مصاحبه اختصاصی «پیام ما» با «معصومه ارسلان» مشاوره کمپ باران درباره ترک اعتیاد
بازگشت به زندگی پاک
از پله های مرکز ترک اعتیاد پایین که می آمدند، سارا با لبخندی شیرین دست پدر را می فشرد. به اتومبیل که رسیدند دست او را بر لب های خودش گذاشت و بوسید. گفت:« بابا عاشقتم! تو قهرمان منی. امروز دقیقا سه ماه شد.» اشک صورت پدر را پوشانده بود. دستش رو توی جیب کرد، سند دروغگوی اش را زیر انگشتانش احساس کرد و اشک با شدت بیشتری از چشمان اش بیرون غلتید. چشمانی که سعی می کردند دروغی که در عمقشان نشسته بود را پنهان کنند.
هر فرد معتادی، این توان را دارد که خود را از این بلای جان سوز و خانواده ویران کن نجات دهد؛ اما بعد از ترک، ماندن در این مسیر اراده ای از جنس دیگر را می طلبد. بازگشت مجدد به دامن سیاه اعتیاد، واقعیت تلخی است که جامعه را تهدید می کند. در خبر منتشر شده ای، «جزینی» قائم مقام دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به این که میزان ماندگاری در درمان مواد مخدر کم است، تصریح کرد:« طبق برآوردهای صورت گرفته تنها ۲۰ درصد افرادی که تحت درمان قرارمی گیرند، بعد از ترک پاک می مانند.» به واسطه ی تلخی و مهم بودن این مطلب با «معصومه ارسلان» کارشناس ارشد راهنمایی و مشاوره تسهیل گر طرح اجتماع محور (NGO) وابسته به« بنیاد نیکوکاری سید الشهدای کرمان»، مشاور و مددکار خانواده «کمپ باران »و «کمپ سلام زندگی بانوان» به گفت و گو نشسته ایم.

چرا باید یک معتاد را یک بیمار دانست؟
روی این موضوع که آیا اعتیاد جرم است یا بیماری، نظرات زیادی وجود دارد. طبق قانون، تا زمانی که فرد معتاد نسبت به درمان خود اقدام می کند، بیمار تلقی می شود و باید به مشکل او به چشم یک بیماری نگاه کرد و به همان اندازه هم او را یاری رساند؛ بنابراین اعتیاد یک بیماری است و خوشبختانه قابل درمان است؛ اما باید در نظر داشت که قاچاق، توزیع و مصرف مواد مخدر جرم است. برای درمان اعتیاد باید مانند هر بیماری دیگری، راه درمان درست آن را یافت، تا دچار چندبار کاری در این زمینه نشویم.
تمایل به ترک اعتیاد در بین مصرف کنندگان چگونه است؟
به دلیل همه ی تاثیرات سویی که مصرف مواد مخدر بر روند زندگی مصرف کنندگان به مواد دارد، خوشبختانه گرایش مصرف کنندگان مواد مخدر برای درمان اعتیاد و مراجعه به مراکز درمانی بسیار بالاست؛ اما لازم است رسانه ها به ویژه صداو سیما در این زمینه فعال تر ظاهر شوند و روند آگاهی رسانی به جوانان و خانواده‌هایشان با جدیت بیشتری پیگیری شود. باید از این نگاه، که هر معتاد یک بیمار است سود جسته و گرایش به کمک به آن ها را در همه ی ارگان های تاثیر گذار و تک تک افراد جامعه ایجاد شود. تشویق به ترک اعتیاد، باید تبدیل به یک عزم ملی شود، تا هر چه بیشتر و سریع تر به نتیجه ی لازم در این زمینه در جامعه برسیم.
به غیر از فواید مادی، ترک اعتیاد چه فایده ی دیگری می تواند داشته باشد؟
اعتیاد یک بیماری پیچیده است که حوزه های مختلف عملکرد فرد را درگیر می کند و حتی می توان ادعا کرد که کلیت وجودی و سلامتی روانی و جسمانی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. این موضوع، نیاز به ارایه ی خدمات درمانی همه جانبه و کارشناسانه را ضروری می‌سازد. ماندگاری در درمان برای مدت زمان کافی می تواند باعث ارتقای مقبولیت و محبوبیت اجتماعی و شخصیتی فرد بیمار شود و به نوعی نمایش اراده ی او باشد و حتی فرد را تبدیل به الگویی کند که توانسته از یک آسیب بزرگ به خود، خانواده و جامعه اش، جلوگیری کند. بارزترین فایده‌ی حاصل شده از ترک اعتیاد، سلامتی ای است که به واسطه‌ی مواد اعتیادآور، به شدت تهدید شده و آسیب دیده است. همچنین کاهش تعارضات بین فردی، بهبودی در مولد بودن از نظر شغلی و کاهش حوادث شغلی مرتبط با مواد، منافع ارزشمند دیگری است که ترک اعتیاد برای فرد و جامعه به دنبال دارد.
برای تصمیم به ترک اعتیاد آیا شرایط خاصی باید وجود داشته باشد؟
کسانی که به مواد وابسته هستند، ممکن است برای ورود به درمان مطمئن نباشند. باید از مواقعی که فرد معتاد برای درمان اعلام آمادگی می کند نهایت استفاده را برد. انگیزه ی بیمار برای درمان، پدیده ای پویا و طیفی است؛ به این معنا که در شروع و تداوم درمان، انگیزه برای درمان می تواند با درجات مختلف وجود داشته باشد و امکان کم و زیاد شدن آن نیز هست که در طول زمان می توان آن را تغییر داد. خانواده ی بیمار نقش مهمی در تشویق و حمایت از بیماران برای ورود به درمان دارند. مشاوره ‌های اقتصادی هم می تواند خانواده ی بیماران را برای تشویق بیمارانی که تمایل به ورود به درمان ندارند، توانمند سازد. این مشاوره ها افق هایی را برای خانواده توصیف می کنند که با عدم مصرف از لحاظ اقتصادی برایشان قابل دسترسی است و از این طریق، خانواده ی بیمار هم انگیزه ی لازم برای گذار از این مسیر و حمایت بیشتر را به دست می آورد.
مراکز ترک اعتیاد چگونه در روند ترک می توانند موثر باشند؟
درمان اعتیاد در مراکز درمانی به صورت تیمی، توسط یک گروه چند رشته ای از درمانگران، شامل پزشک، روانشناس، پرستار و مددکار اجتماعی ارایه می گردد. هدف از درمان اعتیاد در مراکز درمانی این است که فرد بتواند مصرف مواد خود را قطع نموده، به سبک زندگی عاری از مواد بازگشته و کارکرد خود را در خانواده ، محل کار و اجتماع به دست آورد. باید به این نکته توجه داشت که در کنار درمان های دارویی، درمان های غیر دارویی هم اجرا شود.درمان های غیر دارویی شامل روان درمانی، مشاوره، زوج درمانی، خانواده درمانی و گروههای خود یاری است که در ماندگاری درمان تاثیر مهمی داشته و فرد را از لحاظ روحی- روانی در سطحی بالا نگه می دارد تا به نتیجه مورد نظر برسد.
به نظر شما چرا فقط درصدی از معتادان ترک کرده، دیگر به سمت مصرف مجدد نمی روند؟
لغزش به مصرف مجدد مواد می تواند در طول درمان رخ دهد؛ بنابراین بهبودی قطعی از اعتیاد یک فرایند طولانی مدت است و حتی گاهی به دوره های مختلف درمانی و یا به تکرار دوره‌‌های سپری شده نیازمند است. همچون سایر بیماری‌های مزمن، بعد از یک دوره‌ی موفقیت آمیز درمان، بیمار ممکن است دچار لغزش یا عود مجدد شود. متاسفانه بازگشت به مصرف مواد مخدر آمار بالایی دارد و دلایل بسیاری می توان برای آن برشمرد. یکی ازمهمترین آن ها کاهش انگیزه ی فرد برای ترک است. سم زدایی اولین مرحله‌ی درمان است و به تنهایی برای بهبود بیماران کافی نیست. باید درمان به اندازه ی کافی به طول انجامد، تا تغییرات رفتاری پایدار در بیمار ایجاد نماید. بنابراین برای رسیدن به موفقیت، این که زمان سم زدایی و بازگیری، همراه با تغییر رفتار باشد، بسیار در درمان حیاتی است. پس از پایان دوره، بایستی بیمار پیشگیری شده و خدمات روانی جمعی متناسب را دریافت کند، تا به موفقیت برسد.
برای ترک اعتیادی که ماندگار و موفقیت آمیز باشد چه باید کرد؟
اعتیاد یک سرنوشت غیر قابل اجتناب نیست و همچون سایر بیماریهای مزمن می توان آن را به صورت موفقیت آمیزی مدیریت کرد. بهترین نتایج درمانی، زمانی به دست می آید که رویکردی چند رشته ای و جامع؛ شامل مداخلات متنوع دارویی، روانشناختی و اجتماعی، در درمان وجود داشته باشد. تاثیر و نتایج امیدبخش این مداخلات در بازتوانی و پیشگیری از عود، هم در محیط سر پایی و هم در محیط اقامتی (کمپ)اثبات شده است. باید این خدمات به نحوی طراحی شوند که انگیزه برای درمان بیماران به حداکثر برسد. شرکت درجلسات گروهی یکی از بهترین راهکارها برای ایجاد انگیزه و حفظ آن است. مشاوران در مراکز درمانی اعتیاد، باید ببیش از پیش، بیماران را به شرکت در گروه های خودیاری تشویق کنند. شرکت در این گروه ها تکمیل کننده ی درمان است. مهمترین گروه خودیاری فعال در درمان اعتیاد «معتادان گمنام و الکلی های گمنام» است.
امید است که با توجه به اثر بخشی مداخلات روانشناسی و غیر دارویی در فضای حمایتی، روز به روز بر تعداد بیماران کاملا بهبود یافته افزوده شود.