سایت خبری پیام ما آنلاین | اکبر رشیدی مقدم، پژوهشگر کویرشناسی: جاده سنگ فرش فهرج روی راه باستانی قرار گرفته است

اکبر رشیدی مقدم، پژوهشگر کویرشناسی: جاده سنگ فرش فهرج روی راه باستانی قرار گرفته است





۲ شهریور ۱۳۹۵، ۲۳:۰۸

اکبر رشیدی مقدم، پژوهشگر کویرشناسی:
جاده سنگ فرش فهرج
روی راه باستانی قرار گرفته است

به تازگی جاده سنگ فرش شده ای در مسیر فهرج- نصرت آباد کشف شده که در برخی از منابع خبری قدمت آن به دوران پیش از اسلام نسبت داده شده بود. اما چند روز بعد اظهار نظری جدید، پیشینه جاده را به دوران معاصر رساند. برای روشن شدن این ابهام گفت و گوی مفصلی با اکبر رشیدی مقدم کویرشناسی که سال های زیادی از عمر خود را به موضوع بیابان و جاذبه های آن اختصاص داده انجام داده ام که در ادامه می آید:

رشیدی مقدم می گوید به خاطر علاقه ای که به مناطق خشک و بیابانی داشتم، محور مطالعات خود را کویر و بیابان قرار دادم. قریب سی سال است در این زمینه تحقیق و مطالعه می کنم. سعی کرده ام هر آن چه را که در کتاب های معتبر مطالعه کرده ام به صورت میدانی تحقیق کنم.
این پژوهشگر حوزه کویر درباره علاقه خود به کویر می گوید که در کویر حس خاصی به شما دست می دهد که این حس را هرگز در مکان های دیگر نمی توانید تجربه کنید. این حس برخاسته از انرژی مثبتی است که در محیط کویر است. کویر بی رنگ است و در مکان بی رنگ آدم، خدا را بهتر حس می کند. در پهنه کویر یک احساس لطیف را با تمام وجود حس می کنید. ویژگی دیگرکویر آن است که پای بشر به بسیاری از نقاط آن نرسیده است. وقتی به این نقطه خالی از سکنه پا می گذارید، احساس می کنید که به سیاره دیگری رفته اید. تابلوهایی که در بیابان از خلقت می بینید با همه تابلوهای دیگر تفاوت دارد.
وی ادامه می دهد که در این محیطی که شما فکر می کنید هیچ چیز وجود ندارد، اگر دوربین عکاسی به همراه داشته باشید، دائم عکس برداری خواهید کرد. یعنی همه جا برای شما جدید است.
ویژگی دیگر بیابان هایی که پای بشر به آن نرسیده آن است که آلودگی های فکری بشر در آن جا وجود ندارد. آن جا دادگاه نیست. بانک نیست. صحبت از چک و سفته و تورم و رکود اقتصادی نیست. صحبت از طلاق نیست. در آن جا به مظلومی سیلی زده نشده است. به همین دلیل، انرژی معنوی خاص خود را دارد.
آسمان کویر از جمله مظاهر زیبای طبیعت است. رشیدی در توصیف آسمان کویر می گوید که آسمان کویر بسیار زیباست. شما در کویر، آسمان پرستاره ای را می بینید که هیچ جا نیست. آلودگی نوری نیست. آسمان مثل یک گنبد مرصع و طلا کوب وارونه است. حس کویر، گفتنی نیست.
دکتر گابریل کتابی به نام «عبور از صحاری ایران» دارد. گابریل می گوید:«کویر افسونی دارد که هر کس را یک بار بگیرد دیگر رهایش نمی کند.»
این افسون گفتنی نیست. قابل انتقال نیست. باید در کویر یک شب خوابید و آن را درک کرد. کویر دیده؛ مثل گنگ خواب دیده است. کویر سرزمین یاد خداست.
جاده سنگ فرش
رشیدی درباره راه سنگ فرش شده ای که اخیرا در فهرج کشف شده می گوید که ایران قدیم؛ بسیار پهناور بوده است. بخش هایی از عراق و افغانستان و… جزو کشور ما بوده اند. با این حساب منطقه کرمان در آن زمان در جنوب شرق ایران نبوده بلکه در میانه ایران بوده است.
کویر ایران به دو بخش تقسیم می شود. یکی کویر مرکزی و دیگری کویر لوت. این مناطق خشک و بیابانی به هم متصل هستند.
قم، تهران، سمنان و اصفهان را کویر مرکزی گویند. بخشی از کویر را که استان کرمان در آن واقع است، به کویر لوت معروف است.
لوت سطح بسیار گسترده ای دارد. بیش از 170 هزار کیلومتر مربع است. کفه لوت 80 هزار کیلومترمربع است.
بازرگانان به قصد تجارت برای رسیدن به مرکز و غرب ایران، نیازمند عبور از لوت بوده اند.
به همین جهت، در دوره باستان، راه های زیادی برای عبور و مرور ایجاد شده است. طبق اسناد و مدارک، قدیمی ترین راه هایی که از دوره باستان تا امروز به جا مانده مربوط به دوره ساسانی است. یکی از شواهد آن، قلعه رموک شهداد است که به عهد ساسانی بر می گردد. برج های راهنمای منطقه بم مانند برج علی محمد خان نیز مربوط به دوره ساسانی است. پس به طور قطع می توان نظر داد که سابقه تردد در پهنه لوت به دوره ساسانی بر می گردد. حتما مسیرهایی هم برای اتصال راه های شرق به غرب وجود داشته که از بم بزرگ عبور می کرده اند.
یکی از این راه ها «راه اسپی» بوده است. قلعه اسپی نیز هنوز در کنار راه نصرت آباد موجود است. راه های دیگری هم وجود داشته اند که به راه اسپی می پیوسته اند. از جمله یک راه از کشیت به راه اسپی در لوت زنگی احمد می رسیده، راه بم – دارستان نیز به راه اسپی متصل می شده، یک راه هم از ریگان به اسپی داشته ایم. یک راه هم از نرماشیر و فهرج به اسپی ختم می شده است. در واقع راه اسپی راه خروج از بم بوده است.
این کویر شناس درباره راه های باستانی بم بزرگ توضیح می دهد که یکی از پر ترددترین راه ها مربوط به نرماشیر و فهرج بوده است. بنابراین راه باستانی که فهرج را به اسپی متصل می کرده با راه بم- زاهدان مماس بوده است. امکانات راهسازی نبوده و باید به طور طبیعی راه را باز می کرده اند. سعی بر این بوده که مسیرهای مستقیم با کوتاه ترین فاصله را پیدا کنند.
از طرفی، دو کشور بزرگ هند و چین همسایه های شرقی ما بوده اند. از چین ابریشم و از هند ادویه می آمده است.
جاده ابریشم به 3 هزار سال قبل بر می گردد. اما مستندات ما هزار سال را تایید می کند.
راه ادویه که از هند می آمده، مماس با راه ابریشم بوده است. بدون شک راه باستانی از فهرج به نصرت آباد وجود داشته است.
اخیرا راه سنگ فرشی در مسیر فهرج- نصرت آباد پیدا شده است. به لحاظ این که نزدیک جاده بم- زاهدان است. این راه مماس با راه باستانی است. حتی برخی نقاط منطبق است. پیدا کردن این انطباق ها کار سختی نیست.
سنگ فرش؛ متعلق به چه دوره ای است؟
رشیدی می گوید که برای روشن شدن این موضوع که جاده سنگ فرش به چه زمانی بر می گردد، نیاز است که به همسایگان شرقی ایران هم نظری داشته باشیم.
پاکستان؛ کشوری نو بنیاد است که قدمت آن به 100 سال نمی رسد. پیش از آن پاکستان بخشی از هندوستان بود و هندوستان همسایه ما به شمار می آمد. هندوستان نیز مستعمره انگلستان بوده است. کمپانی هند شرقی بر هندوستان مسلط بود.
هندی ها همواره به خاطر فروش اجناس تمایل به عبور از مناطق ایران داشته اند. دلیلش هم این است که ارتفاعات هندوکوش عمود و صعب العبور است. اما پهنه کشور ما مسطح و مناسب عبور و مرور بوده است. از طرفی کمپانی هند شرقی هم ایران را منطقه ای استراتژیک می دانست.
این کویر شناس ادامه می دهد که حتی شهر زاهدان نیز شهر جدیدی به شمار می آید. انگلیس ها برای عبور و مرور و انتقال اسلحه و ملزومات خود به راه نیاز داشتند. بنابراین انگلیسی ها راه سازی را در دستور کار خود قرار داده بودند. زمین های آن منطقه نیز به دلیل نمکزار بودن نرم و آرد مانند است. عبور از آن راه ها حتی با ماشین کمک دار هم سخت است. برای عبور ماشین حتما باید سنگ فرش می شد و راه دیگری وجود نداشته است. طبق مستنداتی که ما داریم و حتی کسانی که در اداره راه آن زمان کار می کردند و هنوز هم در قید حیات هستند، این جاده به اوایل دوره پهلوی اول(رضا خان) باز می گردد. جالب است که هم کارگران کمپانی هند شرقی و هم کارگران بومی در ساخت جاده سهیم بوده اند. نکاتی که در تعیین دوره ساخت جاده سنگ فرش قابل توجه می باشد این است که در ساخت این جاده کارگران پاکستانی(کمپانی هند شرقی) فعال بوده اند. شرکتی به نام «آسودان» سنگ فرش کردن این راه را تکه تکه به کارگران بومی و محلی نیز واگذار می کرده است.
علاوه بر این قبلا در هیچ سفرنامه و کتاب مستند و معتبری از هزار سال قبل به این طرف سخن از درشکه نیست. سفرنامه نویسان نه با درشکه به این منطقه سفر کرده اند و نه حتی درشکه ای در منطقه دیده اند. سفر در کویر لوت عمدتاً به وسیله شتر بوده است.
نکته دیگر این که عرض جاده سنگ فرش، چهار متر است که قطعاً برای عبور درشکه نبوده است. نحوه ساخت جاده این مفهوم را می رساند که جاده برای استفاده ماشین بوده است. در طول جاده سنگ فرش نیز در فاصله های کوتاه کوتاه پارکینگ های سنگ فرش شده هست. برای این که اگر 2 ماشین از رو به روی هم آمدند، یکی از آن ها بتواند در پارکینگ توقف کند تا ماشین رو به رویی به راه خود ادامه دهد.
بنا بر این قرائن، سنگ فرش فهرج- نصرت آباد به اوایل حکومت رضاخان بر می گردد.
جاده؛ ارزش تاریخی دارد
البته این مهم نباید از نظر دور بماند که این سنگ فرش با همین سن هم بسیار ارزشمند است. اگر این جاده در کشورهای اروپایی بود، آن را به عنوان یک اثر باستانی مطرح می کردند. این راه یا مماس با راه باستانی است و یا دقیقا بر روی راه باستانی است. ما یک راه باستانی هزاران ساله داریم که فهرج را به نصرت آباد(راه اسپی) وصل می کند.
می توان این گونه گفت که ما یک راه باستانی داریم که در کنار یا بر روی این راه یک سنگ فرش قرار گرفته است. از عمر این سنگ فرش هم قریب یک قرن می گذرد. این راه و این سنگ فرش به عنوان جاذبه توریستی منطقه خشک و بیابانی بر پهنه لوت زنگی احمد قابل طرح است. طول سنگ فرش تا کنون 20 کیلومتر است و کاوشگران در حال کنکاش برای پیدا کردن مابقی جاده سنگ فرش هستند. آثار راه باستانی از فهرج تا نصرت آباد پیداست. اما این نقطه را چون نرم و غیر قابل عبور و مرور برای اتومبیل بوده است، سنگ فرش کرده اند.
وجود این راه ها و سنگ فرش ها افتخار گردشگری برای بم بزرگ(بم، فهرج، ریگان، نرماشیر) است. اگر جوانان پژوهشگر کار کنند، می توانیم آثار با ارزش بیش تری پیدا کنیم که به صورت یک مجموعه باستانی در بیاید. در نزدیکی همین جاده، یک قلعه هشت ضلعی داریم که تنها قلعه هشت ضلعی کویر لوت است. این اثر هم می تواند به عنوان جاذبه لوت زنگی احمد مطرح شود.
در پایان از جوانانی که برای تاریخ کشور وقت صرف می کنند و مایه افتخار هستند، تشکر می کنم.

به اشتراک بگذارید:

برچسب ها:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *