدید خشکسالی در کشور، بسیاری به سمت حفر چاه‌های غیر مجاز روی آورده‌اند. چاه‌هایی که آب‌های زیر زمینی موجود را می‌مکد. حجم دسترسی به سطح آب‌ها را پایین برده و از طرفی اتفاقاتی همچون فرونشست زمین را به دنبال می‌آورد. 

چاه‌های غیر مجاز همانطور که از اسمشان پیداست غیر مجاز و ثبت نشده هستند و آمار دقیقی از حفر آنها در دست نیست اما بر اساس تخمین وزارت نیرو، تعداد آنها بین 300 تا 400 هزار حلقه برآورد شده است. این در حالی است که رییس جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان معتقد است سازمان آب منطقه‌ای اینگونه چاه‌ها را به طور دقیق رصد کرده و آمار کامل آنها را دارد. اما اینکه چرا آنها را تعیین تکلیف نمی‌کند سوال است.

مقابله با حفر چاه‌های غیر مجاز به راحتی امکانپذیر نیست. در این بین موافقان و مخالفان جدی به چشم می‌خورد.مخالفان این موضوع معتقدند بیشتر کسانی که از این چاه‌ها استفاده می‌کنند کشاورزانی هستند که برای کشت محصول خود سراغ این کار رفته‌اند. پس باید اول به فکر شغل جایگزین برای آن‌ها بود و بعد دستور مسدود کردن این چاه‌ها را اعلام کرد. در طرف دیگر این ماجرا کسانی هستند که معتقدند باید با این افراد برخورد جدی و قضایی صورت گیرد. در غیر اینصورت از حجم ذخایر آبی کشور کم خواهد شد.

مخالفین انسداد چاه‌ها

در این میان پروفسور پرویز کردوانی چهره ممتاز علم جغرافیای ایران از جمله مخالفین بستن چاه‌های غیر مجاز است. او در این خصوص می‌گوید: «در روستاها درب چاه‌های غیرمجاز را می‌بندند که این غیرمنطقی است. چراکه باید این نکته را در نظر گرفت که از یک حلقه چاه 12 خانواده ارتزاق می‌کنند.» کردوانی برای شرح این موضوع سراغ جایی همچون قزوین می‌رود که تنها در سال گذشته حدود 2500 حلقه چاه غیر مجاز در آنجا مسدود شد. او معتقد است:« با بستن 6000 چاه غیرمجاز در استان قزوین حدود 70هزار خانواده شغل کشاورزی خود را از دست می‌دهند لذا باید پیش از بستن این چاه‌ها برای سرپرستان این خانوارها شغل جایگزین ایجاد کرد و سپس در چاه‌ها را بست.»

یکی از مناطقی که آمار قابل توجهی در بحث چاه‌های غیر مجاز دارد، جنوب استان کرمان است. این مساله به دلیل حجم بالای کشاورزی در این منطقه است. گفته می‌شود جنوب استان کرمان بعد از استان فارس دومین مرکز تولید محصولات کشاورزی کشور است. به همین دلیل برای اطلاعات بیشتر در این خصوص به سراغ موسوی رییس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان رفتیم. 

او در این خصوص به پیام ما می‌گوید: بهتر است به جای کلمه «چاه‌های غیر مجاز» از کلمه «چاه‌های بدون پروانه» استفاده کنیم. چراکه وقتی می‌گوییم چاه غیر مجاز ذهن به سمت کسانی می‌رود که کار خلافی انجام داده‌اند. در حالیکه اینها معمولا کشاورزانی هستند که در روستاهای محرومی زندگی می‌کنند و هیچ آشنایی با سیستم اداری و دولتی و روند کار در این خصوص ندارند. 

موسوی در مورد قانون «توزیع عادلانه آب» که در حدود سال 85 تصویب شد، می‌گوید: در این قانون آمده که وزارت نیرو مکلف است این چاه‌ها را ساماندهی کند. ساماندهی یعنی باید تمامی چاه‌های بدون پروانه را بررسی کند و تعیین کند که هرکدام از این‌ها چه کاربری دارند و بعد آنهایی را که نیاز است ببند و مابقی را مجوز دهد. در حقیقت در این قانون، وزارت نیرو موظف است که از برداشت بی‌رویه آب جلوگیری کند.

به گفته موسوی بیشتر کسانی که در جنوب استان چاه بدون پروانه دارند کسانی هستند که شغلشان کشاورزی است و از این طریق امرار معاش می‌کنند. پس نباید چاهی که این افراد با آن کشت خود را آبیاری می‌کنند مسدود کرد بلکه باید با اقداماتی همچون نصب کنتور حجمی از مصرف بی‌رویه آنها جلوگیری کرد.

موسوی عملکرد وزارت نیرو در این قضیه را نامناسب می‌دانند و می‌گوید: «هم‌اکنون کشاورزان دارای چاه بدون پروانه نمی‌توانند از اعتبارات بلاعوض طرح سامانه‌های نوین آبیاری استفاده کنند. در حالیکه اگر وزارت نیرو همکاری کند این کشاورزان زیر پوشش چنین طرحی که مصرف آب را کاهش می‌دهد قرار خواهند گرفت. او اجرای طرح آبیاری قطره‌ای در بیش از ده هزار هکتار مزارع کشاورزی جنوبی را در این زمینه مثال می‌زند که با همکاری کشاورزان در مصرف آب نقش قابل توجهی داشتند. به اعتقاد موسوی در حال حاضر این وزارت خانه در این قضیه بسیار بی‌تفاوت برخورد می‌کند. همچنین به گفته او، چاه‌های بدون پروانه سبب افزایش قاچاق سوخت شده است چراکه بسیاری از این چاه‌ها دیزلی هستند و از آنجایی که نمی‌توانند از سهمیه گازوئیل دولتی استفاده کنند مجبورند به استفاده از گزوئیل قاچاق روی آورند.

برخورد متناسب با هر منطقه

اکنون تعداد این چاه‌ها در کشور بسیار زیاد است و به نظر می‌رسد برخورد قهری با این مساله درست نباشد. چراکه بحث آب یک موضوع فنی صرف نیست بلکه حاشیه‌های اجتماعی وسیاسی زیادی دارد. این‌ها را نجفی فعال محیط زیست در این مورد به پیام ما می‌گوید و اضافه می‌کند:«در کنار انسداد چاه‌ها بنظر می‌آید نصب کنتور و اعمال مدیریت از این طریق هوشمندانه‌تر باشد. اما به صورت کلی باید بگوییم که نمی‌توان نسخه واحدی برای کل کشور پیچید و باید در هر منطقه و با توجه به وضعیت آبی، معیشتی و اجتماعی و سیاسی دستوری را صادر کرد. اما این قاعده هم باید در نظر گرفته شود که آب زیر زمین چندانی نداریم و مجوزها متناسب با سفره‌های آب زیر زمینی داده شود. همچنین نیاز است به کشاورزان این آموزش داده شود که این آب برای همیشه به این میزان نخواهد ماند همانطور که در حاشیه دریاچه ارومیه چاه‌های زیادی حفر شد به طوریکه بعد از مدتی آب شور به لایه‌های زیر زمین نفوذ کرد و چاه‌های آب شیرین به شور تبدیل شدند. آموزش در این زمینه بسیار می‌تواند کمک کننده باشد.»