پیام ما تبعیض جنسیتی در خانواده را بررسی می کند
هنوز پسرها «سالار» هستند!

سیمین سلطانی نژاد

شاید این روزها برخی خانواده‌ها برای داشتن دختر یا پسر تفاوتی قائل نشوند اما هنوز از نظر سنتی داشتن پسر نوعی امتیاز محسوب می‌شود که برای برخی خانواده‌ها حائز اهمیت است.خیلی از پدرها و مادرها وقتی حرف از جنسیت فرزندشان می‌شود با تعارف می‌گویند: «فرقی نمی‌کند فقط سالم باشد.» اما ته دل، بسیاری هنوز پسر را به دختر ترجیح می‌دهند؛ ترجیحی که در دراز مدت منشا تبعیض‌های آزار دهنده و جبران ناپذیری است. این ترجیهات در بسیاری موارد ریشه در سنت‌های کهن و عادات قدیمی خانواده ها دارد.
یکی از بدترین تفاوت‌هایی که می‌تواند از سوی از سوی والدین نسبت به فرزندان اعمال شود تفاوت‌های جنسیتی است. متاسفانه برخی از خانواده‌ها به خاطر نداشتن آگاهی برعکس توصیه‌های روانشناسان و کارشناسان امور خانواده بین فرزندان پسر و دخترشان تفاوت قائل می‌شوند. در برخی خانواد‌ه‌های سنتی یکی از مهم ترین علل پسر دوستی حفظ نام خانوادگی است. به عقیده آنان فرزند پسر است که نام خانوادگی را زنده نگه می‌دارد و نسلشان را ادامه می‌دهد. در این گروه از خانواده‌ها پسرها دارای ارزش بیشتری هستند و حتی در بسیاری از موارد از فرزندان دخترشان توقع دارند نسبت به برادر یا برادرانشان حرف شنوی داشته و تابع نظرات آنها باشند. تفاوت قائل شدن از این منظر بسیار نادرست و مورد انتقاد است چرا که فرزندان در جنسیت خود هیچ نقشی ندارند و نگاه تبعیض آمیز نسبت به فرزند دختر نه تنها از لحاظ تربیتی و روانشناسی تاثیرات منفی و غیر قابل جبرانی در دختران ایجاد می‌کند بلکه از لحاظ اخلاقی چنین نگاهی از سمت والدین خطاست. شاید تا چند دهه پیش که جوامع بر محور کارهای کشاورزی و کارگری می‌چرخید و نقش دختران محدود در کارهای منزل بود می‌شد ارجحیت داشتن فرزند پسر را توجیه کرد. اما در زندگی‌های امروز که موفقیت و توانایی‌ها در جنسیت تعریف نمی‌شود تفاوتی در فرزندان دختر یا پسر وجود ندارد و خانواده‌هایی که هنوز چنین نگاهی دارند باید در نگاه خود تجدید نظر کنند.
متاسفانه چنین نگاهی می‌تواند به همان اندازه که در دختران خانواده ضعف در اعتماد به نفس ایجاد می‌کند می‌تواند با بخشیدن اعتماد به نفس کاذب در فرزندان پسر و ایجاد این تفکر اشتباه در آنان که جنس برتر هستند راه‌های رسیدن به موفقیت را برای آنها سد کند. چراکه معمولا در این موارد پسران هم به طور غیر مستقیم قربانی می‌شوند زیرا رشوه زیادی از پدر و مادر دریافت می‌کنند، به آنان محبت و توجه زیادی می‌شود و امکانات بیشتری در اختیارشان قرار می‌گیرد. این محبت‌های افراطی باعث می‌شود که آنها نتوانند در زندگی آینده موفق عمل کنند، میزان سازگاری آنها در زندگی کمتر است و تاب مقاومت در برابر مشکلات آینده را ندارند. زیرا همواره از حمایت‌های بی دریغ والدین برخوردار بوده‌اند. این دسته از پسران یا در زندگی بسیار دست و پا چلفتی می‌شوند و یا زورگو که در هر دو صورت ناموفق خواهند بود. فرزند خوب و مفید برای جامعه فرزندی است که از توانایی‌هایش در مسیر کسب موفقیت استفاده کند و جنسیت نمی‌تواند موفقیت فرزندان را تعیین کند.
در خانواده‌های دارای فرهنگ مردسالارانه فرزندان پسر از آزادی عمل بیشتری در برقراری ارتباطات، انتخاب همسر، فعالیت‌های خارج از خانه و … برخوردارند. این عوامل بر رشد شخصیتی دختران و پسران تاثیر بسزایی دارد. برای مثال در این فرهنگ پسر حق دارد تا پاسی از شب بیرون از منزل و در میان گروه دوستان حضور داشته باشد و همچنین به سرگرمی‌های مورد علاقه خود بپردازد اما دختر باید بسیاری از مسائل را رعایت کند. این اعطای آزادی عمل بیشتر به پسران در خانواده به مرور دختران را به نگرش نارضایتی از جنسیت خود وامی‌دارد و ایجاد عقده‌های روانی خاص خود را مهیا می‌سازد و در نتیجه آنها تبدیل به فردی آسیب پذیر در جامعه خواهند شد.
در بسیاری از جوامع سنتی منابع مالی خانواده در اختیار فرزندان پسر گذاشته می‌شود زیرا در این جوامع مرد به عنوان «نان آور» خانواده محسوب می‌شود. این گروه از خانواده‌ها معتقدند که دختران نیازی به پشتوانه مالی ندارند به دلیل این تفکر اشتباه که دختران ازدواج می‌کنند و همسرشان تامین مخارج آنان را به عهده می‌گیرند. این در حالی است که بارها شاهد بوده‌ایم در چنین خانواده‌هایی با وجود تبعیض جنسیتی دخترهای خانواده از پسرهای همان خانواده مهربان تر نسبت به پدر و مادر بوده‌اند و کوچک‌ترین ناراحتی برای پدر و مادر درست نکرده‌اند و حتی به هنگام کهولت و پیری به پدر و مادر خود از نظر کمک به درمان و آرامش و رفاه سرویس بیشتری داده‌اند.
یکی از آثار سؤ، تفاوت قائل شدن بین فرزندان دختر و پسر ایجاد اختلاف و در مواردی درگیری بین آنهاست. روابط خانوادگی خوب و مثبت به روابطی گفته می‌شود که در بین اعضای خانواده صداقت، محبت و عشق وجود داشته باشد و اگر در خانواده‌ای اختلاف بین اعضای آن باشد یعنی اصول روابط در آن بر اساس معیار‌های اشتباهی بنا شده است. بر این اساس وقتی والدین بین فرزندان دختر و پسر به واسطه جنسیت آنان تفاوت قائل می‌شوند در واقع سبب می‌شوند بین آنها اختلاف ایجاد شود. فرزندی که محبوب پدر یا مادر یا هردو آنهاست مورد غضب قرار می‌گیرد و همین مسئله می‌تواند آتش اختلاف بین روابط فرزندان را روشن کند. در واقع والدین با این برخورد اشتباه براحتی کانون خانواده را دچار آسیب می‌کنند و ممکن است این اشتباه قابل جبران نباشد و روابط فرزندان تا بزرگسالی سرد و منفی باقی بماند. اینگونه تبعیض‌ها در خانواده‌هایی که دارای یک فرزند پسر و چند دختر می‌باشند شدت بیشتری می‌یابد.
پدر و مادرها در بسیاری از موارد به تعریف و تمجید از فرزندان پسر در جمع خانواده می‌پردازند و این تعریف و تمجید را تا جایی ادامه می‌دهند که در مواردی فرزند یا فرزندان دختر را به کلی فراموش می‌کنند. پژوهش‌های سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد وزن تبعیض در بسیاری از خانواده‌ها به ویژه در کشورهای در حال توسعه به نفع پسران است و به دنبال این تبعیض میزان ابتلا به انواع بیماری‌های روحی و روانی در دختران در این کشورها چشم‌گیر است. در این گروه از خانواده‌ها والدین حتی حق پرخاشگری بیشتری به پسران می‌دهند و این نوع تربیت در انزوای اجتماعی دختران بسیار مؤثر است.
تضاد بین دختر و پسر سبب بروز صدمات جبران ناپذیر روحی، فکری، رفتاری، اخلاقی و فرهنگی می‌شود که نشات گرفته از سنت‌های نادرست و غلطی بوده که در میان خانواده‌ها و البته جامعه حاکم است. زمانی که مادر از این مساله سال ها در رنج بوده و مورد ظلم قرار گرفته است ناآگاهانه رفتارهایی را نسبت به فرزندان پسر خود به عمل می‌آورد که سبب می‌شود دختران مورد تحقیر قرار گیرند. این مشکلات و ایجاد تضاد بین فرزندان دختر و پسر بر حسب نوع جنسیت آنان ریشه در فرهنگ و سنت دارد.
بهترین راه این است که حد تعادل در محبت کردن به پسر و دختر رعایت شود. هرچه خانواده از سطح کارکردهای سنتی خود فراتر می‌رود از توجه بیش از حد به یک جنس کاسته می‌شود. تجربه ثابت کرده است که با رشد دختران در حوزه‌های مختلف پسرسالاری کاهش می‌یابد. آفتی که نیاز به بررسی جدی دارد.