فرجام دومینوی اشتباهات اردوغان
علیرضا ابراهیمی
کودتای نافرجامی که جمعه شب در ترکیه صورت گرفت سراسر دنیا را تکان داد. این خبر حتی حادثه وحشتناک نیس که این روزها کم کم این دست حوادث دارد برای افکار عمومی جهان عادی می شود را نیز تحت الشعاع خود قرار داد. نافرجامی کودتا اتفاق مبارکی است که نشان می دهد در جهان امروز، رسانه و افکار عمومی تاثیری بلا منازع در سرنوشت دولت ها دارند. همچنانکه اردوغان نیز باید دوام کنونی قدرتش را پس از حوادث جمعه شب وام دار این دو نهاد تاثیر گذار در سپهر سیاست ورزی اش بداند. اما جدای از بحث کودتا ٬این یادداشت بر آن است تا تحلیلی داشته باشد بر عملکرد رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه در حوزه های مختلفی که پس از بهار عربی با آنها روبرو شده است.
۱. موضع اردوغان در جریان اتفاقات بهار عربی به گونه ای عجیب و غیرقابل پیش بینی بود.او که به ایدئولوژی فکری اخوان المسلمین مصر نزدیک است پس از انقلاب مصر به حمایت از محمد مرسی رییس جمهور وقت مصر پرداخت. پس از کودتای نظامیان مصر و به قدرت رسیدن عبدالفتاح سیسی روابط مصر و ترکیه رو به سردی گرایید و این رکود همچنان در روابط دو کشور پابرجاست. از سوی دیگر پس از ناآرامی های سوریه در کنار عربستان و قطر به طور آشکار و نهان به تقویت مخالفان بشار اسد پرداخت و زمینه های پا گرفتن گروه های مسلح مخالف اسد را فراهم کرد. سیاست اشتباهی که دامن کشورش را گرفت و ترکیه امن چند سال گذشته این روزها دیگر آن امنیت را از یاد برده است. اشتباهات محاسباتی و عدم تحلیل درست از سیاست داخلی سوریه موجب شد تا سیاست مداران ترک بعدها به کرات به این اشتباه بزرگ در مواجه با حوادث سوریه اعتراف کنند. روابط ترکیه با ایران و روسیه هم از دیگر چالش های سیاست خارجی اردوغان در این سالها بوده. روابطی که بالا و پایین زیادی داشته. از اصلی ترین اختلافات ترکیه با ایران و روسیه به حمایت های ترکیه از مخالفان اسد و حمایت های ایران و روسیه از بشار اسد بر می گردد.
۲ . رجب طیب اردوغان اقتصاد بیمار و ضعیف ترکیه را احیا کرد. شکوفایی اقتصادی که اردوغان به ترکیه داد سبب شد که اردوغان داعیه حضور در اتحادیه اروپا را داشته باشد. ادعایی که هنوز هم به دنبال تحقق آن است. اما شکوفا شدن اقتصاد باعث غرور و نخوت اردوغان شد همچنانکه کم کم از دوستان نزدیک خود مثل فتح الله گولن که اکنون دشمن خونی وی شده فاصله بگیرد.جدایی اش از فتح الله گولن در همان سال های ابتدایی نخست وزیری و البته عبدالله گل و این اواخر احمد داوود اوغلو او را هر چه بیشتر به سمت و سوی حکمرانی بلامنازع و البته یکه تازی سیاسی با چاشنی استبداد نزدیک کرد. استبدادی که هرچه بیشتر به سمت دیکتاتوری پیش می رود پایه های حکومت را لرزان تر خواهد کرد. (نمونه بارزش حوادث جمعه شب در آنکارا و استانبول).
۳. سودای تغییر نظام سیاسی از پارلمانی به ریاستی به نوعی یکی از آرمانهای بزرگی ست که اردوغان همیشه در سر داشته و در همین خصوص نیز با اختلافاتی که با دوست نزدیکش داوود اوغلو داشت وی را مجبور به استعفا کرد تا تغییرات دلخواهش را اعمال کند. چرا که قدرت در نظام ریاستی نسبت به پارلمانی متمرکزتر است و قدرت اجرایی در راس هرم و در دستان رییس جمهور است.اردوغان با تغییر نظام سیاسی به نوعی در اندیشه احیای امپراطوری عثمانی است.
۴. رابطه اردوغان و حزب متبوعش عدالت و توسعه با کردها همیشه رابطه هزینه فایده ای بوده است. در استانه انتخابات پارلمانی و در زمانی که اردوغان برای بدست اوردن کرسی های بیشتر برای عدالت و توسعه تلاش می کرد رویه اشتی جویانه با کردها در پیش رفت اما پس از انتخابات و عدم اقبال کردها به حزب عدالت و توسعه تغییر موضع داد و با کردها به رودرویی جدی وعلنی پرداخت. سیاستی که سبب بی ثباتی داخلی و ناامنی در شهرهای کردنشین بخصوص دیار بکرگردید. رویه ای که همچنان ادامه دارد و اخیرا به کمک هم حزبی هایش لایحه ای در پارلمان تصویب شد که رای به عدم مصونیت قضایی نمایندگان داد و به نوعی تیر پیکان این قانون را به سمت نمایندگان کرد نشانه می رفت که اکثریت آنها دارای پروندهای قضایی بودند.
۵.گمانه زنی در خصوص ساختگی بودن کودتا: چند ماه پیش هنگامیکه خودروی حامل اردوغان از روی یکی از پل های شهر استانبول می گذشت وی متوجه مردی شد که قصد خودکشی داشت. تیم حفاظت اردوغان فرد مذکور را از انجام خودکشی منصرف کردند. بعدها گمانه هایی مطرح شد که این شخص یکی از نیروهای سازمان اطلاعات ترکیه بوده و اینکه اردوغان خود این نمایش را کارگردانی کرده است. حال نیز برخی گمانه ها مطرح می شود که اردوغان برای افزایش محبوبیت و به رخ کشیدن قدرت، خود طراح کودتا بوده است. فرضیه ای که به شدت دایی جان ناپلیونی به نظر می رسید چرا که کنترل چنین اوضاعی و بدست اوردن نتیجه قطعی به شدت دشوار است. این فرضیه با هشتگ «کودتا نبود، نمایش بود» این روزها در شبکه های اجتماعی دست به دست می چرخد.
کودتای نافرجام جمعه شب در ترکیه تلنگری بود به اردوغان. تلنگری که به وی یادآوری کند کسی که مجال موفقیت به ارتشیان نداد و کودتا را در نطفه خفه کرد مردمی بودند که با ارایه یک تصویر حماسی از خود ثابت کردند که در حکومت هایی که حتی یک دموکراسی نیم بند دارند به دست گرفتن قدرت با زور و اسلحه محلی از اعراب ندارد. زندگی در یک جامعه مدنی که دولتمردان از طریق صندوق های رای به قدرت می رسند نه با زور اسلحه و تانک کلید واژه سرکوب کودتاچیان در ترکیه بود. در کنار حضور تاریخی مردم می توان به نقش رسانه ها اشاره کرد. مصاحبه فیس تایمی با سی ان ان ترک و درخواست اردوغان از مردم برای حضور در خیابانها شاید از تاریخی ترین مصاحبه هایی باشد که بعدها به کرات درباره آن صحبت خواهد شد. اردوغان در این مدت اشتباهات فراوانی داشته و این دومینوی اشتباهات بود که به این کودتا رسید. بستن روزنامه های مخالف، شبکه های اجتماعی و دستگیری روزنامه نگاران منتقد، بستن دهان های همین مردمی است که جمعه شب اجازه سقوط اردوغان از عرش به فرش را ندادند. اردوغان شرایط سختی در آینده سیاسی اش در پیش دارد.